آینده حشد شعبی در عراق؛ جدال بین حاکمیت دولت و تبعیت از ایران

آینده حشد شعبی در عراق؛ جدال بین حاکمیت دولت و تبعیت از ایران

• کاظم والی
• روزنامه‌نگار

یک ساعت پیش

منبع تصویر، Getty Images

توضیح تصویر،

آقای سیستانی، یکی از مهمترین مراجع تقلید شیعیان جهان

در ۱۳ ژوئن ۲۰۱۴ آیت‌الله علی سیستانی، یکی از مهمترین مراجع تقلید شیعیان در نجف فتوای معروف "دفاع کفایی" برای مقابله و جنگ با داعش و اخراج آنها از شهرهای اشغالی عراق را اعلام کرد. هزاران عراقی و عمدتا جوان، داوطلبانه راهی جبهه‌های جنگ با داعش شدند و به این ترتیب دهها گروه شبه نظامی جدید شیعه بر گروه‌های شبه نظامی موجود مانند سپاه بدر، جیش المهدی، تیپ ابوالفضل العباس، و عصائب اهل حق اضافه شد.

"حشد شعبی" با تصویب پارلمان عراق با نام "هیئت حشد شعبی" به عنوان یک نیروی نظامی دولتی و جزئی از نیروهای مسلح عراق و تحت امر فرمانده کل قوا قرار گرفت و بدین ترتیب تمام هزینه‌های مالی اعم از تسلیح و تجهیز و حقوق پرسنل حشد بر عهده دولت قرار گرفت. طبق قانونی اساسی عراق افراد پرسنل نیروهای مسلح حق کاندیداتوری در انتخابات پارلمانی را ندارند، اما فرماندهان نیروهای حشد شعبی با استفاده با تأسیس احزاب سیاسی موازی وابسته به خود در انتخابات پارلمانی سال ۲۰۱۹ مشارکت کردند و به لطف امکانات مالی و نفوذ سیاسی و همچنین تحریم انتخابات توسط طیف وسیعی از گروه‌ها و احزاب مردمی توانستند بخش قابل توجهی از کرسی‌های پارلمان را به خود اختصاص دهند و بدین ترتیب نفوذ خود را بیش از پیش در صحنه سیاسی عراق گسترش دهند.

منبع تصویر، Getty Images

حشد شعبی پس از شکست داعش

پس از پیروزی نیروهای نظامی عراقی متشکل از ارتش ملی و یگان‌های حشد شعبی و پایان اشغال استان‌های غربی عراق توسط داعش، مسئله ادامه وجود حشد شعبی به یک معضل و مسئله‌ای بحث‌انگیز در افکار عمومی عراق تبدیل شد.

در واقع، پایان جنگ با داعش هویت نیروهای حشد شعبی و دو دستگی این نیروها را بیش از پیش هویدا کرد. بر خلاف عنوان واحد و فرماندهی عملیاتی و لجستیکی مشترک، حشد شعبی بیش از یک حشد و با هویت و اهداف کاملا متفاوت است. به عبارتی "حشد اول"، متشکل از نیروهایی است که به تبعیت از فتوای "جهاد کفایی" آیت‌الله سیستانی تشکیل شد، حال آنکه "حشد دوم" متشکل از گروه‌های مختلفی است که عملاً سالها قبل از فتوای آقای سیستانی در صحنه سیاسی و اجتماعی عراق حضور داشته و توسط سپاه پاسداران و سپاه قدس ایران در دوره جنگ ایران و عراق یا پس از اشغال نظامی عراق توسط آمریکا تشکیل شده‌اند.

