«سبک زندگی سالم» اساس رشد متناسب سلامت و پیشگیری از بیماری‌ها است

به گزارش گروه فرهنگی خبرگزاری دانشجو، متن این یادداشت بدین شرح است:

به‌نام خدا
وَ أَوْجِدْنِي حَلَاوَةَ الْعَافِيَة، وَ أَذِقْنِي بَرْدَ السَّلَامَةِ، وَ اجْعَلْ مَخْرَجِي عَنْ عِلَّتِي إِلَيَّ عَفْوِكَ .
خدایا از شیرینی عافیت کامیابم ساز و گوارایی تندرستی را به من بچشان؛ و راه بیرون رفتن از بیماری‌ام را به‌سوی عفوت قرار ده.
(صحیفه سجادیه، دعای پانزدهم)

«انسان» شریف‌ترین آفریده خداست، او در هر جامعه‌اي سرمایه محسوب شده و وجودش در مجموعه هستی بی‌بدیل است. این موجود با‌ارزش که در نظریه‌های اجتماعی و اقتصادی از آن به «سرمایه انسانی و سرمایه اجتماعی» یاد می‌شود، برای ایفای نقش خود نیازمند شرایطی برای حفظ، رشد و توانمندی است تا «کرامت انسانی» او خدشه‌دار نشود. این کار هر قدر هزینه داشته باشد، بازهم برای جوامع سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود؛ بنابراین مفاهیمی چون «آموزش» و «سلامت» برای آحاد جامعه امری فراگیر و الزامی است.
«سلامت» ابعاد چند‌وجهی دارد که شامل سلامت جسمی، سلامت اجتماعی، سلامت معنوی و سلامت روانی می‌شود و برخورداری از سلامت، بهره‌مندی از همه ابعاد سلامت است؛
وجود بیماری‌های متعدد که سلامت جامعه و افراد آن را به‌خطر می‌اندازند، خطری نه تنها برای فرد بلکه برای جامعه پیرامون و جامعه جهانی است. از این‌رو دانش پزشکی با تخصص‌های متنوع و گسترده تلاشی دانش بنیان و البته دلسوزانه و همدلانه برای تشخیص، درمان و کاهش آلام مردم است که بالاترین ارزش‌های فردی و اجتماعی را دارا بوده و البته مأجور درگاه الهی است.
مشخص کردن منشأ و علت بیماری؛ دانستن سرشت، شکل و عوارض بیماری؛ بررسی ویژگی و تفاوت هر بیماری از طریق تجزیه و تحلیل سریع و دقیق آن؛ پیش‌بینی این امر که چه رخدادهای زیان‌آور و یا مفیدی در سیر بیماری رخ خواهد داد؛ تصمیم همراه با اعتماد به‌نفس برای انتخاب روش درمانی‌ای که آثار آن سریع‌ترین، خوشایندترین و یقینی‌ترین موفقیت را به‌همراه دارد؛ استفاده از تمام تجارب و غنیمت شمردن فرصت‌ها و محاسبه دقیق شانس موفقیت و خطرات آن؛ محاسبه عواطف و تسکین درد بیماران و آرام کردن اضطراب، پیش‌بینی نیازها و همراهی بیماران مانند پدری مهربان که بر سرنوشت فرزندان خویش نظارت می‌کند؛ آن چیزی است که در سیر تشخیص تا درمان بر «پزشک»، «بیمار» و «همراهان» می‌گذرد.
در یک تعریف عملیاتی، بیماری صعب‌العلاج (chronic diseases) به بیماری‌هایی اتلاق می‌شود که برای مدت طولانی (حداقل بیش از 3‌ماه) استمرار داشته، قابل پیشگیری با واکسن یا درمان با دارو نباشد و بیشتر محصول رفتارهای آسیب‌رسان به‌سلامتی ـ به‌ویژه سبک زندگی نامناسب و مخرب‌‌های محیطی مستمر از‌جمله آلودگی‌های زیست محیطی ـ یا عدم رعایت الگوهای پیشگیری از ابتلا است. بنابراین در این تعریف، هر دو دسته بیماری‌های مزمن واگیردار (مانند ایدز و هپاتیت) و غیرواگیردار (از جمله دیابت، بیماری‌های قلبی و سرطان‌ها) به استثنای اختلالات ژنتیکی قرار می‌گیرد.
