«خبر جعلی» انفجار در صنایع هواپیماسازی ایران؛ عملیات روانی یا ضعف خبرنگاری؟

یادداشتی از بابک تقوایی: ماه‌هاست که ایران و اسرائیل بیش از آن‌که به رویارویی نظامی و مستقیم با یکدیگر بپردازند، از طریق عملیات روانی شامل انتشار اخبار غیرواقعی و یا بزرگ‌نمایی اخبار واقعی در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی رسمی و غیررسمی با یکدیگر به تقابل سیاسی پرداخته‌اند.

ادعای دروغین رسانه‌های حکومتی ایران مبنی بر مورد هدف واقع شدن تأسیسات هسته‌ای اسرائیل در صحرای نگب با استفاده از موشک بالستیک ایرانی فاتح-۱۱۰ در دوم اردیبهشت ۱۴۰۰ و ادعای غیرواقعی برخی مقامات اسرائیلی مبنی بر حملهٔ تروریستی ایران به سواحل این کشور از طریق نشت نفت از یک نفتکش لیبیایی در ۲۸ بهمن ۱۳۹۹ دو نمونهٔ بارز از عملیات روانی و نسبت دادن حوادث و سوانح رخ‌دادهٔ ناشی از ضعف مدیریتی در این دو کشور به نیروهای امنیتی یکدیگر است.

روز یکشنبه دوم خرداد ۱۴۰۰ خبری در مورد انفجار در تأسیسات مجتمع صنایع شیمیایی نارگستر سپاهان منتشر شد. در این خبر ادعا شد که این انفجار در تأسیسات صنایع هواپیماسازی ایران (هسا) واقع در شاهین‌شهر اصفهان رخ داده است.

بیشتر در این باره:

گاردین: در یک کارخانه تولید پهپاد در استان اصفهان انفجار صورت گرفته است

این خبر سریعاً توسط رسانه‌های مختلف اسرائیلی به‌عنوان یک خبر واقعی منتشر شد. شکل انتشار هم به‌گونه‌ای بود که به‌طور غیرمستقیم این برداشت را در خواننده نسبت به آن ایجاد کند که این انفجار اقدامی تلافی‌جویانه از سوی سرویس اطلاعاتی اسرائیل، موساد، در پاسخ به پرواز یک پهپاد شناسایی ایرانی بر فراز شمال اسرائیل در ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۰ بوده است.

غیرواقعی بودن ادعای قرار داشتن تأسیسات پهپادسازی در تأسیسات صنایع شیمیایی نارگستر سپاهان به‌راحتی با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای قابل تشخیص است.

نه تنها فاصلهٔ تأسیسات و فرودگاه هسا با باند پروازی به طول سه کیلومتر در شاهین‌شهر از تأسیسات صنایع نارگستر سپاهان حدود ۱۵ کیلومتر است، که در تصاویر ماهواره‌ای منتشرشده توسط وبسایت سنتینل هاب (Sentinel Hub) در روز گذشته که در روز قبل (یکم خرداد) و بعد (سوم خرداد) از واقعه تهیه شده است، به‌خوبی تخریب دو سوله محل نگهداری مواد منفجره و آتش‌زا در ضلع شرقی مجتمع صنایع شیمیایی نارگستر سپاهان و همچنین از بین رفتن درختان مجاور آن قابل مشاهده است.

همچنین عدم وجود هرگونه اثر آتش‌سوزی در تأسیسات هسا که در فاصله ۱۵کیلومتری این کارخانه قرار دارد، در این تصاویر قابل مشاهده است.

دقیقاً مشخص نیست چه عامل یا عواملی سبب شده است که رسانه‌های منتشرکنندهٔ این خبر غیرصحیح تصور کنند که صنایع پهپادسازی ایران در یک کارخانه به‌مراتب بسیار کوچک‌تر از تأسیسات هسا قرار دارد؛ کارخانه‌ای که تولیدکنندهٔ انواع مواد منفجره و آتش‌بازی جهت استفاده‌های نظامی و غیرنظامی در ایران است و نه محلی جهت ساخت هواپیماهای رادیو کنترل و به پرواز در آوردن‌شان.