بعضی از این نیروها، مانند لشکر بدر در دهه شصت شمسی توسط سپاه پاسداران تشکیل شد و پرسنل این لشکر در عمل جزئی از نیروهای مسلح ایران به شمار می‌رفت و مانند سایر این نیروها حقوق و مزایای خود را از دولت ایران دریافت می‌کردند. گروه‌های دیگر نیز مانند جنبش مقاومت اسلامی النجباء و تیپ ابوالفضل العباس پس از آغاز جنبش‌های مردمی موسوم به بهار عربی در سال ٢٠١١ و برای مبارزه با مخالفان دولت بشار اسد در سوریه توسط سپاه قدس تشکیل شدند. این نیروها به همراه حزب الله لبنان، تیپ فاطمیون افغانستان، زینبیون پاکستان و سایر شبه نظامیان شیعه مرتبط با سپاه قدس ایران سهم عمده‌ای در جنگ داخلی سوریه ایفا کردند.

• حشد شعبی؛ چالشی برای حکومت عراق؟
• نخست وزیر عراق: حملات به حشد شعبی کار اسرائیل بود

اما در میان این دو گروه، در واقع گروه سومی نیز وجود دارد که جدای این دو عمل می‌کند، این گروه شبه‌نظامی برای اولین بار در سال ٢٠٠٣ توسط مقتدی صدر، روحانی با نفوذ شیعه و با نام "جیش المهدی" برای مبارزه با اشغال نظامی عراق توسط آمریکا و تاسیس حکومت اسلامی تشکیل شد.

جیش المهدی در واقع زادگاه اصلی اغلب گروه‌های شبه‌نظامی عراقی است که پس از اشغال عراق توسط آمریکا تشکیل شدند. تعداد زیادی از نیروهای وابسته به جریان صدر در دوره‌های مختلف از این گروه جدا شده و به‌طور مستقل از این جریان به عنوان یک گروه شبه نظامی جدید اعلام موجودیت کردند. از مهمترین این گروه‌ها عصائب اهل حق است که رهبر آن قیس خزعلی زمانی دستیار مقتدی صدر و سخنگوی رسمی جریان صدر بوده. گروه دیگر، جنبش مقاومت اسلامی النجباء است که رهبر آن اکرم الکعبی از فرماندهان نظامی جیش المهدی بود. اغلب افراد جدا شده از جریان صدر پیرو آیت‌الله خامنه‌ای و از گروه‌های با نفوذ "حشد ولایی" هم‌پیمان ایران هستند.

منبع تصویر، Getty Images

پس از اشغال استان‌های غربی عراق توسط داعش در سال ٢٠١٤، گروه شبه نظامی تحت امر مقتدی صدر با نام "سرایا السلام" و در راستای فتوای "جهاد کفایی" آقای سیستانی به عنوان جزئی از نیروهای حشد شعبی وارد جنگ علیه داعش شد. بر خلاف با اصطلاح "حشد ولایی" (مرتبط با ایران) و یا "حشد عتبات" (مرتبط با حوزه علمیه نجف)، این گروه شبه نظامی با اینکه روابط بسیار نزدیکی با ایران دارد اما همواره خود را یک گروه عراقی مستقل و بدور از سیاست‌های منطقه‌ای ایران معرفی می‌کند. سرایا السلام اکنون یکی از پر نفوذترین گروه‌های شبه نظامی در عراق است و به همراه گروه سیاسی جریان صدر، جزئی از مهمترین مؤسسات وابسته به مقتدی صدر است که نقشی کلیدی و تاثیر گذار در صحنه سیاسی، اجتماعی، و نظامی عراق دارد.

حشد و وابستگی ایدئولوژیک آن

تعداد کل نیروهای حشد شعبی بین ۱۱۰ تا ۱۳۰ هزار در قالب ۶۸ گروه مختلف تخمین زده می‌شود و از لحاظ ایدئولوژیک می‌توان آنها را به سه دسته تقسیم کرد: ۴۴ گروه که به "حشد ولایی" معروفند نزدیک به آقای خامنه‌ای، ۱۷ گروه "حشد عتبات" نزدیک به آقای سیستانی، و ۷ گروه دیگر مقلد مراجع تقلید دیگر. فرماندهی نیروهای حشد شعبی متشکل از سه پست سیاسی و یک پست فرماندهی ستاد کل نیرو است که همگی از گروه‌های به اصطلاح "ولایی" مرتبط با سپاه قدس و هم‌پیمان ایران هستند.

