کوچ عشایر در بام ایران

به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از شهرکرد، جامعه عشایری کشور سابقه‌ای طولانی در تاریخ و فرهنگ ایران زمین دارد.

از زمان‌های گذشته تاکنون بخشی از مردم در پهنه جغرافیایی ایران نوعی از زندگی را برگزیده اند که با استفاده از چراگاه‌های طبیعی، به پرورش دام می‌پردازند و فعالیت عمده آن‌ها دامداری است.

جامعه عشایری کشور در کنار جامعه شهری و روستایی جامعه سومی را به وجود آورده است.

به طور کلی، از زمانی که بشر قادر به تولید بیشتر غذا و انبار کردن آن شد، به یکجانشینی رو آورد.

در ایران، به دلیل حمله‌های فراوان دشمنان خارجی، این روند شکل معکوس نیز داشته است، به طور مثال، در سده ۱۳ میلادی و پس از حمله مغولان به ایران، بسیاری از یکجانشینان روستا‌ها شهرها، به همراه گله هایشان پا به فرار گذاشتند و شیوه زندگی متحرک در دشت‌ها و کوه‌ها را برگزیدند.

بیشتر بخوانید

• سفری مجازی به روستای سر آقاسید؛ ماسوله زاگرس+فیلم
• توزیع آرد در مناطق عشایری چهارمحال و بختیاری هوشمند می‌شود
• آوای کوچ در بام ایران+ فیلم

نیاکان برخی از عشایر ایران، به همین ترتیب وارد زندگی کوچ نشینی شده اند.

در مورد‌های بسیاری، عشایر ایران در نبرد با دشمنان دارای نقش‌های کلیدی بوده اند، گاهی وقت ها، آنان به صورت یک ارتش مستقل یا یک نیروی کمکی متحد شده اند، تاریخ بر مورد‌های بسیاری از کمک تعیین کننده آنان در دفاع از کشور شهادت می‌دهد.

تا به حال چندبار هوای سفر و کوچ به سرتان زده یا به زندگی عشایر فکر کرده اید، اما وقتی عمیق‌تر شدید متوجه شدید این سبک زندگی درحین لذت بخش بودن بسیار دشوار بوده و کارهرکسی نیست!

اما با تمام دشواری‌ها زندگی عشایر ویژگی‌های منحصربه فردی دارد که ارزش دارد حتی شده برای یکبار به این سفرمهیج رفته و از تجربه‌های خاص آن‌ها استفاده کنیم.

کوچ، ذات زندگی عشایر است، آن‌ها مدام در حال ییلاق و قشلاق هستند و زندگی‌شان پیوسته در گردش می‌گذرد؛ از این رو است که آن‌ها ارتباط نزدیکی با طبیعت دارند و از زیر و بم آن بسیار آگاهند؛ تغییرات آب وهوایی اگر به تغییر اقلیم منجر نشود نمی‌تواند عشایر را نگران کند؛ آن‌ها به خوبی فراگرفته‌اند که چه زمانی ایل را حرکت دهند و چه زمانی را برای اطراق در یک منطقه اختصاص دهند؛ این دانش بومی در کنار شیوه زندگی منحصربه‌فرد آن‌ها موجب شده است گردشگران با انگیزه‌های متعدد از قبیل پژوهش درباره یک منطقه یا ایل خاص یا حتی تجربه یک زندگی متفاوت به گردشگری معیشت یا گردشگری در یک ایل روی آورند.

عشایر کوچ رو یکی از جاذبه‌های مهم گردشگری فرهنگی

عشایر کوچ رو که یکی از جاذبه‌های مهم گردشگری فرهنگی به شمار می‌آیند در همه نقاط ایران، در حوزه‌های غرب و جنوب غرب، شرق و جنوب شرق، شمال غرب، شمال شرق و مرکزی ایران ایلات و عشایر پراکنده شده اند.

کوچ عشایر بختیاری و زندگی عشایری با آداب و سنن خاص خود، از جاذبه‌هایی است که گردشگران بسیاری علاقه‌مند دیدن آن هستند.

فرهنگ ایل بختیاری بسیار گسترده و متنوع است، این تنوع فرهنگ هم به علت پیشینه و قدمت طولانی این ایل و هم به علت گستردگی چغرافیایی قلمرو ایل بختیاری است.

سرزمین‌های بختیاری نشین کشور شامل بخش‌هایی از شش استان، چهارمحال و بختیاری، کهکیلویه و بویر احمد، لرستان، فارس، اصفهان و خوزستان را شامل می‌شود، اما استان چهارمحال و بختیاری و کهکیلویه و بویر احمد به عنوان سرزمین اصلی عشایر بختیاری و محل سکونت عمده جمعیت این ایل غیور به حساب می‌آید.

