طرح پروپیلن شمال، راهبردی درست در پی تصمیمات غلط

به گزارش خبرنگار مهر، در پی پیشرفت روزافزون فناوری و همچنین افزایش مصرف خانوار در صنایع مختلف، اهمیت صنایع پتروشیمی افزایش پیدا کرده است. این مقوله برای کشور ایران که دارای منابع سرشار نفت و گاز است دارای اهمیت مضاعف است. این در حالی است که در سندهای توسعه‌ای و سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی هم به صورت مکرر بر اهمیت صنایع پتروشیمی تأکید شده است. مثلاً در بندهای یازده و شانزده سند ششم توسعه هم بر تکمیل زنجیره ارزش صنایع پایین‌دستی نفت و گاز و در بند ۲۸ آن به عنوان اولویت اول صنایع راهبردی یاد شده است.

از جمله دلایل تأکیدهای مستمر بر توسعه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی می‌توان به ایجاد ارزش افزوده بالا، ایجاد اشتغال بالا نسبت به صنایع بالادستی، رشد تقاضا و بازارهای صادراتی و کم اثر بودن تحریم‌ها در برابر آن اشاره کرد.

در دولت دوازدهم هم بسته‌ای به نام بسته دوم و سوم جهش تولید پتروشیمی تدوین شد و رشد قابل قبولی در صنعت پتروشیمی را به همراه داشت. تنها در سال اخیر ۱۷ پروژه به ظرفیت سالانه ۲۵ میلیون تن به بهره‌برداری رسید. این بسته با افتتاح ۱۰ طرح باقی‌مانده تا سال ۱۴۰۱ به اتمام رسیده و ظرفیت کل صنعت پتروشیمی ایران به چشم‌انداز ۱۰۰ میلیون تن می‌رسد.

از جمله طرح‌های برنامه‌ریزی‌شده به منظور افزایش ظرفیت تولید محصولات پتروشیمی، می‌توان به طرح‌های پیشران تولید پروپیلن اشاره کرد. در حال حاضر ظرفیت تولید پروپیلن در کشور حدود ۹۵۰ هزار تن است؛ با وجود اینکه این طرح‌ها حجم تولید پروپیلن را در کشور تا حد خوبی بالا می‌برد اما به گفته کارشناسان اشکالاتی به نحوه اجرای این طرح‌ها وارد است که حتی می‌تواند مزیت‌های طرح را از بین ببرد.

بررسی انتقادات وارد شده به طرح پروپیلن امیرآباد

یکی از این طرح‌ها که نحوه اجرای آن انتقادات فراوانی را به همراه داشته است، طرح پروپیلن امیرآباد واقع در استان مازندران است. این طرح قرار است با مجموع هزینه حدود یک میلیارد دلار احداث شود و ظرفیت تولید سالیانه ۴۷۰ هزار تن پروپیلن را دارد.

استفاده نکردن از متانول مازاد کشور

آن طور که از آمار و ارقام بر می‌آید، هم‌اکنون کشور با مازاد متانول و کمبود پروپیلن مواجه است. بنا بر آمار، اکنون ظرفیت تولید بیش از ۱۳ میلیون تن متانول وجود دارد و این عدد به گفته بهزاد محمدی، مدیر عامل شرکت پتروشیمی کشور در سال ۱۴۰۵ به ۲۴ میلیون تن می‌رسد که برابر ۴۳ درصد کل تجارت متانول دنیاست. بنابراین اولویت با پروژه‌هایی است که از فناوریMTP استفاده می‌کنند که می‌تواند متانول را به طور مستقیم به پروپیلن تبدیل کند.

بهزاد محمدی، مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی هم در نشست خبری خردادماه سال گذشته، یکی از اهداف اصلی طرح‌های تولید پروپیلن را حل مشکلات مربوط به متانول مازاد در کشور دانست و گفت: برنامه افزایش ظرفیت تولید پروپیلن به ۳ میلیون تن در دستور کار این شرکت قرار گرفته است. به دلیل اینکه کشور به دانش فنی تولید پروپیلن از متانول دست یافته و از طرفی نیز متانول مازاد در کشور وجود دارد روش MTP انتخاب شده است. ظرفیت متانول کشور در سال ۱۴۰۴ به حدود ۲۳ میلیون تن می‌رسد که ظرفیت بسیار خوبی برای تولید پروپیلن از متانول است.