حشد عتبات

پس از شش سال از زمان تأسیس حشد شعبی با فتوای "دفاع کفایی" علی سیستانی، چهار یگان نظامی حشد که خود را "حشد عتبات" معرفی می‌کنند در دسامبر ۲۰۲۰ اولین کنفرانس خود را تحت عنوان "حشد عتبات، مرجعیت فتوا و سازندگان دولت" آغاز کردند. حشد عتبات از لشکر رزمی امام علی ، تیپ علی اکبر ، لشکر رزمی العباس و تیپ انصار المرجعیه تشکیل شده است که بیش از ٥٠ درصد از کل نیروهای حشد شعبی را تشکیل می‌دهند. "حشد عتبات" خود را مقلد و تابع مرجعیت علی سیستانی و تحت امر نخست‌وزیر عراق به عنوان فرمانده کل قوا معرفی می‌کنند و از هرگونه همگرایی با سیاستهای منطقه‌ای ایران پرهیز می‌کند.

منبع تصویر، Social Media

توضیح تصویر،

تصویر از صفحه توییتر "حشد عتبات"

کنفرانس "حشد عتبات" واکنش‌های گسترده‌ای را در عراق و کشورهای همسایه آن به همراه داشت. در حالی که بسیاری از کاربران عراقی شبکه‌های اجتماعی از این کنفرانس استقبال و حمایت کردند تعدادی نیز که عمدتا وابسته به "حشد ولایی" هم‌پیمان ایران هستند شرکت کنندگان در این نشست را متهم به خیانت کردند. حادترین این اتهامات، توسط قیس خزعلی، رهبر گروه عصائب اهل حق، یکی از عمده‌ترین هم‌پیمانان ایران مطرح شد که در یک مصاحبه تلویزیونی این کنفرانس را یک پروژه آمریکایی-اسرائیلی عنوان کرد.

حشد ولایی

منبع تصویر، Getty Images

"حشد ولایی" همانطور که از اسمش مشخص است به گروه‌های شبه نظامی گفته می‌‌شود که پیرو و تابع ولایت فقیه هستند. لشکر بدر، عصائب اهل حق، کتائب حزب الله عراق، کتائب سیدالشهداء، جنبش مقاومت اسلامی النجباء، سرایا خراسانی از مهمترین شبه نظامیان ولایی مرتبط با ایران هستند که توسط سپاه پاسداران و سپاه قدس تشکیل شده‌اند.

یکی از پرنفوذ‌ترین این گروه‌ها کتائب حزب الله است که پس از اشغال عراق توسط آمریکا در سال ۲۰۰۳ توسط ابو مهدی المهندس تأسیس شد و با اینکه در سال ۲۰۰۹ در لیست "سازمان‌های تروریستی" آمریکا قرار گرفت اما جزئی اساسی و با نفوذ از نیروها‌ی حشد شعبی به شمار می‌رود. در سایت اینترنتی کتائب حزب الله، این گروه خود را یک گروه مقاومت اسلامی و جهادی و پیرو ولی فقیه معرفی می‌کنند و می‌نویسد:

"ما بر این باوریم که ولایت فقیه بهترین راه برای دستیابی به حاکمیت اسلامی در زمان غیبت مهدی موعود است و موفقیت بزرگ در تأسیس جمهوری اسلامی در ایران یک مرحله اساسی آماده‌سازی برای عدالت الهی و تصویری از حاکمیت اسلام و ولایت فقیه است".

پس از قتل ابو مهدی المهندس توسط آمریکا، احمد المحمداوی که در "لیست تروریستی" آمریکا قرار دارد دبیر کلی کتائب حزب الله را برعهده گرفت، ضمن اینکه عبدالعزیز المحمداوی معروف به "ابوفدک" یکی از رهبران ارشد کتائب حزب الله که او نیز در ژانویه ٢٠٢١ در لیست تروریستی آمریکا قرار گرفت جانشین ابومهدی المهندس به سمت ریاست ستاد کل حشد شعبی منصوب شد.

