فاجعه‌ ۸ شوال قلب دوست داران اهل بیت(ع) را به درد آورد

خبرگزاری مهر -گروه دین و آئین-نگار احدپور؛ امروز ۸ شوال، مصادف با سالروز تخریب قبرستان بقیع در سال ۱۳۴۴ هجری قمری توسط وهابیت است. روزی که به «یوم الهدم» معروف است و از آن به عنوان یکی از غم انگیزترین روزهای تاریخ اسلام و به ویژه شیعه یاد می‌شود، روزی که مظلومیت اهل بیت عصمت و طهارت را بار دیگر به رخ جهانیان می‌کشد.

قبرستان بقیع یکی از قدیمی ترین قبرستان‌های تاریخ و از مکان‌های مقدس و مورد احترام مسلمانان به‌شمار می‌رود که در اهمیت آن، احادیث و روایاتی نیز از ائمه معصومین (ع) وجود دارد، به طور مثال پیامبر اکرم (ص) فرموده‌اند: «از بقیع هفتاد هزار نفر که صورتشان مانند ماه چهارده شب است، محشور خواهند شد و بدون حساب وارد بهشت می‌شوند». در روایتی دیگر از آن حضرت آمده که در روز قیامت، هفتاد هزار تن با صفات نیکو از بقیع محشور می‌شوند، ایشان به کسانی که در بقیع دفن شوند، بشارت داده که شفاعت خواهند شد.

به همین مناسبت در گفت و گو با حجت‌الاسلام محمد استوار میمندی، پژوهشگر اسلامی و مدیر حوزه‌های علمیه استان فارس، در خصوص پیشینه تاریخی این قبرستان و نیز اقدام وحشیانه وهابیت در تخریب این اثر معنوی، به گفت و گو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید:

نگاهی به تاریخچه قبرستان بقیع

وی با اشاره در خصوص پیشینه تاریخی و نام‌گذاری قبرستان بقیع، گفت: نقل و قول‌های مختلفی ارائه شده، در برخی منابع، نام دیگر این قبرستان، «بقیع‌الغرقد» و «جنةالبقیع» نام‌گذاری شده است. ابن اثیر، مورخ جهان اسلام در کتاب «الکامل فی التاریخ» در این زمینه نوشته: «در لغت بقیع به محل وسیعی که دارای درخت و یا ریشه درخت باشد، گفته می‌شود و چون مکان بقیع پیش از آن دارای درخت غرقد و ریشه‌های آن بود پس از قطع این اشجار نیز با همان اسم معروف گردید».

این کارشناس مذهبی عنوان کرد: در قرن اول و دوم به‌موازات توسعه ساخت‌وسازها در بقیع مسلمانان به دفن امواتشان در بقیع نیز اهتمام داشته‌اند. در قرن سوم کماکان برخی افراد در بقیع ساکن بوده‌اند و مهم‌ترین بنای عمومی بقیع که مورد توجه ابن شبه نیز قرارگرفته مسجد فاطمه (س) است؛ در قرن چهار کسی در بقیع ساکن نیست و تنها ساختمان این قبرستان، مسجد فاطمه است تا اینکه در اواخر قرن پنج اولین بقعه‌های بقیع بنا می‌شوند.

در قرن اول و دوم به‌موازات توسعه ساخت‌وسازها در بقیع مسلمانان به دفن امواتشان در بقیع نیز اهتمام داشته‌اند. در قرن سوم کماکان برخی افراد در بقیع ساکن بوده‌اند و مهم‌ترین بنای عمومی بقیع که مورد توجه ابن شبه نیز قرارگرفته مسجد فاطمه (س) است

وی خاطرنشان کرد: براساس روایات در قرن ششم ابن مازه در سال ۵۵۲ قمری، سه قبه بقیع را گزارش کرده اما ۲۸ سال بعد ابن جبیر از قبه مالک به‌عنوان چهارمین قبه بقیع خبر می‌دهد؛ ابن مازه از مکانی بنام «مسجد فاطمه» نام می‌برد اما ابن جبیر آن را «بیت‌الحزن» نامیده و آنجا را «بیت فاطمه» می‌داند؛ اما هروی از آن با عنوان «بیت‌الاحزان» یادکرده و آن را مدفن فاطمه زهرا (س) معرفی می‌کند، اما نکته مهم در گزارش‌های این قرن معرفی خانه امیرالمؤمنین (ع) در بقیع است. هرچند در این قرن برای اولین بار از گنبد عقیل و فاطمه بنت اسد سخن به میان آمده اما منابع این قرن به مسجد فاطمه (س) یا بیت‌الاحزان و یا خانه امیرالمؤمنین (ع) هیچ اشاره‌ای نکرده‌اند.

