ایران و خشکسالیِ در راه: امنیت آبی از تهران تا سیستان و بلوچستان با تهدید جدی روبروست

همزمان با تعمیق بحران اقلیمی در سطحی جهانی به دلیل گرمایش زمین، ایران نیز هر چه بیشتر در معرض خطر بی‌آبی و خشکسالی و در نتیجه آن، تهدید امنیت آبی و غذایی قرار گرفته است. مدیریت ناپایدار منابع آبی بر این مشکل افزوده.

تهران در آستانه تنش آبی

محمد شهریاری، مدیر دفتر بهره‌برداری و نگهداری از تاسیسات آبی و برق‌آبی شرکت آب منطقه‌ای تهران چهارشنبه ۲۲ اردیبهشت درباره وضعیت ذخیره آب‌ پشت سدهای این استان هشدار داد و گفت:

«در حال حاضر حجم ذخیره سدهای تامین‌کننده آب شرب تهران ۸۰۹ میلیون متر مکعب است، در حالی که در روز مشابه سال گذشته این حجم ۱۰۰۱ میلیون متر مکعب بود.»

شهریاری از کاهش ۵۸ درصدی ورودی آب به سدهای تهران در ۲۰ روز ابتدایی اردیبهشت خبر داد و آن را نگران‌کننده خواند:

«متاسفانه علیرغم بارندگی‌های رگباری روزهای اخیر روند ورودی آب به سدهای تهران همچنان کاهشی است به‌طوری‌که از ابتدای اردیبهشت ماه تاکنون ۱۸۲ میلیون متر مکعب ورودی آب به دریاچه سدهای تهران داشتیم، در حالی که در همین مدت ۲۰ روز ابتدایی اردیبهشت سال گذشته ۴۳۲ میلیون متر مکعب آب وارد سدها شده بود.»

علت اصلی کاهش ورودی آب به سدها، نبود ذخیره برفی عنوان شده است. شهریاری هشدار داده که در صورت ادامه وضعیت فعلی و تغییرنکردن الگوی مصرف آب، پاییز سال جاری و سال آینده، تهران با مشکل آب مواجه خواهد شد.

https://www.radiozamaneh.com/425217/

اما این تنها مشکل آبی تهران نیست. ذخایر آب‌های زیرزمینی این استان نیز به شدت رو به کاهش است و می‌تواند خطر فرونشست زمین را هر چه جدی‌تر کند.

تهران همین حالا رکورددار فرونشست در جهان است.

علی ناظمی، استاد دانشگاه کونکوردیای کانادا در گفت‌و‌گو با خبرگزاری دولتی کار ایران (ایلنا) هشدار داده که فرونشست زمین در پایتخت توأم با تهدید زلزله خطرهای جدی به بار خواهد آورد:

«در دریاچه نمک که بالاترین نرخ کاهش را در منابع آب‌های زیرزمینی دارد بیشترین نشست اتفاق افتاده که شهر تهران با حدود ۱۵ میلیون نفر جمعیت و زیرساخت‌های اصلی در همین حوضه دریاچه نمک واقع شده و باتوجه به پایداری پایین خاک در صورتی که فرونشست با زلزله شدید هم توام شود باعث خطرات جبران‌ناپذیری برای مردم خواهد شد.»

علی ناظمی چندی پیش مقاله‌ای نوشت مشترک با سمانه اشرف از دانشگاه کونکوردیای کانادا و امیر آقاکوچک، از دانشگاه ایروین کالیفرنیا. این مقاله در محافل علمی جهانی زنگ خطر را درباره خشکسالی عمیق ایران به دلیل فعالیت انسانی به صدا درآورد.

این پژوهشگران در مقاله‌شان در نشریه نیچر هشدار داده بودند که تأثیر کاهش ذخایر آب‌های زیرزمینی را می‌توان همین حالا در اضافه برداشت افراطی آب در ۷۷ درصد اراضی ایران، افزایش نمک خاک در سرتاسر کشور و نیز بالارفتن میزان و تکرر وقوع فرونشست زمین دید.

به نوشته آنها، کل حجم آب زیرزمینی ازدست‌رفته در بازه زمانی بین ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۵ (۱۳۸۳ تا ۱۳۹۶) ۷۴ کیلومتر مکعب بوده است.