خلق این خبر غیرصحیح ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد، اما انتشار گستردهٔ آن توسط رسانه‌های آن هم در عصر کنونی که به‌راحتی امکان راستی‌آزمایی صحت آن با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای وجود دارد، نمی‌تواند به جنگ روانی ایران و اسرائیل مرتبط نباشد.

آیا در ایران پهپادها را در کارخانهٔ باروت و ترقه‌سازی تولید می‌کنند؟

در اختیار داشتن یک کارگاه و تأسیسات تولید مواد مرکب یا کامپوزیت جهت تولید بال و بدنهٔ هواپیماهای رادیو کنترل و پهپادها مهم‌ترین بخش مورد نیاز در یک کارخانه یا تأسیسات ساخت پهپاد است.

در وهلهٔ دوم، در اختیار داشتن یک باند پروازی جهت به پرواز درآوردن و آزمایش پهپادهای مورد نظر نیاز است؛ باندی در مجاورت مرکز مونتاژ نهایی پهپادها تا بتوان در صورت مشاهدهٔ نقایص فنی در جریان آزمایش‌های پروازی پهپادهای تازه تولیدشده آن‌ها را سریعاً به مرکز مونتاژ نهایی جهت انجام اصلاحات و یا تعمیرات بازگرداند.

دو مرکز اصلی طراحی‌کنندهٔ هواپیماهای رادیو کنترل و پهپاد رزمی و شناسایی در ایران صنایع هوافضای قدس، زیرمجموعهٔ سازمان صنایع هوایی نیروهای مسلح ایران واقع در شمال غرب فرودگاه بین المللی مهرآباد تهران، و همچنین صنایع هوافضای شاهد نیروی هوافضای سپاه پاسداران که در حقیقت زیرمجموعهٔ معاونت جهاد خودکفایی و تحقیقات صنعتی این نیرو واقع در پایگاه بدر در مرکز شهر اصفهان است.

پهپادهای طراحی‌شده در دو مرکز مزبور توسط شرکت هسا تولید انبوه می‌شود و پس از پشت سر گذاشتن آزمون‌های پروازی در فرودگاه این شرکت در شمال شاهین‌شهر به مشتری‌هایشان تحویل می‌شود.

معاونت‌های جهاد خودکفایی و تحقیقات صنعتی نیروی هوایی (نهاجا) و دفاع هوایی (پداجا) ارتش نیز در سال‌های اخیر دست به طراحی و توسعهٔ پهپادهای شناسایی و رزمی جهت تأمین نیازهایشان زده‌اند؛ پهپادهایی که جهت آزمایش‌های پروازی‌شان به پایگاه هوایی قیام در کوشک نصرت (جنوب تهران) ارسال شده‌اند. هر یک از این پهپادها در صورت موفقیت در پروازهای آزمایشی در تأسیسات شرکت هسا تولید انبوه می‌شوند.

بر اساس تصاویر ماهواره ای، تأسیسات صنایع شیمیایی نارگستر سپاهان فاقد باند پروازی است و بلوار اصلی آن به طول ۸۰۰ متر دارای درختان بلندی در طرفین است که شاخه‌های آن‌ها روی بلوار را فرا گرفته است به‌گونه‌ای که اجازهٔ به پرواز درآوردن هیچ پهپادی را در آن نمی‌دهند.

همچنین بر اساس این تصاویر، ۳۰ سوله جهت تولید و ساخت مواد شیمایی اولیه و همچنین باروت و مواد منفجره با فواصل ایمن از یکدیگر در این مجتمع قرار دارد و حتی مواد آتش‌زا و منفجرهٔ تولیدی در این مرکز در پنج سولهٔ کاملاً محافظت‌شده با تپه‌های خالی در دوطرف‌شان نگهداری می‌شوند تا در صورت انفجار یا آتش‌سوزی در هریک از آن‌ها آتش به دیگری سرایت نکند.