سیر تحول و تغییر شکل قبرستان بقیع

حجت الاسلام استوار میمندی افزود: در قرن هشتم و نهم گمانه زنی‌ها در خصوص بیت الاحزان ادامه داشت. ابن حجر در صحت انتساب قبه فاطمه بنت اسد و عقیل تردید دارد و اولی را متعلق به سعد معاذ و دومی را مربوط به ابوسفیان حارث می‌داند. تنها اختلاف نظر دیار بکری با انصاری نیز معرفی بیت‌الاحزان است وگرنه در سایر موارد شبیه هم هستند. مجموعاً در این دوره مطلب جدیدتری نسبت به قرن پیشین به چشم نمی‌خورد. در این قرن هیچ‌کس راجع به بیت‌الاحزان صحبت نکرده است، توصیف سید کبریت از بقیع همانند دیار بکری است با این تفاوت که او اولین نفری است که از مسجد ابی بن کعب سخن گفته است؛ گزارش عباسی مشابه توصیفات سمهودی است با این تفاوت که از خانه امیرالمؤمنین (ع) صحبت نکرده و برای اولین بار جایی را به‌عنوان مقبره ابوسعید خدری معرفی کرده است. گزارش فرشی سه نوآوری دارد: ذکر قبه صفیه، بیان جایی به‌عنوان قبر حلیمه (هرچند در صحت آن تردید دارد) و بیان مکانی به‌عنوان مزار شهدای احد. بعد از سمهودی (اواخر قرن ۹) فرشی اولین نفری است که از قبه ازواج مجدد سخن گفته است. او نیز به مسجد ابی بن کعب اشاره‌کرده، درحالی‌که گزارش قیسی مطلب جدیدی ندارد اما عیاشی مشابه سمهودی سخن گفته با این تفاوت که بجای خانه امیرالمؤمنین (ع) از مسجد ابی بن کعب صحبت کرده و به مقبره حلیمه سعدیه هم اشاره دارد. توصیف بقیع در قرن دوازدهم هم مانند قرن یازده است؛ در قرن سیزده و چهارده نیز تعداد بقعه‌های بقیع تغییری نداشته است.

میمندی گفت: در مرحله اول ساختمان‌های بقیع از کاربری مسکونی به بناهایی جهت تکریم و گرامیداشت بزرگان تغییر شکل می‌دهند، در مرحله دوم بناهای یادبود ازنظر کمی توسعه می‌یابند. در مرحله سوم زیربنای برخی از همین ساختمان‌ها گسترش‌یافته. در مرحله چهارم مسلمانان به حفظ و نگهداری این بناها پرداخته، طوری که ساختمان‌های بقیع در طول تاریخ بارها مرمت و بازسازی شده‌اند و مرحله پنجم نیز تزئین و آراستن برخی از بقعه‌های بقیع است.

وی خاطرنشان کرد: گنبد و بارگاه‌هایی که به‌مرور زمان برای برخی قبور بقیع بناشده سه دسته‌اند: اول آن‌هایی که انتساب قبر به صاحب گنبد قطعی است، دوم گنبدهایی که در صحت انتساب آن‌ها به صاحب قبر تردید شده و دسته سوم گنبدهایی که قبر صاحب قبه، سابقه چندانی نداشته و در قرون متأخر پیداشده است.

قبرستان بقیع و مزار ۴ ستاره آسمان عصمت و طهارت

این پژوهشگر تاریخ اسلام در بخش دیگری از این گفت و گو با اشاره به بزرگانی که در این قبرستان آرام گرفتند، افزود: مکان دفن پیکر چهار امام (ع) در قبرستان بقیع در کتب تاریخی و در فرهنگ شیعه به‌عنوان مشهد و حرم اهل بیت (ع) تلقی گردیده است و در این حرم مطهر قبر چهار تن از ائمه هدی؛ امام مجتبی، امام سجاد، امام باقر و امام صادق (ع) در کنار هم و به فاصله ۳ متری این قبرها، قبر عباس عموی گرامی رسول خدا (ص) قرار گرفته و در کنار آن نیز قبر دیگری است که متعلق به فاطمه بنت اسد مادر بزرگوار حضرت امیرالمومنین (ع) می‌باشد. قبل از ویرانی بقعه، همه قبور شش‌گانه در زیر گنبد و دارای ضریح زیبایی بودند همچنین شخصیت‌های نام آشنا و متعدد دیگری از جمله «اسعد بن زراره» و «عثمان بن مظعون»، از اولین انصار و مهاجرینی که در این مکان دفن شده‌اند، ابراهیم فرزند پیامبر (ص)، حلیمه دایه پیامبر، همسران پیامبر اکرم (ص) به جز حضرت خدیجه، دختران پیامبر (ص)، عثمان، مالک بن انس، نافع مدنی، ابوسعید خدری، ام‌البنین مادر ابوالفضل العباس (ع) و تعدادی از صحابه و علمای بزرگ اسلام نیز در قبرستان بقیع به خاک سپرده شده و این موجب عزت و اهمیت این مکان مقدس شده است.