توضیح تصویر،

حکم جلب ابوعلی العسکری توسط شورای عالی قضایی عراق

یکی دیگر از رهبران کتائب حزب الله ابوعلی العسکری است. او متهم اصلی و گرداننده شبکه‌های آدم‌ربایی و ترور عده‌ای از فعالان سیاسی و مدنی عراقی است که از مهمترین آنها هشام الهاشمی، ریهام یعقوب، احمد عبدالصمد، تحسین اسامه، و عده‌ای دیگر از روزنامه‌نگاران مخالف ایران و رهبران تظاهرات مردمی اکتبر ۲۰۱۹ عراق است.

منبع تصویر، عکس از بی‌بی‌سی عربی

توضیح تصویر،

عکسی از دکتر ریهام یعقوب در صفحه فیس بوکش در تاریخ ۳۱ جولای ۲۰۲۰

در دسامبر ٢٠٢٠ و پس از آنکه دادگستری عراق حکم جلب ابوعلی العسکری را صادر کرد او در توییتر خود خطاب به مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق نوشت "کاظمی از امروز به بعد صبر مقاومت را امتحان نکند، زیرا زمان برای بریدن گوش‌هایش همانند بریدن گوش‌های بز بسیار مناسب است و حتی سازمان اطلاعات ایران و سی آی ای آمریکا قادر به حفظ جانش نخواهند بود".

توضیح تصویر،

ابو‌علی العسکری در این توییت نخست‌وزیر عراق را به "قطع گوش" تهدید کرد

گروهی از فعالان سیاسی عراقی معتقدند که ابوعلی العسکری خارج از عراق و احتمالا در ایران اقامت دارد. هشام الهاشمی، که قبل از ترورش به عنوان مشاور مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق فعالیت داشت و مدتی نیز در رابطه با گروه‌های حشد شعبی تحقیق می‌کرد، برای اولین بار فاش کرد که صاحب اصلی حساب توییتری ابو‌علی العسکری، حسین مؤنس است و تصویر از او را نیز منتشر کرد.

منبع تصویر، Getty Images

توضیح تصویر،

تظاهرات مردمی در پی ترور هشام الهاشمی در بغداد

در تازه‌ترین ترورهای زنجیره‌ای فعالان مدنی، ایهاب الوزنی یکی از برجسته‌ترین رهبران اعتراضات مردمی و عضو هماهنگ کننده تظاهرات در استان کربلا توسط افرادی ناشناس به قتل رسید. آقای الوزنی مدتی قبل از ترورش در ویدیویی در جمع عده‌ای از معترضان در شهر کربلا اعلام کرد افرادی او را تهدید به مرگ کرده‌اند و مقامات امنیتی کربلا را مسئول حمایت از جانش کرد. او همچنین تاکید کرد که نام افراد مذکور را به مقامات امنیتی کربلا ابلاغ کرده است.

به دنبال ترور الوزنی، بخشی از ساختمان کنسولگری ایران در شهر کربلا توسط معترضان خشمگین مخالف دخالت‌های ایران در عراق به آتش کشیده شد، این معترضان گروه‌های ولایی هم‌پیمان ایران را مسئول قتل الوزنی می‌دانند. در دو سال گذشته کنسولگری‌های ایران در شهرهای عمدتا شیعه نشین بصره و کربلا و نجف و ناصریه بارها به آتش کشیده شده است.

توضیح تصویر،

ایهاب الوزنی هم به دست افراد ناشناس ترور شد

نفوذ نظامی حشد ولایی

"حشد ولایی" مخالف سرسخت ادغام نیروهایش در نیروهای مسلح عراق است و خود را جزئی از محور مقاومت و تحت امر ولی فقیه می‌داند. این نیروها مهمترین اهرم نفوذ ایران در عراق هستند.

در اکتبر ٢٠١٤، کتائب حزب الله عراق به همراه کتائب سید الشهدا و جنبش مقاومت اسلامی النجبا به رهبری قاسم سلیمانی منطقه "جرف الصخر" در ۶۰ کیلومتری جنوب غرب بغداد را از اشغال داعش خارج کردند و نام آن را به "جرف النصر" تغییر دادند.

