«آش بدرقه» و «عید تلخک»؛ از بدرقه ماه رمضان تا سلام به فطر

«آش بدرقه» و «عید تلخک»؛ از بدرقه ماه رمضان تا سلام به فطر
خبرگزاری جمهوری اسلامی

تاریخ، پیشینه و به بیان ساده‌تر اگر نگوییم عامیانه‌تر، سن و سال آیین و کنش‌های آیین‌مند با کتاب قطور تاریخ تمدن بشر یکسان و هم‌تراز است. در حقیقت در طول شکل‌گیری و تکوینِ فرهنگ و تمدن بشر از نخستین گام‌های پیمایش مسیر توسعه و پیشرفت،‌ خرده فرهنگ‌ها و در ادامه کنش‌های فرهنگی و رفتارهای آیینی، بخشی جدایی‌ناپذیر از نحوه زیست و زندگی انسان در تواتر تاریخ بوده‌است.

با شکل‌گیری مفهوم پژوهش و نگاه‌ علمی به شکل‌گیری و تکوین مفهوم فرهنگ و تمدن که یکی از اصلی‌ترین انگاره‌های آن بر مفهوم دین استوار است، ثابت شده شکل‌گیری رفتارهای آیینی و کنش‌مند دینی ریشه‌ای عمیق در نخستین گام‌های بشر در حوزه شکل‌دهی فرهنگ و تمدن در قالب خرده فرهنگ‌های آیینی داشته‌ است.

به همین سبب با ظهور ادیان و دریافت آموزه‌های خداوند در قالب وحی و سخنان رسولان هدایت‌بخشش برای تبیین مسیر سعادت و رستگاری انسان‌ها، در اغلب مناسک دینی، شاهد رفتار آیین‌مند از سوی مردمان دین‌باور در طول تاریخ بشر بوده‌ایم.

ایران به‌ عنوان یکی از کشورهای شکل‌دهنده تمدن جهانی دارای یکی از غنی‌ترین رفتارهای آیین‌مند در تمام مناسبت‌های ملی و مذهبی است. حتی پیش‌از شکل‌گیری مفاهیم ملی و مذهبی، با مداقه در رفتارها و کنش‌های منطبق با نحوه زیست نیاکان و پیشینیان‌مان در این سرزمین پهناور و گسترده به‌ویژه در ارتباط با مفهوم طبیعت و ستایش پروردگار شاهد کنش‌های آیینی و شکل گیری خرده فرهنگ‌های آیین‌مند بودیم.

به‌گونه‌ای که در گران‌سنگ‌ترین کتاب‌های تاریخ تمدن جهان نیز می‌توان ریشه رفتارهای آیینی بیش‌از پنج هزار ساله (تا ۶ هزار سال) را در رفتار ایرانیان آیین‌مند به‌خوبی رصد کرد.

تطبیق آیین‌ها و رفتارهای آیین‌مند ایرانیان همزمان با پذیرش اسلام

هم‌زمان با ورود اسلام و پذیرش این دین هدایتگر و مبین توسط ایرانیان، بسیاری رفتارهای آیینی با رویکرد مذهبی راه خود را به سمت باورها و بنیان‌های آداب، رسوم و شعائر دین مبین اسلام در زیست ایرانیان باز کرد. به گونه‌ای که غنی‌ترین تجلی آن رفتارهای آیینی را می‌توان در دو ماه محرم و رمضان به‌عنوان ماه‌های بسیار مهم برای مسلمانان و شیعیان به‌خوبی مشاهده کرد.

رمضان ۱۴۰۰ خورشیدی مطابق با ۱۴۴۲ قمری دومین سالی‌ است که ایرانیان مانند بقیه مسلمانان جهان روزه خود را در سایه ویروس کرونا به افطار می‌رسانند. این بحران، بخش مهمی از رفتارهای آیینی مردمان مسلمان ایران‌زمین در این ماه را دست‌خوش تغییر کرد.

شاید مهم‌ترین آن‌ها آیین‌های مرتبط با پهن کردن سفره‌های نذری و سفره‌های افطاری برای اقوام، خانواده، دوستان و نیازمندان است. همچنین مفهوم صله رحم نیز در سایه قرنطینه خانگی فصلی دیگر از آیین‌های ایرانیان باورمند به سیر و سلوک عارفانه ماه صیام را دست‌خوش تغییر قرار داد.

اما تعدد و تکثر و آیین‌های مرتبط با ماه رمضان آن‌چنان زیاد است که با فروکاست تعدادی از آن‌ها شاهد پررنگ شدن برخی دیگر هستیم. برخی دیگر که در سلسله گزارش‌هایی در ایام ماه مبارک رمضان به بازتاب آن‌ها می‌پردازیم به آن دست از  رفتارهای آیینی اختصاص دارد که این روزها در سایه خانه‌نشینی و قرنطینه خانگی می‌تواند رهیافتی برای بهره بردن از فرصت و زمانی باشد که مؤمنان روزه‌دار این‌بار فصلی از لحظات و دقایق حاضر در منزل خود و پای سفره‌های سحری و افطار را با همان کنش‌های آیین‌مندی گره بزنند که پیش‌از این پدران و مادران و نیاکانمان بر آن نمط استوار بودند.

در این سلسله گزارش‌ها در کنار رصد آیین‌ها به بازتاب آن دسته از آیین‌های نمایشی ماه رمضان خواهیم پرداخت که امکان انجام آن، امروز نیز توسط خانواده‌ها در محیط خانوادگی‌شان مقدور باشد.

از سلام به فطر تا وداع با درگذشتگان در «عید تلخک»

عید تلخک آیینی از مجموع آیین‌های بدرقه ماه رمضان و مختص روز عید فطر است که در بسیاری نقاط کشور اجرا می‌شود. در این آیین، بزرگان فامیل، ریش سفیدان و معتمدان هر منطقه و محله به دیدار خانواده‌هایی که طی ماه رمضان یا از ماه رمضان گذشته تا ماه رمضان جاری یکی از عزیزانشان را از دست داده‌اند، می‌روند.

این افراد سحرگاهان بعداز گفتن اذان صبح و اقامه نماز عید فطر نزد خانواده‌های داغدار می‌روند و بعد از دید و بازدید با آنها به شکل گروهی به زیارت اهل قبور می‌روند و بر آرامگاه درگذشتگان خود سفره‌ای از خوراکی‌ها و شیرینی‌های عید فطر می‌چینند. خوراکی‌ها ونوشیدنی‌ها را به عنوان خیرات یا نذری به دیگر افرادی که در آرامستان و گورستان شهر و یا روستا جمع شدند تعارف می‌کنند و لحظات عید فرخنده فطر را در کنار عزیزان تازه از دست رفته می‌گذرانند.

آش بدرقه، آیینی در پاسداشت یک ماه تمرین بندگی و تذهیب نفس

آیین دیگری که به عنوان یکی از آیین‌های بدرقه ماه رمضان به شکل آیینی جمعی برگزار می‌شود آش بدرقه است. در اجرای این آیین و طی دو روز پایانی ماه رمضان بنا به اعتقاد برگزارکنندگان و اجراگران این آیین، هفت زن با نام «فاطمه» پخت آش را انجام می‌دهند و در شب آخر ماه رمضان، آش را به عنوان تبرک پشت سرگذاشتن یک ماه تمرین بندگی و تذهیب نفس میان مردم توزیع می‌کنند.

منبع خبر: خبرگزاری جمهوری اسلامی

اخبار مرتبط: «آش بدرقه» و «عید تلخک»؛ از بدرقه ماه رمضان تا سلام به فطر