«ایران شکوهمند» در لندن؛ از منشور کورش تا تبعیض‌های امروز

«ایران شکوهمند» نمایشگاه نسبتاً بزرگی است در قلب لندن که قرار است شمایی کلی از پنج هزار سال فرهنگ و هنر ایران را برای مخاطبش ترسیم کند.

این نمایشگاه که روز شنبهٔ این هفته، ۸ خرداد، در موزهٔ ویکتوریا و آلبرت - که بزرگ‌ترین موزه هنرهای تزئینی جهان خوانده می‌شود - افتتاح شده، بیش از سیصد قطعه اشیا و آثار هنری را از حدود سه هزار سال پیش از میلاد تا به امروز به نمایش گذاشته است، در سه طبقهٔ موضوعی که ایران باستان، ایران اسلامی و ایران امروز را شامل می‌شود.

تیم استنلی، یکی از سه مدیر هنری این نمایشگاه، به رادیو فردا گفت که برخلافِ مثلاً چین و ژاپن، تاریخ و تمدن ایران برای مخاطبانِ لااقل بریتانیایی چندان شناخته‌شده نیست و این نمایشگاه می‌خواهد این پیوستگی فرهنگی و این تاریخ شکوهمند را به نمایش بگذارد.

برگزارکنندگان می‌گویند این اولین نمایشگاه بزرگ و همه‌جانبه دربارهٔ فرهنگ ایران طی نود سال گذشته در بریتانیاست. از این زاویه، با نمایشگاه متنوعی روبه‌رو هستیم که مخاطب عام و ناآشنا با تاریخ و فرهنگ ایران را با بخش‌های مهمی از آن آشنا می‌کند؛ از امپراتوری هخامنشی تا حملهٔ مسلمانان و تغییر دین، و از شاهنامه و ادبیات فاخر تا انقلاب و جنگ از دریچهٔ نگاه هنرمندان امروزی.

اما این نمایشگاه می‌تواند برای مخاطب ایرانی و یا مخاطب حرفه‌‌ای آشنا به فرهنگ و هنر ایران دلسردکننده هم باشد، از این رو که انتخاب آثاری از تمدن عظیم پنج هزار ساله همواره می‌تواند کاستی‌های فراوانی به همراه داشته باشد و زمانی که به هنرمندان معاصر می‌رسیم، به‌رغم تنوع آثار، کماکان جای بسیاری از هنرمندان تحسین‌شدهٔ ایرانی خالی به نظر می‌رسد.

از همان ابتدای نمایشگاه مخاطب با شکوهمندیِ مورد اشاره در عنوان آن («ایران شکوهمند» که به‌اشتباه در برخی رسانه‌ها به عنوان «ایران حماسی» ترجمه شده) روبه‌رو می‌شود و خیلی زود در کنار منشور کوروش که از آن به‌عنوان اولین اعلامیه حقوق بشر یاد می‌کنند، به دیدار اشیاء تزئینی دیدنی دیگری دعوت می‌شود که غالب آن‌ها از گنجینهٔ همین موزه بیرون آمده‌‌اند و برخی از آن‌ها بسیار به‌ندرت دیده شده‌‌اند. ضمن آن که آثار هنری و تزئینی گوناگون دیگری را نیز از موزه‌ها و مراکز هنری متعدد جهان گرد آورده‌اند تا تصویر کامل‌تری از هر دوره ارائه دهند.

توجه به ادبیات ایران از رویکردهای قابل‌ستایش این نمایشگاه است که بخش خاصی از آن را به خود اختصاص داده که در آن شعرخوانی فارسی هم پخش می‌شود. نسخه‌های متعدد شاهنامه هم در کنار اشاره به اهمیت این کتاب در حفظ زبان فارسی جلب توجه می‌کنند.

بخش هنر امروز اما با آن‌که تنوع زیادی دارد و هنرمندان گوناگونی چون بهمن محصص، سهراب سپهری، پرویز تناولی، منیر فرمانفرمایان، حسین زنده‌رودی، شیرازه هوشیاری، شیرین نشاط، بهجت صدر و شادی قدیریان را در برمی‌گیرد، به اندازهٔ کافی بزرگ و فراگیر نیست.

اثری از پرویز تناولی

انتخاب ۳۹ هنرمند از هنرمندان معاصر ایران به‌دقت صورت گرفته تا هر کدام روایتگر سبک و شیوهٔ خاص خود باشند یا دورهٔ خاصی از اتفاقات سیاسی و اجتماعی ایران را روایت کنند، با این حال برای مخاطب حرفه‌‌ای آشنا به هنر ایران کافی به نظر نمی‌رسد.

محدودیتِ جا در این بخش هم به چشم می‌آید؛ زمانی که عکس‌های دیدنی‌‌ای از عکاسان ستایش‌شده‌‌ای چون عباس و کاوه گلستان- که بخش مهمی از تاریخ ایران را روایت می‌کنند- به جای چاپ شدن در ابعاد بزرگ در تلویزیون کوچکی به شکل اسلاید در حرکت به نمایش گذاشته شده‌اند.

صفحه‌ای از شاهنامه شاه طهماسب

اما مشتاقان ویدئوآرت می‌توانند یکی از مشهور‌ترین و مهم‌ترین ویدئوآرت‌های ایرانی را در این نمایشگاه ببینند: «بی‌قرار» اثر شیرین نشاط که در سال ۱۹۹۹ شیر طلای دوسالانهٔ ونیز، بزرگ‌ترین جایزهٔ دنیای هنرهای تجسمی، را برای این هنرمند ساکن آمریکا به ارمغان آورد؛ اثر هوشمندانه‌‌ای که دو خوانندهٔ زن و مرد را در حال خواندن- یکی با تماشاگر و دیگری بدون تماشاگر- روی دو پرده روبه‌روی هم قرار می‌دهد تا روایتگر تبعیض‌هایی باشد که علیه زنان در ایران صورت می‌گیرد.