در‌حال حاضر، در ایران 59‌هزار بیمار مبتلا به ایدز1 (با آمار جهانی 38 میلیون نفر) وجود دارد که 41‌درصد از طریق رابطه جنسی، 39‌درصد از طریق اشتراک سرنگ آلوده، 3‌درصد از مادر به نوزاد و 17‌درصد نیز از منشأ نامشخص منتقل شده است. همچنین، در کشور یک میلیون و 400‌هزار نفر بیمار مبتلا به هپاتیت بی 2 (با آمار جهانی 257‌میلیون نفر) و 186 هزار بیمار مبتلا به هپاتیت سی3 (71‌میلیون در جهان) 4 وجود دارد که الگوی انتقال آن در کشور کم‌و‌بیش مشابه ویروس اچ.آی.وی. است. تعداد افراد مبتلا به دیابت نوع 2 در کشور 3/5میلیون نفر5 (با آمار جهانی 374‌میلیون نفر) 6 است که عمده‌ترین علل ابتلا به آن سبک زندگی ناسالم از‌جمله عدم تحرک و ورزش، مصرف غذاها و نوشیدنی‌های پرقند و در نتیجه اضافه وزن است که مجموعاً سالانه 112‌هزار نفر در کشور (در جهان 17‌میلیون7) به یکی از انواع سرطان‌ها دچار می‌شوند و روند آن صعودی است8. در بین انواع سرطان‌های شایع، سرطان سینه زنان با 33‌هزار (در جهان حدود 2‌میلیون9)، سرطان پروستات با 14هزار، سرطان معده با 14‌هزار (با آمار جهانی سالانه یک میلیون10)، سرطان پوست (غیرملانوم) 13‌هزار و سرطان روده بزرگ با 12‌هزار مورد در سال11 (با آمار جهانی 1/8میلیون12) شیوع دارد. سرطان‌های سینه زنان، معده، روده بزرگ و ریه به‌عنوان مهلک‌ترین و البته با بالاترین ضریب رشد سالیانه در ایران است که بسته به نوع سرطان، علل مختلف از‌جمله سبک زندگی آسیب‌زا، رژیم غذایی نامناسب و آلودگی‌های زیست‌محیطی دارد. در‌نهایت سکته‌های قلبی و مغزی در ایران هر یک نزدیک به 150‌هزار نفر در سال (به‌ترتیب با آمار جهانی 197‌میلیون و 101‌میلیون مورد جهانی) 13 مهمترین علل مرگ و میر در کشور است. در مجموع 44‌درصد مرگ و میرها در کشور به‌علت بیماری قلبی عروقی رخ می‌دهد14. دلایل اصلی سکته قلبی و مغزی در ایران فشار خون بالا و آلودگی هوا15 است.
دانش پزشکی در پرتو پیشرفت‌های شتابانی که در سال‌های اخیر داشته با بهره‌مندی از ابزارهای هوشمند و نیز توجه به سایر وجوه دانش بشری (اعم از علوم انسانی و مهندسی) در بسیاری عرصه‌ها توانسته کار بدن را آسانتر کرده و در التیام بخشیدن بیماران کمک کند. نهضتی که در جهان و در ایران اسلامی به‌همت متخصصان همه عرصه‌های سلامت در دانشگاه‌ها، مراکز پژوهشی و شرکت‌های دانش‌بنیان با سرعت به پیش می‌رود تا از سلامت «انسان» به‌عنوان مهمترین محور رشد و تعالی جامعه صیانت کند. در‌واقع اشرف مخلوقات خدا محور عمیق‌ترین و شریف‌ترین توجهات علمی از منظر رشته‌ها و تخصص‌های متنوع مدنظر بوده است.
در کنار این پیشرفت‌ها برای التیام آلام دردمندان، «سبک زندگی سالم» اساس رشد متناسب، سلامت و ارتقای معنوی، پیشگیری از بیماری‌ها و همین‌طور اعاده سلامتی در هنگام ابتلای به بسیاری از بیماری‌هاست.
