ایران و عربستان، گام به گام در مسیر تنش‌ زدایی

قطع روابط دیپلماتیک تهران و ریاض به سال ۲۰۱۶ برمی گردد؛ همان سالی که «دونالد ترامپ» در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا پیروز رقابت های سیاسی شد و به کاخ سفید راه یافت. برخی از مسایلی که در این سال ها به تشدید تنش ها دامن زدند عبارت بودند از: بحران یمن و حمله های هوایی مکرر ائتلاف عربی به رهبری سعودی ها به این کشور جنگ زده، اختلاف بر سر سوریه و لبنان، حمایت عربستان از اقدام ترامپ برای انزوای ایران و خروج از برجام، حمله به سفارت و کنسولگری عربستان در تهران و مشهد.

چشم انداز روشن مذاکرات تهران - ریاض 

چندی پیش روزنامه انگلیسی «فایننشال تایمز» از مذاکرات مستقیم مقام های ارشد ایران و عربستان سعودی برای اصلاح روابط بین آنها خبر داد. بر اساس این گزارش این گفت و گو ها پنج سال پس از قطع روابط دیپلماتیک بین دو کشور صورت گرفته و این مذاکرات در بغداد انجام شده است؛ خبری که متعاقبا از سوی مقام های تهران و ریاض تایید شد.  

با جدیت آمریکا برای احیای برجام و به موازات آن پیشرفت مذاکرات هسته ای در وین، شاهد لحن آشتی جویانه ولیعهد عربستان در مورد رابطه با ایران بودیم. «محمد بن‌سلمان» در گفت‌ و گویی که چهارشنبه هشتم اردیبهشت از شبکه‌ های مختلف پخش شد، در پاسخ به پرسشی در خصوص احتمال برقراری روابط بین ریاض و تهران گفت: در نهایت، ایران یک کشور همسایه است، همه ما امیدواریم که رابطه خوب و متمایزی با ایران برقرار کنیم. وی تصریح کرد که دو کشور منافع مشترک و متقابلی برای پیشرفت و بهبود منطقه و جهان دارند.

اظهارات شفاف ولیعهد سعودی برای میل به بهبود روابط با تهران با استقبال مقام های جمهوری اسلامی ایران مواجه شد و همان زمان «سعید خطیب زاده» سخنگوی وزارت امورخارجه در پاسخ به سوالی در خصوص  اظهارات ولیعهد عربستان در خصوص مناسبات ایران و عربستان و منطقه اظهار داشت: با دیدگاه های سازنده و روش گفتگو محور، این دو کشور مهم منطقه و جهان اسلام می توانند با پشت سر گذاشتن اختلافات، وارد فصل تازه ای از تعامل و همکاری برای نیل به صلح و ثبات و توسعه منطقه ای شوند.

به تازگی نیز سخنگوی وزارت امور خارجه در نشست خبری هفتگی خود با خبرنگاران، اظهار کرد که «هدف گفت و گوها هم دوجانبه و هم منطقه‌ای بوده است، ما همواره از این گفت و گو ها استقبال کرده‌ایم، بگذارید منتظر نتیجه این گفت و گو ها بمانیم.»

خطیب زاده درباره دلیل چرخش عربستان به گفت‌ و گو با ایران و جدی بودن ریاض در گفت‌و گوها تصریح کرد: در روابط بین‌المللی به‌جای اینکه به نیت‌خوانی بپردازیم، باید به عملکرد ها پرداخته شود. تنش‌ زدایی و روابط میان دو کشور اسلامی در منطقه خلیج فارس به‌نفع دو ملت و منطقه است.

از طرفی «علی ربیعی» سخنگوی دولت نیز روز سه‌شنبه ۲۱ اردیبهشت روند مذاکرات ایران و عربستان سعودی را مثبت ارزیابی کرد و گفت که این مذاکرات در سطح نمایندگان ویژه در دولت انجام شده است. او به اختلافات میان دو کشور در طول سال‌ های گذشته اشاره کرد که نا امنی‌های گسترده‌ ای را از یمن تا سوریه موجب شده است. به گفته ربیعی تاکنون دو دور مذاکره بین دو کشور انجام شده است.

البته تلاش برای صلح و ثبات در منطقه، سیاستی است که همواره در دستور کار وزارت امور خارجه کشورمان قرار داشته است. این تکاپو برای بهبود روابط با همسایگان و کشور های عربی حوزه خلیج فارس را می توان در سفر منطقه ای اخیر «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان مشاهده کرد. ظریف در جریان سفر به چهار کشور عراق، قطر و عمان و کویت با مقامات عالی رتبه آنها در زمینه های گوناگون به دیدار و گفت وگو کرد.

عوامل تغییر نگرش مقامات سعودی 

از نگاه ناظران چند موضوع مهم بسترساز تغییر نگرش مقامات سعودی نسبت به ایران شده است که گرفتاری ریاض در منطقه به ویژه در جنگ یمن، تغییر رویکرد کلی دولت جدید آمریکا درباره مسایل منطقه ای و همچنین گام های رو به جلو مذاکره کنندگان هسته ای اعضای برجام در پایتخت اتریش از آن جمله اند.

در پیوند با تاثیر جابجایی قدرت در آمریکا بر مناسبات تهران و ریاض باید گفت که با پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۶ آمریکا، برجام و مناسبات خاورمیانه دچار دستخوش و تحول شد. در این میان با خروج آمریکا از برجام، توافق هسته ای از مدار اصلی خود خارج و محور عبری و عربی به یکدیگر نزدیک شدند به آن امید که ایران در انزوا و فشار قرار گیرد.

اما بایدن پس از ورود به کاخ سفید در ارتباط با بحران یمن در وزارت خارجه این کشور گفت این جنگ باید پایان یابد. به همین دلیل، ایالات متحده حمایت خود از عملیات نظامی در یمن و صادرات اسلحه به همین منظور به عربستان و ائتلاف عربی را متوقف می‌کند؛ تصمیمی که با استقبال  سازمان ملل متحد رو به رو شد.

از طرفی اشتیاق بایدن برای احیای برجام و سرعت بالای قطار مذاکرات هسته ای در وین، کشور های عربی حوزه خلیج فارس از جمله عربستان سعودی را به این نتیجه رسانده که سرانجام ایران و دیگر کشور های مذاکره کننده به توافق دست خواهند یافت. بنابراین با جدیت آمریکا برای احیای برجام و به موازات آن پیشرفت مذاکرات، شاهد لحن آشتی جویانه ولیعهد عربستان و تلاش ریاض برای ترمیم مناسبات با تهران هستیم.