استان چهارمحال و بختیاری دارای ایل و طایفه‌های بزرگی است که از گذشته‌های دور در این منطقه به سر می‌برند، مهمترین ایلات استان عبارتند از بختیاری، قشقایی، جرقویه و بویراحمد سفلی که بزرگترین آن‌ها ایل بختیاری است.

در استان چهارمحال و بختیاری، عشایر کوچ رو شیوه زندگی و آداب و رسوم باستانی را حفظ کرده اند. کوچ عشایر، الگوی سکونت روستایی و عشایری، باورها، سنت ها، آداب و رسوم و ایل راه‌ها از جمله جاذبه‌های فرهنگی این استان است.

کوچ عشایر، سختی‌ها و زیبایی‌ها

زندگی عشایر بختیاری بطور کامل با زندگی در شهر‌ها و روستا‌ها متفاوت است، عشایر معمولا به شغل دامداری مشغول هستند و برای پیدا کردن مراتع بهتر برای تغذیه دام‌های خود در فصل‌های مختلف سال مدام در حال کوچ و جابه جایی هستند.

ایل بختیاری به دو طایفه بزرگ هفت لنگ بختیاری و چهار لنگ بختیاری تقسیم می‌شوند، طایفه هفت لنگ بختیاری بیشتر در استان چهارمحال و بختیاری ساکن اند و شامل طایفه‌های دورکی بهداروند، جانکی، باب بابادی تقسیم می‌شوند.

شاخه چهار لنگ هم شامل طوایف محمد صالحی موگویی کندل زو-میموند و زلکی هستند، شاخه هفت لنگ دارای بیشترین جمعیت ایل بختیاری است.

اواسط فروردین ماه، یعنی زمانی که علوفه قشلاق برای تغذیه دام کفایت نمی‌کند و بر درجه گرمای هوا نیز به تدریج افزوده می‌شود، خانوار‌های عشایری برای کوچ به ییلاق آماده می‌شوند.

مسیر کوچ ایل بختیاری، از ارتفاعات صعب العبور و پر فراز و نشیب رشته کوه‌های زاگرس و رودخانه‌های پر آب سرشاخه‌های مختلف کارون می‌گذرد و به همین دلیل، از ناهموارترین راه‌های عشایری کشور به شمار می‌آید و عبور از آن، هنوز یکی از مشکلات مهم کوچ نشینان بختیاری است.

عشایر بختیاری برای کوچ، از مسیر‌های اصلی و فرعی مختلفی استفاده می‌کنند، تاراز، پل خدا آفرین، کوه سفید، دو آب و دزپارت ایل راه‌های اصلی هستند.

قلمرو ییلاقی ایل بختیاری (هفت لنگ و چهارلنگ) در دوره‌های مختلف تاریخی متغیر بوده است. این محدوده در زمان‌های پیشین قسمت وسیعی از استان‌های چهارمحال و بختیاری، اصفهان، کهگیلویه و بویراحمد و لرستان را در بر می‌گرفته است، ولی در حال حاضر مشتمل بر مناطق بازفت، دوآب و بیرکان و تنگ گزی و شوراب در شهرستان‌های فارسان و کوهرنگ و مناطق چغاخور، پیشکوه، میانکوه و دیناران در شهرستان‌های بروجن، اردل و کیار و قسمت کوچکی از شهرستان بن است.

رکن اصلی فعالیت‌های اقتصادی عشایر کوچ رو در وهله اول تولیدات دامی و سپس کشاورزی است.

عشایر تأمین‌کننده عمده پروتئین کشور

عشایر تامین کننده بخش عظیمی از نیاز اصلی شهر‌ها و روستا‌های کشور هستند و یکی از مسائلی که می‌تواند عشایر را مانند دیگر اقشار کشور توانمند کند، رونق تولیدات محصولات و توانمندسازی اقتصادی است که اصل نخست آن را می‌بایست تکمیل زنجیره تولید عشایری از لبنیات و گوشت تا صنایع دستی دانست.

شیرزاد کرمی رئیس اداره بهسازی امور تولید اداره کل امور عشایر چهارمحال و بختیاری گفت: پارسال از محل اعتبارات سرمایه در گردش زنجیره تولید گوشت قرمز، بیش از ۱۰۵ میلیارد ریال تسهیلات در راستای افزایش تولید گوشت قرمز و جلوگیری از فروش زود هنگام دام عشایر، با معرفی به بانک کشاورزی از محل اعتبارات سرمایه در گردش صندوق توسعه ملی به ۲۲۳ نفر از عشایر استان در قالب طرح انعقاد قرارداد پرواربندی پرداخت شد.