منطقه جرف الصخر یک منطقه کشاورزی روستایی با زمین‌هایی حاصلخیز و در عین حال استراتژیک در کنار رود فرات است. این منطقه از زمان آزادی از اشغال داعش به یک منطقه ممنوعه نظامی تبدیل و تحت کنترل کتائب حزب الله عراق قرار گرفت. این نیروها از بازگشت ۱۴۰ هزار نفر از ساکنان عمدتا سنی مذهب روستاهای این منطقه به خانه‌هایشان جلوگیری می‌کنند، ضمن اینکه هیچ فرد یا گروهی حق ورود به این منطقه را ندارد و در صورت نزدیک شدن به این منطقه توسط "شبه نظامیان ولایی" مستقر در آنجا دستگیر می‌شود. این ممنوعیت شامل مسئولین دولت و نیروهای مسلح عراق نیز می‌شود.

انستیتو واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک در گزارشی اعلام کرده که منطقه "جرف الصخر" یکی از مراکز عملیاتی شبه نظامیان حزب الله در عراق و مجهز به موشک‌های بالستیک ایرانی است که می‌تواند از آنجا اسرائیل و خاک سعودی یا پایگاه‌های نیروهای آمریکایی در عراق و منطقه را در صورت جنگ بین تهران و واشنگتن هدف قرار دهد. همچنین بنا بر گزارشی از رویترز به نقل از چند مسئول اطلاعاتی عراقی و اروپایی ادعا شده که این منطقه "به یکی از مراکز اصلی تولید موشک‌های ایرانی توسط سپاه پاسداران" تبدیل شده است.

منبع تصویر، Getty Images

توضیح تصویر،

رژه نظامی کتائب حزب الله عراق در روز جهانی قدس در بغداد، ۳۱ مه ۲۰۱۹

دلایل اختلاف حشد عتبات و حشد ولایی

یکی از مهمترین مسائل اختلاف بین حشد "ولایی" و حشد "عتبات"، دیدگاه ایدئولوژیک این دو گروه است. حشد "عتبات" بر خلاف حشد "ولایی" اعتقادی به ولایت فقیه و ولایت سیاسی و دینی او ندارند و تنها از مرجعیت نجف و از آیت‌الله سیستانی به عنوان مرجع تقلید شیعیان پیروی می‌کنند.

در مقابل، حشد "ولایی" خود را جزئی از محور مقاومت و تابع فرمان ولی فقیه می‌داند و در مسائل شرعی و همچنین سیاسی از او تبعیت می‌کند. این اختلاف به معنای نگرش این دو گروه به مفهوم دولت است؛ حشد "عتبات" خود را موظف به تبعیت از قانون اساسی عراق و پیروی از فرمانده کل قوا می‌داند و از پیشنهاد دولت مبنی بر ادغام نیروهای حشد شعبی در نیروها‌ی مسلح عراق حمایت می‌کند. اما حشد "ولایی" خود را یک تشکیل نظامی موازی و مستقل از نیروها‌ی مسلح دولتی دانسته و به شدت مخالف ادغام نیروهایش در نیروهای مسلح است.

مسئله اختلافی مهم دیگر، توزیع بودجه حشد شعبی بین این نیروهاست. حشد "عتبات" همواره از توزیع ناعادلانه بودجه گله‌مند است و همواره ابومهدی المهندس، نائب رئیس سابق حشد را به تبعیض به نفع "حشد ولایی" متهم می‌کردند. ابومهدی مهندس ژانویه ۲۰۲۰ به همراه قاسم سلیمانی فرمانده سپاه قدس در نزدیکی فرودگاه بغداد توسط حمله پهپادهای آمریکایی ترور شد.