تخریب قبرستان بقیع و تفکری بیمارگونه

حجت الاسلام استوار گفت: اما همین اهمیت و منزلت باعث شد تا وهابیت که تاب رشد عقیده شیعه در جهان را نداشته، این مکان مقدس را با هدف از بین بردن همیشگی یاد و نام ائمه (ع) مورد هجمه و دستخوش تخریب قرار دهد. به همین دلیل، سال ۱۲۲۰ هجری قمری و در زمان سقوط دولت اول سعودی‌ها، قبرستان بقیع به دست وهابیون سعودی تخریب شد و مدتی بعد مسلمانان مجدداً این قبرستان را بازسازی کردند. اما وهابیت بار دیگر مجدداً در هشتم شوال سال ۱۳۴۴ هجری قمری، به صورتی وحشیانه به این مکان مقدس حمله و این قبرستان را برای دومین بار تخریب کرد.

دستور قرآن کریم به زیارت اهل بیت رسول الله (ص) و نقض این دستور توسط عوامل سعودی

وی در خصوص انگیزه وهابیت و سران سعودی از رقم زدن حادثه تلخ تخریب بقیع و به درد آوردن قلب میلیون‌ها مسلمان در سراسر دنیا را تفکری مسموم خواند و گفت: تفکر وهابی تفکری است که زیارت اولیای حق را بدعت می‌خواند و اعتقاد به شفاعت و توسل به آن‌ها را شرک می‌نامد. جریانی که قدرت درک معارف عمیق اسلامی را ندارد و به بهانه‌های سطحی حداقل وظیفه خود نسبت به اهل بیت پیامبر که همان مودت و محبت نسبت به آنهاست را نیز انجام نمی‌دهد، متأسفانه چنین فاجعه‌ای را رقم زد.

میمندی با اشاره به سفارش خداوند متعال در خصوص دوستی و مودت با خاندان پیامبر (ص) گفت: فرهنگ زیارت، علاوه بر کسب فیض از انوار مقدس مزار اهل بیت (ع)، تجلی عشق ورزیدن به خاندان وحی است که خداوند در آیه ۲۳ سوره شوری به آن دستور داده است: «… قُلْ لَا أَسْأَلُکُمْ عَلَیهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَی…؛ … بگو به ازای آن [رسالت] پاداشی از شما خواستار نیستم مگر دوستی در باره خویشاوندان» … همان‌طور که فرهنگ ساخت بقعه و حریم بر مزار آن بزرگواران برگرفته از همان عشق‌ورزی به خاندان رسالت است که اتفاقاً آن هم الهام گرفته از قرآن کریم است که در آیه ۲۱ سوره کهف بیان می‌کند که مؤمنان زمان اصحاب کهف تصمیم گرفتند بنای یادبودی بر جایگاه آنان بسازند تا در آنجا به عبادت بپردازند: «… قَالَ الَّذِینَ غَلَبُوا عَلَی أَمْرِهِمْ لَنَتَّخِذَنَّ عَلَیهِمْ مَسْجِدًا؛ … گفتند حتماً بر ایشان معبدی بنا خواهیم کرد».

حسرت زیارتی که در دل بقیع صد ساله شد

وی افزود: اعتقاد به شفاعت و توسل به امامان معصوم، شهدا و صالحین نه تنها با توحید منافاتی ندارد بلکه عین توحید و در طول اعتقاد به الوهیت و ربوبیت خداست که فرمود: «… وَابْتَغُوا إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ…؛ … و به او [توسل و] تقرب جویید و…» (آیه ۳۵ سوره مائده). اما مشکل جهان اسلام پس از رحلت وجود مقدس نبی اکرم صلی‌الله علیه و آله و سلم این بود که عده‌ای یا نخواستند و یا نتوانستند پی به حقیقت دین ببرند و با نام دین مقابل ارکان اصلی دین خدا که ولایت بود طغیان کردند. و قرن‌ها بعد، خاندان آل سعود به پیروی از این عقیده ننگین، دست به آن فاجعه غم انگیز زدند.

میمندی در پایان خاطر نشان کرد: علی‌رغم تمام مزاحمت‌های سران سعودی برای زوار، در سنوات گذشته، مسلمانان مشتاقانه و غمبار به زیارت قبور بقیع اهتمام دارند و وهابیون عرصه را برای زوار سال‌به‌سال تنگ‌تر می‌کنند. در ابتدای سال‌های تخریب، زوار می‌توانستند به قبور مطهر چهار امام معصوم نزدیک شوند و زیارت کنند، اما از حدود دو دهه پیش امکان ورود به فرعی مسدود شده است. سال‌های بعد تابلوی بسیار بزرگی چندین متری مرتفع، در جلوی این فرعی نصب شده تا دید به قبور ائمه را محدود سازد. در حدود ده سال پیش امکان ایستادن سرپایی و خواندن زیارت میسر بود، اما متأسفانه از چهار پنج سال پیش مأمورین وهابی و شرطه‌ها ایستاده‌اند و اجازه توقف به زوار نمی‌دهند. اگر کسی بایستد با توهین و ضرب و شتم نیز مواجه می‌شود و زوار فقط می‌توانند در معابر بقیع، با فشار جمعیت راه بروند و در زمان کوتاه زیارت سیار داشته باشند و در حسرت دیدار و زیارت ۴ امام معصوم، به ادامه زیارت خود در مدینه بپردازند.