مصرف از میزان موجودی آب پیشی گرفته و دلیل آن بالا رفتن جمعیت و افزایش سرانه مصرف آب و سرآمد همه دلایل مدیریت غیرواقعی است که در منابع آب و محیط زیست مشاهده می‌شود.

علی ناظمی، استاد دانشگاه کونکوردیا در کانادا

به نوشته آنها، دلیل اصلی از بین رفتن ذخیره‌های آب زیرزمینی ایران را باید در استخراج افراطی آب به دست انسان دید.

این پژوهشگران اخطار دادند که ادامه مدیریت ناپایدار آب‌های زیرزمینی در ایران به تغییرات بازگشت‌ناپذیر بر زمین و محیط زیست خواهد انجامید و امنیت آبی، غذایی و سیاسی‌ـ‌اجتماعی ایران را با خطر مواجه خواهد کرد.

علی ناظمی در گفت‌و‌گو با ایلنا که چهارشنبه ۲۲ اردیبهشت منتشر شده، به مصرف بیش از حد آب و به ویژه مدیریت ناپایدار منابع آبی مصرفی در کشاورزی اشاره کرده و گفته است:

«مسئله‌ای که اکنون در ایران وجود دارد مصرف از میزان موجودی آب پیشی گرفته و دلیل آن بالا رفتن جمعیت و افزایش سرانه مصرف آب و سرآمد همه دلایل مدیریت غیرواقعی است که در منابع آب و محیط زیست مشاهده می‌شود. متاسفانه کارهایی ادامه می‌یابد که از ابتدا نباید انجام می‌شد و هرچه بیشتر بحران آب را اضافه می‌کند چراکه روش مدون و درستی برای مواجهه با خشکسالی نداریم.»

به گفته او، دو سوم آب مصرفی در کشاورزی هدر می‌رود.

سیستان و بلوچستان: وضعیت قرمز

در جنوب شرقی ایران، استان سیستان و بلوچستان با خشکسالی مهیبی رویارو است. محسن حیدری، مدیرکل هواشناسی این استان سه‌شنبه ۲۱ اردیبهشت به خبرگزاری حکومتی «مهر» گفت که این استان کم‌بارش‌ترین استان ایران در هفت ماه اخیر بوده است. بنا به آمار او، میزان کل بارش در سیستان و بلوچستان تا کنون در سال جاری، یک پنجم میزان کسری آن از شرایط طبیعی است:

«از ابتدای سال زراعی تا کنون تنها ۱۴,۳ میلیمتر باران در استان باریده که ۹ میلی متر آن در دو هفته اخیر دریافت شده است. سیستان و بلوچستان اکنون حدود ۷۰ میلیمتر کسری بارش نسبت به شرایط طبیعی دارد و کم‌بارش‌ترین استان کشور در هفت ماه اخیر بوده است.»

به عبارت دیگر، بارش‌های زراعی سیستان و بلوچستان حدود ۸۳ درصد کمتر از شرایط طبیعی است.

خشکسالی در سیستان ــ عکس: ابوالفضل عرب، ایرنا

حیدری می‌افزاید: «سال گذشته تا این موقع از سال زراعی بیش از ۱۶۵ میلیمتر باران در استان باریده بود که هزار و ۱۵۳ درصد بیشتر از بارندگی‌های امسال بوده است.»

این میزان اندک بارش حتی برای استان خشکی مثل سیستان و بلوچستان در نیم قرن اخیر بی‌سابقه بوده است.

حیدری نیز همچون علی ناظمی که از مصرف آب در توسعه کشاورزی انتقاد کرده بود، دراین‌باره می‌گوید:

«ناپایداری شرایط بارش استان و نوسان زیاد آن ایجاب می‌کند که الگوی توسعه در این منطقه نباید بر محور کشاورزی استوار شود بلکه باید به سمت صنایع با نیاز آبی کم سوق پیدا کند.»

سیستان و بلوچستان با مشکلات زیست‌محیطی جدی به دلیل خشکسالی روبرو است. ژانویه ۲۰۱۹ نشریه «نشنال ژئوگرافیک» در گزارشی هشدار داد که تغییرات اقلیمی ناشی از گرمایش زمین می‌تواند سیستان و بلوچستان را به منطقه‌ای غیرقابل سکونت بدل کند.