"حشد عتبات" معتقدند که قسمت اعظم پول و تجهیزات نظامی به یگان‌های "حشد ولایی" هم‌پیمان ایران اعطا می‌شود و این اولویت در تقسیم بودجه به اعتقاد آنها باعث افزایش قدرت این گروه‌ها در صحنه سیاسی، اجتماعی، و نظامی عراق شده که در بلند مدت می‌تواند منجر به تضعیف "حشد عتبات" و ریزش نیروهای تحت امرش شود.

"حشد عتبات" مخالف ورود نیروهایش در فعالیت‌های سیاسی است، حال آن‌که "حشد ولایی" متشکل از جناح سیاسی در موازات جناح نظامی است و هر یک از این دو جناح همدیگر را حمایت و پشتیبانی می‌کنند. در واقع "حشد ولایی" پیرو مدل ایرانی است که در لبنان توسط حزب الله اجرا می‌شود، یعنی تقویت توان نظامی و تبدیل شدن به قوی‌ترین نیروی مسلح کشور و حضور پررنگ در صحنه سیاست با حمایت اسلحه.

یکی از دیگر موضوعاتی که همواره باعث تنش بین دو حشد شده مسئله اتخاذ تصمیمات عملیاتی است. "حشد عتبات"، "حشد ولایی" را به اتخاذ تصمیمات خودسر و بدون مشورت با دیگران متهم می‌کند. آنها معتقدند که "حشد ولایی" هیچگونه شفافیتی در اتخاذ این سیاست‌ها ندارد و همواره سایر نیروهای حشد را در مقابل عمل انجام شده قرار می‌دهد که تبعات منفی اینگونه تصمیم‌های یک جانبه تمام نیروهای حشد را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

سرایا اولیا الدمو ربع الله

پس از ترور قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس به همراه ابو مهدی المهندس، نائب رئیس سابق حشد در ژانویه ۲۰۲۰ توسط نیروهای آمریکایی، رهبر ایران انتقام قتل سلیمانی و المهندس را اخراج نیروهای آمریکایی از عراق اعلام کرد. در راستای تحقق این هدف، نیروهای تحت امر سپاه قدس در عراق متشکل از یگان‌های ولایی وابسته به حشد شعبی اقدام به هدف قرار دادن پایگاه‌های نیروهای آمریکایی و همچنین سفارت آمریکا در منطقه سبز بغداد کردند.

فاعل قطعی این حملات تا مدتی نامشخص بود و هیچ گروهی مسئولیت آنها را بر عهده نمی‌گرفت. در ماه‌های اخیر اما دو گروه شبه نظامی جدید با نامهای "سرایا أولیاء الدم" و "رَبعُ الله" با حمله به فرودگاه اربیل، حمله به دفتر حزب کردستان عراق در بغداد، آتش زدن دفتر شبکه تلویزیونی عراقی "دجله"، تخریب مغازه‌های فروش مشروبات الکلی، حمله به مراکز ماساژ در منطقه الکراده بغداد و ضرب و شتم دختران شاغل در آنها، و همچنین حمله به پایگاه‌های آمریکایی در عراق اعلام موجودیت کردند.

اعضای نقابدار این دو گروه در چند نوبت هم با برپایی رژه مسلح در مناطق مختلف بغداد و با در دست داشتن اسلحه و پلاکاردهایی ضد حکومت الکاظمی و تصاویر قاسم سلیمانی و ابو‌مهدی المهندس قدرت خود را در بغداد به نمایش گذاشتند.

حکومت عراق در واکنش به اعمال این دو گروه تنها به محکوم کردن آن بسنده کرده و خواستار تعامل حشد شعبی با آنان شد. فرماندهی حشد شعبی در هر مورد نیز با محکوم کردن این اعمال هرگونه رابطه با آنها را تکذیب کرد.