آشنایی با شرکت هسا

شرکت صنایع هواپیماسازی ایران در سال ۱۳۵۵ تأسیس شد تا در پنج سال مجهز و به بزرگ‌ترین تأسیسات مونتاژ، ساخت و تولید پهپاد، هواپیما و هلیکوپتر در خاورمیانه تبدیل شود.

بر اساس یک قرارداد منعقدشده بین دولت شاهنشاهی ایران و شرکت بل هلیکاپترز، باید تا سال ۱۳۶۰ خورشیدی تأسیساتی جهت مونتاژ هلیکوپتر‌های همه‌منظورهٔ بل ۲۱۴ اس‌تی و همچنین تجاری بل ۲۲۲ در این مرکز ایجاد می‌شد؛ مرکزی مجهز به چندین کارخانه و ده‌ها کارگاه، آشیانه‌های هواپیما و یک باند بزرگ پروازی در مجاورت شاهین‌شهر در شمال اصفهان.

بر اساس قرارداد با بل هلیکاپترز (Bell Helicopters) بنا بود ۳۵۰ فروند هلیکوپتر بل ۲۱۴اس‌تی در سال‌های ۱۳۶۰ تا ۱۳۷۰ در این مرکز تولید شود. قرار بود دسته‌های نخستین به شکل مونتاژ قطعات تولیدشده در ایالات متحده آمریکا و فروندهای دیگر به‌تدریج با قطعات و تجهیزات ساخته‌شده در شرکت‌های تابعهٔ سازمان صنایع هوایی نیروهای مسلح ایران تولید شوند.

همچنین قرار بود این تأسیسات به بزرگ‌ترین و مهم‌ترین قطب مونتاژ و تولید جنگنده‌های اف-۱۶ تبدیل شود به‌گونه‌ای که در سال‌های ۱۳۶۳ تا ۱۳۷۰ تعداد ۱۴۰ فروند از این جنگنده‌های همه‌منظوره در این مرکز جهت استفادهٔ نیروی هوایی شاهنشاهی ایران تولید شود و تعداد بسیار بیشتری نیز جهت تأمین نیاز کشورهای دیگر چون مصر و اسرائیل ساخته شود.

وقوع انقلاب یا شورش اسلامی در سال ۱۳۵۷ سرنوشت صنایع هسا را نیز تغییر داد و دستیابی به بسیاری از اهدافی را که حکومت شاهنشاهی ایران و شخص محمدرضا شاه پهلوی آرزویش را داشتند، با مشکل جدی مواجه کرد.

سال‌ها طول کشید تا سرانجام در سال ۱۳۶۵ نخستین قدم‌ها جهت تکمیل برخی از تأسیسات این شرکت برداشته شد. به‌عنوان نخستین دستاورد یا محصول این شرکت پس از انقلاب، ده فروند جنگنده تک‌کابین اف-۵آ فریدام فایتر (F-5A Freedom Fighter) و همچنین نمونه‌های شناسایی رزمی آن به نام آر اِف-۵آ (RF-5A) با کمک صنایع هوافضای پاکستان به هواپیماهای آموزشی دو کابین اف-۵بی (F-5B) تحت پروژه‌ای به نام سیمرغ شد. در قدم بعدی تعداد ۵۰ تِیل بوم (Tail Boom) یا دم هلیکوپترهای بل ۲۱۴آ و‌ای اِچ-1جِی کبرا (AH-1J Cobra) در این مرکز تولید و جهت تعبیه بر روی هلیکوپترهای آسیب‌دیده در طول جنگ استفاده شد.