سازمان بهداشت جهانی «سبک زندگی» را نشانه‌ای از ارزش‌های اجتماعی و همچنین ترکیبی از الگوهای رفتاری و عادت‌های فردی در سراسر زندگی (فعالیت بدنی، تغذیه، مدیریت وزن بدن، کنترل اضطراب و استرس، مصرف و اعتیاد به الکل و دخانیات) معرفی می‌کند. اصلاح عادات غلط مربوط به سبک زندگی یک راهبرد پیشگیرانه کلیدی در بسیاری از بیماری‌هاست و اهمیت آن به‌حدی است که «پزشکی رفتاری» به‌عنوان شاخه جدیدی از علوم پزشکی محسوب می‌شود.
در کنار تلاش برای تقویت سلامت جسمی، تأثیر آموزه‌های دینی و الهی بر سلامت و بهداشت اجتماعی و معنوی که نتیجه ارتباط عمیق با خدای متعال و سبک زندگی الهی است، بسیار راهگشاست.
مهمترین‌ نتیجه ارتباط عمیق با خدا و زندگی بر‌مبنای سبک زندگی الهی، کاهش گسترده اضطراب‌های فردی و اجتماعی است. به‌علاوه، آموزه‌های دینی و تقویت سبک زندگی اسلامی اثر سازنده و مقومی در حوزه سلامت فردی و اجتماعی از‌جمله نظم، احترام به دیگران، رعایت نظافت و همچنین کاهش بزهکاری و ناهنجاری‌های رفتاری از یک‌سو و تقویت نوع‌دوستی، محبت، همبستگی و حمایت‌های اجتماعی از‌سوی دیگر دارد. درنهایت سلامت معنوی نیز از رهگذر باور به ذات یکتای باری‌تعالی که منشأ بخشایش، گشایش و آرامش بخش قلوب است، سه بعد دیگر سلامت (جسمی، روانی و اجتماعی) را ارتقا می‌بخشد و آن را در پیوند با منشأ حقیقی هستی و نجات قرار می‌دهد.
«سبک زندگی اسلامی» که مبتنی‌بر درک حقایق هستی و حقایق مرتبط با انسان، سلامت و محیط‌زیست است، نقش کلیدی در فهم همه‌جانبه و حکیمانه «زندگی سالم» دارد.
از این مزیت بزرگ یعنی «دین کامل و جامع» باید بهره‌مند بود و بدون احساس شرمندگی در فضای سکولار، به دین مبین اسلام به‌عنوان مرجع راهبردی زندگی سالم، خالی از اضطراب و همراه با شادابی توجه کرد. به‌طور حتم پیوند با خدا، توکل بر خدا و ذکر دائمی خدای متعال، منشأ تقویت امیدواری به زندگی، نشاط و آرامش انسان است و وجود آرام و بدون اضطراب، عامل بازدارنده‌ای برای بسیاری از بیماری‌هاست. بنابراین از بعد سیاست‌گذاری آموزشی، باید موضوع سبک زندگی اسلامی و سلامت همه‌جانبه را در دستور کار برنامه‌های درسی پایه در همه رشته‌های مرتبط با سلامت، امنیت غذایی، پیشگیری، تشخیص و درمان قرار داد.
در پایان، عزیزان ما که شرایط سخت و رنج‌آوری را با بیماری‌های خاص و صعب‌العلاج تجربه می‌کنند، برای ادامه زندگی و كاهش اندوه و رنج‌های خود به حمایت‌های اجتماعی، حقوقی و مادی دولت، پزشكان، پژوهشگران و سازمان‌های مردم‌نهاد نیاز دارند تا با ایجاد امكانات رفاهی و اجتماعی و نیز ارتقای كیفیت اثربخشی تولید داخلی دارو، به دور از دغدغه‌های مختلف به درمان خویش بپردازند؛ توصیه می‌شود نهادهای سیاست‌گذار، قانون‌گذار و اجرایی و نهادهای مردم‌نهاد به جامعه گرفتار بیماری‌های خاص و صعب‌العلاج توجه حمایتی کنند و عدالت اجتماعی در حوزه سلامت را نسبت به همه بیماران بدون تبعیض در نوع بیماری در محور بسته‌های حمایتی اجتماعی قرار دهند.

سعیدرضا عاملی
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی
18‌ اردیبهشت 1400