پس از حمله به فرودگاه اربیل و نیروهای آمریکایی مستقر در کردستان عراق در فوریه ٢٠٢١، گروه اولیای دم با انتشار بیانیه‌ای ضمن اعلام مسؤلیت انجام این حمله موشکی بر ادامه حملات انتقامی تا اخراج نیروهای آمریکایی از عراق تاکید کردند. برخی از ناظران عراقی معتقدند که این دو گروه شبه نظامی نقابدار وابسته به کتائب حزب الله عراق هستند و با استفاده از نامی جدید سعی در گمراه کردن حکومت عراق و نیروهای آمریکایی‌اند. لوگوی سرایا اولیاء الدم و ادبیات استفاده شده در این بیانیه و تاکید بر انتقام خون قاسم سلیمانی و ابومهدی مهندس و اخراج نیروهای آمریکایی بر اساس گزارش‌ها نشانه "ولایی بودن این گروه و ارتباط آنها با سپاه قدس ایران" است.

توضیح تصویر،

بیانیه مسئولیت سرايا أولياء الدم در حمله به نیروهای آمریکایی در کردستان عراق

علاوه بر حمله به نیروها‌ی آمریکایی مستقر در عراق، این دو گروه همچنین متهم به دست داشتن در آدم‌ربایی و ترور عده‌ای از فعالان مدنی در بغداد و شهرها‌ی جنوب عراق هستند اما تاکنون هیچ نهادی توانایی مقابله با آنان را نداشته است. در اکتبر ٢٠٢٠ تعدادی از اعضای این گروه‌های شبه نظامی در اعتراض به سخنان تلویزیونی هوشیار زیباری، وزیر خارجه سابق عراق و از رهبران حزب دموکراتیک کردستان، که گفته بود منطقه سبز باید از وجود حشد شعبی پاک شود، مقر این حزب در بغداد را به آتش کشیدند. اعضای این دو گروه در مواردی دیگر با برپایی گشت شبانه در مناطق مختلف بغداد و حمله به فروشگاه‌های مشروبات الکلی مشتریان این اماکن را ضرب و شتم کردند.

گروه‌هایی از "شبه‌نظامیان ولایی" همچنین در سرکوب اعتراضات مردمی اکتبر ۲۰۱۹ که طیف عمده آن را مخالفان حضور و دخالت جمهوری اسلامی در عراق تشکیل می‌دهند، نیز نقش داشتند. معترضان جنبش اکتبر، این احزاب و گروه‌های هم پیمان ایران را مسئول ناکارآمدی حکومت و فساد گسترده می‌دانند و خواهان پایان دادن به حضور آنها در مؤسسات دولتی و نظامی هستند.

این اعتراضات بیش از ٨٠٠ کشته و ٢٠ هزار زخمی برجای گذاشت؛ ضمن اینکه تعدادی از فعالان این اعتراضات توسط افرادی ناشناس ربوده و هنوز از سرنوشت آنان اطلاعاتی در دست نیست. تعدادی کثیری از رهبران جنبش اکتبر ٢٠١٩ نیز از ترس ترور به کردستان عراق پناه برده و فعالیت خود را از آنجا دنبال می‌کنند. در تازه‌ترین گزارش‌ها از گروه‌های شبه‌نظامی وابسته به ایران، خبرگزاری رویترز به نقل از چند مسئول امنیتی عراقی اعلام کرد که سپاه قدس اقدام به تشکیل چند گروه شبه‌نظامی نخبه از نیروهای "حشد ولایی" کرده است.

تحولاتی که در صحنه سیاسی و اجتماعی عراق پس از شکست داعش به وقوع پیوست نمایانگر تضاد گفتمان و مرجعیت نیروهای سیاسی حاکم و گروه‌های شبه نظامی شیعه‌ در عراق است. پس از اشغال نظامی عراق توسط آمریکا، ایران با استفاده از قدرت نرم با محوریت "تشیع" تمام سعی خود را برای رهبریت شیعیان عراق به کار برد، از فعالیت‎‌ها و پروژه‌های پرهزینه فرهنگی، تبلیغاتی، آموزشی، خدماتی و عمرانی سازمان تبلیغات اسلامی، بنیاد مستضعفان، بنیاد شهید و قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء در شهرها و روستاهای شیعه نشین گرفته تا تشکیل گروه‌های شبه نظامی و احزاب سیاسی وابسته سپاه قدس. اما این هدف با مانع نیروهای ملی گرا، سکولار، جنبش‌های مردمی مخالف دخالت‌های خارجی، و همچنین مرجعیت شیعی نجف مواجه شد که مخالف تئوری ولایت فقیه است.

