غرب نگران از توسعه مناسبات ایران با شرق

سیاست خصمانه غرب در برابر جمهوری اسلامی باعث شده که تهران به تدریج نگاه خود را به شرق متمرکز کرده و از اروپا و آمریکا فاصله بگیرد. حال با رسانه ای شدن سند همکاری راهبردی ۲۵ ساله تهران - پکن، غربی ها به تکاپو افتاده اند که در وهله نخست آن را توافقی برد- باخت نمایش دهند و در مرحله دوم خود را به تهران نزدیک سازند.

 غربی ها اما این موضوع درک کرده اند که توافقاتی از این دست بین ایران و چین از بار تحریم ها بر جمهوری اسلامی می کاهد و فشار حداکثری دولت ترامپ بر ایران که در دولت بایدن نیز تداوم یافته خنثی خواهد شد. چندی پیش روزنامه «نیویورک‌تایمز» در گزارشی پیرامون سند همکاری ۲۵ ساله ایران و چین نوشت که طرح همکاری تهران و پکن ضربه‌ای بزرگ به سیاست ستیزه‌ جویانه و فشار حداکثری دولت آمریکا علیه ایران وارد خواهد آورد. روزنامه مورد اشاره با تاکید بر این‌که همکاری ایران و چین به روابط دو کشور با آمریکا ضربه خواهد زد، آورد: این طرح مشارکتی در صورتی که به‌نحو تشریح‌ شده اجرایی شود، کانون تنش‌ های جدید و بالقوه‌ای در روابط رو به افول چین و آمریکا خواهد بود.

چین از جمله کشورهایی بود که به رغم تهدیدات آمریکا و فشارهای غربی علیه تهران از این سیاست پیروی نکرد. روزنامه آمریکایی «وال‌استریت ژورنال» در روزهای پایانی سال گذشته به نقل از مقام‌ های آمریکایی نوشت که چین در راستای به چالش کشیدن اولویت‌ های سیاست خارجی دولت جو بایدن در مقابل ایران و ونزوئلا، خرید نفت از این دو کشور را به شدت افزایش داده است. از طرفی به تازگی روزنامه «فایننشال تایمز» از قول یک مقام رسمی آمریکایی نوشته است «دولت بایدن در ارتباط با افزایش واردات نفت از ایران به پکن هشدار داده که آمریکا تحریم‌ های دوره ترامپ علیه چین را اعمال خواهد کرد.» از نگاه ناظران، چین در اقتصاد ایران نقش پررنگی ایفا می کند و ۲۵ درصد از تجارت خارجی تهران با پکن انجام می شود.

ایران علاوه بر چین، مناسبات حسنه ای با روسیه دارد و از نگاه کارشناسان، مناسبات ایران با چین هیچ تعارضی با روسیه یا کشور دیگری ندارد. چرا که اقتصاد ایران، مکمل اقتصاد چین است به این معنی که چین نیازمند به انرژی و ایران فروشنده انرژی است اما ایران و روسیه هر دو تولید کننده انرژی هستند و باید به عنوان مثال در امور دفاعی با روسیه همکاری های گسترده تری داشته باشند؛ همان گونه که در فروش موشک های اس ۳۰۰ روسی به ایران اتفاق اتفاد.

در پیوند با برجام نیز وقتی آمریکا به توافق پشت کرد و تروئیکای اروپا نیز از اجرای تعهدات خود عاجز ماندند، همواره شاهد حمایت های پکن و مسکو از برجام بودیم. آنها همواره در عمل نشان دادند که به توافق هسته ای پایبند هستند. نگاهی به اظهارات و اقدامات این دو عضو برجام برخلاف طرف غربی توافق، گویای این پایبندی است. روسیه و چین مرداد ماه پارسال در صحن شورای امنیت در مقابل تیم ترامپ، حمایت عملی خود را از توافق به کاخ سفید مخابره کردند. وقتی شورای امنیت سازمان ملل برای رسیدگی به قطعنامه پیشنهادی آمریکا با هدف فعال سازی مکانیسم ماشه و نیز تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران تشکیل جلسه داد، تلاش کاخ سفید با شکست مواجه شد. در آن جلسه،  ۱۱ نماینده حاضر در نشست به قطعنامه رای موافق ندادند و به رای ممتنع بسنده کردند اما همان طور که انتظار می‌رفت نمایندگان چین و روسیه با آن را مخالفت کردند؛ مخالفتی که افزون بر اهمیت برجام برای این دو عضو توافق، از نگاه برخی تحلیلگران بی‌ارتباط با فشارهای کاخ سفید بر پکن و مسکو در دولت ترامپ نبود.

همچنین چین و روسیه از نخستین کشور هایی بودند که بعد از اجرایی شدن رفع تحریم های تسلیحاتی بر پایه قطعنامه ۲۲۳۱، این حق ایران را به رسمیت شناختند. آنها در دولت بایدن نیز تلاش خود را برای بازگشت آمریکا به توافق و لغو تحریم هایی که ترامپ در قالب کارزار فشار حداکثری علیه تهران اعمال کرد، به کار گرفته اند.

در مجموع جمهوری اسلامی ایران در ابتدا به هر دو سوی جهان نظر افکند اما نگاه به غرب به تدریج تحت تهدید و فشار تحریمی علیه ایران رنگ باخت. در برجام نیز تهران تلاش کرد بار دیگر شانس خود را برای ترمیم روابط با اروپا و آمریکا بیازماید که این مهم به دلایلی چون روی کار آمدن ترامپ و خروج این کشور از توافق و همچنین تعهدگریزی طرف اروپایی محقق نشد. در نهایت نگاه تهران همچنان به شرق جهان دوخته شد و جمهوری اسلامی بیش از پیش به توسعه و تعمیق همکاری ها با کشورهای همجوار و همسو تمرکز کرد؛ موضوعی که اینک طرف غربی را نگران ساخته تا از تیرگی روابط با تهران بکاهد. جمله بایدن پس از شنیدن خبر توافق ایران و چین که گفت «من از سال‌ها پیش در مورد همکاری رو به رشد ایران و چین نگرانی دارم»، حکایت از این  دل نگرانی ها دارد.