به دنبال انعقاد یک قرارداد و تفاهمنامه بین ایران و اوکراین در سال ۱۳۷۵ جهت مونتاژ و ساخت هواپیمای مسافربری کوتاه‌برد و منطقه‌ای آنتونف-۱۴۰ در تأسیسات شرکت هسا در شاهین‌شهر، مونتاژ آن با نام ایران-۱۴۰ در سال ۱۳۸۰ آغاز شد و سرانجام پس از تولید ده فروند هواپیما درحالی‌که دو فروند دیگر در دست مونتاژ بودند در سال ۱۳۹۳ متوقف شد و به علت سقوط یکی از آن‌ها در نزدیکی فرودگاه مهرآباد تهران در ۱۹ مرداد ۱۳۹۳، دستور ممنوعیت پرواز این هواپیماها در حریم هوایی ایران توسط سازمان هواپیمایی کشوری صادر شد؛ دستوری که سبب شد مدیران شرکت هسا به دنبال تبدیل هواپیماهای مسافربری موجود به هواپیماهای ترابری نظامی باشند.ژ

علاوه بر هواپیمای ایران ۱۴۰، شرکت هسا به ساخت و مونتاژ هواپیمای آموزشی پی سی-۷ تحت پروژهٔ اس ۶۸ و همچنین یک فروند جنگنده اف-۵ئی تایگر ۲ (F-5E Tiger II) تحت پروژه آذرخش رو آورد. سپس همان هواپیمای آذرخش را تحت پروژه‌ای به نام صاعقه به یک اف-۵ئی دوسکانه تبدیل کرد.

پس از آن، دو فروند اف-۵ئی دوسکانه و یک فروند اف-۵اف دوسکانه با نام صاعقه ۲ توسط هسا ساخته شد. با استفاده از تجارب تبدیل اف-۵ ئی و اف به هواپیمای دوسکانه و همچنین ساخت بدنه و بال اف-۵ئی، این شرکت توانست پنج فروند اف-۵اف در دست ساخت توسط صنایع اوج نیروی هوایی ارتش را تکمیل و به‌عنوان هواپیمای جت آموزشی کوثر-۱ رونمایی کند. هم اکنون تحت همین پروژه، شرکت هسا در حال ارتقای ده‌ها فروند جنگندهٔ اف-۵ ئی و اف نیروی هوایی ارتش است

در کنار کار بر روی هواپیماهای بال ثابت، صنایع هسا همچنین سال‌هاست که به ساخت قطعات و بدنهٔ هلیکوپترها مشغول است و همچنین آن‌ها را ارتقا می‌دهد. از ارتقای دو فروند هلیکوپتر تهاجمی کبرا هوانیروز (هواپیمایی نیروی زمینی) ارتش تحت پروژه هسا ۲۰۹۱ و تجهیز آن‌ها به شیشه‌های ضدگلوله در سال ۱۳۸۰، تا بازسازی هلیکوپترهای کبرای به‌شدت آسیب‌دیده در طول جنگ تحت پروژهٔ طوفان ۱ و ارتقای آن‌ها تحت پروژه طوفان ۲ نمونه‌ای از اقدامات این شرکت در صنعت هلیکوپتر است.

در انتها باید به این نکته اشاره کرد که این شرکت به علت زیرساخت‌هایش به تنها مرکز تولید پهپادهای شناسایی و رزمی ایران و بزرگ‌ترین در نوع خود در خاورمیانه تبدیل شده است. تا به امروز صدها فروند از پهپادهای خانواده‌های ابابیل، مهاجر و شاهد در این مراکز پهپادسازی تولید شده که شامل حدود ۳۰ فروند پهپاد شاهد ۱۲۹ می‌شود.

با توجه به در اختیار داشتن چنین تأسیسات مجهزی در شاهین‌شهر، ادعای رسانه‌های اسرائیلی به‌نقل از رسانه‌های غربی در مورد قرار داشتن تأسیسات هسا و فرودگاه آن به مساحت ۲۵ هکتار در تأسیسات مجتمع صنایع شیمیایی نارگستر سپاهان به مساحت کمتر از ۵ هکتار برای هر فرد مطلعی در این زمینه غیرقابل قبول است.

نظرات نویسندگان در یادداشت‌ها لزوماً بازتاب دیدگاه رادیو فردا نیست.