به گفته متخصصین با این وجود طرح پتروشیمی امیرآباد هرچند از جهت تولید پروپیلن طرح مفیدی است ولی فناوری تصویب شده برای این پروژه فناوریGTP یعنی تبدیل گاز طبیعی به پروپیلن است. با توجه به تولید روزافزون متانول و حجم مازاد آن در کشور وجود و احداث واحدهایی مغایر با اهداف پیش‌بینی شده از اولویت خارج می‌شوند.

کاهش فشار گاز در مناطق شمالی

چندین سال است در مناطق شمالی کشور کمبود و کاهش فشار گاز به شدت حس می‌شود. در واقع پس از سال ۹۵ که به دلیل اختلافات مالی و ضعف دستگاه دیپلماسی واردات گاز از ترکمنستان متوقف شد این مشکل جدی‌تر شد. طبق اطلاعات به دست آمده در حال حاضر میزان مصرف گاز استان مازندران به طور میانگین ۲۸ تا ۳۰ میلیون متر مکعب است ولی سوابق نشان می‌دهد افزایش مصرف حتی در کف ۳۰ میلیون متر مکعب نیز همواره استان را با مشکل مواجه می‌کند.

با این وجود احداث واحدهای تبدیل گاز طبیعی به پروپیلن با ظرفیت سالیانه ۴۷۰ هزار پروپیلن، مقدار ۵ میلیون متر مکعب گاز طبیعی را به عنوان خوراک و سوخت مصرف می‌کند که ممکن است مشکلاتی را در تأمین گاز شبکه خانگی و صنعتی استان ایجاد کند و توجیه اقتصادی این طرح را از بین ببرد.

خط لوله زائدی به طول ۲۰۰ کیلومتر

یکی از موارد تاریک و پرابهام این طرح که انتقادات فراوانی هم به دنبال داشته احداث خط لوله به طول ۲۰۰ کیلومتر تا دامغان است که هزینه ۲۰۰ میلیون یورویی هم بر دولت تحمیل می‌کند. در واقع سوال اساسی این است که چرا مخازن ذخیره‌سازی در همان شهر احداث نمی‌شود و چه لزومی به تحمیل هزینه حداقل ۲۰۰ میلیون دلاری برای انتقال پروپیلن از امیرآباد به دامغان است؟

آن هم در شرایطی که هیچ زیرساختی در شهر دامغان برای استفاده از این پروپیلن احداث و حتی پیش‌بینی هم نشده است. به همین دلیل ممکن است با گرفتن این تصمیم اشتباه و عجیب، پروپیلن ارزشمندی که در امیرآباد ساخته می‌شود به صورت بهینه استفاده نشود و موجب هدررفت منابع ملی شود.

فرصت‌های از دست رفته پروپیلن شمال

کارشناسان راه‌های مختلفی را برای تولید و مصرف پروپیلن خام پیشنهاد می‌کنند که در صورت اولویت‌بندی، طرح وزارت نفت قطعاً در اولویت آخر قرار می‌گیرد.

مهمترین راهکار اصلاحی این طرح استفاده از فناوری‌های جایگزین تولید پروپیلن است. با توجه به مازاد متانولی که در کشور وجود دارد و بیشتر هم می‌شود قطعاً استفاده از فناوری MTP (تبدیل متانول به پروپیلن) اولویت دارد.

در کنار آن بعضی از کارشناسان استفاده از فناوری PDH (تبدیل LPG به پروپیلن) را هم توصیه می‌کنند. واحدهای PDH صرفه اقتصادی خوبی دارند و دانش فنی آن هم اخیراً راستی‌آزمایی شده اما بهره‌برداری این واحدها بسیار زمان‌بر است و باید در نگاه بلندمدت وزارت نفت وجود داشته باشد.

. از دیگر پیشنهادات می‌توان به تکمیل یک مرحله دیگر زنجیره ارزش پروپیلن اشاره کرد تا نیاز به خط لوله پروپیلن از بین برود.

مثلاً با احداث واحدهای پلیمرازیسیون که هزینه معقولی هم دارد، می‌توان ماده ارزشمند پلی‌پروپیلن یا همان P.P را تولید کرد که کاربرد بسیار فراوانی در صنعت دارد. این ماده را به دلیل جامد بودن می‌توان از طریق ریل یا جاده به هرجای کشور فرستاد تا نیاز داخل را تأمین کند و یا می‌توان به راحتی صادر کرد.