کرمی گفت: این طرح به منظور بهبود در روند پرورش دام و افزایش تولید گوشت قرمز اجرا شده است که پارسال ۲۶ هزار و ۱۹۶ راس دام عشایری استان پرواربندی شد و میزان گوشت قرمز به میزان ۲۹۹ تن در سال افزایش یافت.

او با اشاره به خشکسالی امسال و استقبال عشایر از اجرای طرح پرواربندی، پیش‌بینی کرد: در صورت تامین اعتبار این طرح، میزان تولید گوشت قرمز به ۵۰۰ تن افزایش پیدا کند.

کرمی افزود: عشایر استان به طور میانگین بیش از ۲۲ هزار و ۵۰۰ تن گوشت قرمز تولید می‌کنند.

او به فعال شدن ۸۱ جایگاه سوخت نفت و سیلندر گاز در مناطق عشایری استان اشاره کرد و گفت: این جایگاه‌ها در راستای حفظ منابع طبیعی و رفاه خانوار عشایری احداث شده است و پارسال با همکاری شرکت نفت و شرکت پرسی ایران گاز استان میزان هفت میلیون لیتر نفت و ۴۲۶ هزار سیلندر گاز بین جامعه عشایری استان توزیع شد.

سرشماری جدید فرصتی برای برنامه ریزی بهتر برای جامعه عشایری

یحیی حسین پور مدیرکل امور عشایر چهارمحال و بختیاری گفت: بدون تردید آمار مبنای سیاستگذاری و برنامه ریزی در کشور است، خوشبختانه پس از ۱۲ سال، با همکاری سازمان امور عشایر و مرکز آمار ایران، جامعه عشایری کشور مورد سرشماری قرار گرفتند و نتایج اولین سرشماری ثبتی مبنای عشایر کوچنده در روز اول آبان ماه ۱۳۹۹ همزمان با «روز ملی آمار و برنامه‌ریزی» با حضور مسئولین کشوری رونمایی و اعلام شد.

او افزود: این کار بزرگ که اولین تجربه کشور در سرشماری ثبتی مبنایی است به نام سازمان امور عشایر ایران، تشکل‌های عشایری و جامعه عشایری کشور ثبت شده است.

حسین پور گفت: بر اساس نتایح پایه این سرشماری، در مجموع جمعیت عشایر کوچنده کشور یک میلیون و ۱۰۸ هزار و ۶۴۰ هزار نفر در قالب ۲۴۶ هزار و ۴۵ خانوار است.

او ادامه داد: تعداد ۵۹۰ هزار و ۷۵۹ نفر از این جمعیت را مردان و ۵۱۷ هزار و ۸۸۱ نفر را زنان عشایری تشکیل می‌دهند.

حسین پور گفت: طبق نتایج این سرشماری، در حال حاضر ۱.۴ درصد جمعیت کشور را عشایر کوچنده (که دارای سه ویژگی داشتن سلسله مراتب ایلی، اتکای معاش به دامداری، و جابحایی فصلی هستند) تشکیل می‌دهند که ۲۹ درصد از دام سبک کشور را در اختیار دارند که نشان از سهم و ظرفیت ویژه این جامعه در تولیدات دامی و پروتئینی کشور است.

او افزود: همچنین بر اساس نتایج این سرشماری، تعداد یک میلیون و ۹۱ هزار و ۸۵۷ نفر از جمعیت عشایری کشور یارانه دریافت می‌کنند، تعداد ۹۴۳ هزار و ۹۴۴ نفر دارای بیمه سلامت و ۱۹۶ هزار و ۹۲۲ نفر نیز عضو صندوق بیمه کشاورزان، روستاییان و عشایر هستند.

حسین پور اضافه کرد: بیشترین جمعیت عشایری نیز در میانگین سنی ۲۰ تا ۲۹ سال هم در زنان و هم در مردان ثبت شده است.

او ادامه داد: پیش از این، سه سرشماری رسمی در سال‌های ۱۳۶۶، ۱۳۷۷ و ۱۳۸۷ با همکاری مشترک سازمان امور عشایر و مرکز آمار ایران از عشایر کوچنده به عمل آمده بود.

عشایر در پویایی اقتصاد کشور جایگاه مهمی دارند و به رشد اقتصادی، کنترل نرخ تورم، افزایش نرخ اشتغال و به حرکت در آمدن چرخ‌های اقتصادی کمک فراوانی می‌کنند.

آنان در واقع بستر مناسبی برای تولیدات کشاورزی، دامی، صنعتی و خدماتی، حفظ محیط زیست و امنیت، حفظ هنجار‌های فرهنگی و اجتماعی و نگهبانی از مرز‌ها را فراهم می‌آورند.

انتهای پیام/ف