طیف وسیعی از شیعیان عمدتا جوان مخالف دخالت ایران در امور عراق هستند و افراد و احزاب هم‌پیمان ایران را به "فساد گسترده، حیف و میل اموال دولت و سوء مدیریت" متهم می‌کنند. بعضی از فعالان جنبش‌های مردمی در عراق معتقدند که اشغال عراق توسط آمریکا فرصتی بود برای بازسازی عراق و تبدیل آن به کشوری دموکرات و صنعتی با مشارکت و همکاری آمریکا و کشورهای غربی و عربی؛اما به اعتقاد آنان ورود احزاب و شبه‌نظامیان وابسته به سپاه پاسداران به صحنه سیاسی عراق و دخالت‌های ایران باعث "عقب‌ماندگی" این کشور در زمینه‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، و اجتماعی شده است.

منبع تصویر، Getty Images

توضیح تصویر،

اعتراضات مردمی اکتبر ٢٠١٩ که منجر به استعفای نخست‌وزیر عراق شد

تظاهرات مردمی اکتبر ٢٠١٩ در بغداد و شهرها‌ی عمدتا شیعه‌ نشین جنوب عراق نفوذ و دخالت ایران در این کشور را بیش از پیش مورد انتقاد قرار داد. در اغلب این اعتراضات در شهرهای ناصریه، نجف و بصره معترضان عکس‌های رهبر ایران و کنسولگری‌ها و پرچم این کشور را به آتش کشیدند. این اعتراضات به فساد و ناکارآمدی هم‌پیمانان ایران و دخالت‌های این کشور در مسائل داخلی عراق باعث شد که دیگر گروه‌ها سیاسی شیعه عراقی و شبه نظامیان "حشد عتبات" خود را همسو با خواسته‌های این جنبش و دور از سیاست‌های ایران معرفی کنند.

این گروه‌های سیاسی به همراه رهبران اعتراضات اکتبر ٢٠١٩ خود را برای یک انتخابات پارلمانی سرنوشت‌ساز در اکتبر ٢٠٢١ مهیا می‌کنند. این گروه‌ها و افراد معتقدند که تحولات سیاسی دو سال اخیر زمینه مناسب برای تغییر و بهبود اوضاع سیاسی، اقتصادی و اجتماعی عراق را فراهم کرده است.

از سوی دیگر، شبه نظامیان و احزاب سیاسی هم‌پیمان ایران نیز امیدوارند که با تکیه بر نفوذ خود در دولت و مؤسسات وابسته به آن اعم از پارلمان، وزارتخانه‌ها و نیروهای مسلح و همچنین مؤسسات حشد شعبی و بیش از ٧٠ رادیو و تلویزیون وابسته به "اتحادیه رادیو و تلویزیون‌های اسلامی" که توسط حمید الحسینی، روحانی هم‌پیمان ایران اداره می‌شود، بتوانند همچنان حضور پر رنگ خود در صحنه سیاسی، نظامی و اجتماعی عراق را حفظ کنند.

بیشتر بخوانید:

• رویترز : فرمانده امنیتی حشد شعبی برای آموزش نظامی به مصر اعزام شده است
• آیت الله سیستانی: نخست وزیر عراق باید بدون دخالت خارجی انتخاب شود
• چند 'عضو حشد شعبی' در حمله به انبار تسلیحاتی در سوریه کشته شدند
• سپاه پاسداران: حشد شعبی عراق حق انتقام از آمریکا را محفوظ می‌داند
• حمله هوایی به کاروان حشدالشعبی در فرودگاه بغداد؛ یک مقام ارشد و 'میهمانان مهم' این گروه کشته شد‌ه‌اند
• عراق برای سالی سخت آماده می‌شود
• گروه‌های وابسته به ایران 'در قلب مافیای مرزی و گمرکی عراق'