هدایت تحصیلی از تعارف تا عمل/ ناعدالتی در اجرای یک طرح

خبرگزاری مهر - گروه جامعه: این روزها جریان هدایت تحصیلی مساله اصلی دانش آموزان پایه نهم است. بچه‌ها قرار است ترغیب و تشویق شوند و به سمت رشته‌های نظری یا مهارتی بروند. در رشته‌های نظری رقابت آنقدر زیاد است که بیشتر تلاش این است که بچه به سمت بیش از ده‌ها رشته مهارتی سوق پیدا کنند؛ از الکترونیک تا ورزش، از رشته‌های هنری تا خدماتی و کشاورزی و قرار بوده در طول سال‌های قبل از رسیدن دانش آموزان به پایه دهم، استعدادهایشان نیز در شاخه‌های مهارتی شناسایی شود اما در عمل مشاهده می‌کنیم که همچنان انتخاب رشته‌های هنرستانی برای بسیاری از دانش آموزان و خانواده‌هایشان یک اجبار است و نه یک انتخاب!

روی کاغذ و در دستورالعمل‌ها، «هدایت تحصیلی»، فرآیند ارائه خدمات راهنمایی و مشاوره به دانش‌آموزان است. این فرایند قرار است به دانش‌آموزان کمک کند تا ضمن آشنایی با استعدادها، علایق، توانایی‌ها و ویژگی‌های شخصیتی خویش، شاخه‌ها، رشته‌های تحصیلی و مشاغل مورد نیاز جامعه را بشناسند و بر اساس آن، به صورت آگاهانه و آزادانه شاخه و رشته تحصیلی مناسب خود را انتخاب کنند.

بررسی‌های مشاوره‌ای (نمونه برگ شماره ۶) فقط در حد توصیه به دانش‌آموز؛ عملکرد تحصیلی (نمونه برگ شماره ۷) حد نصاب نمره لازم برای دروس تخصصی رشته‌های: شاخه نظری (علوم تجربی، ریاضی فیزیک، ادبیات و علوم انسانی، معارف اسلامی) شاخه فنی و حرفه‌ای (صنعت، خدمات، کشاورزی، هنر) شاخه کار دانش (صنعت، خدمات، کشاورزی، هنر)؛ و ظرفیت رشته‌ها، امکانات و تجهیزات منطقه، عوامل مهم در هدایت تحصیلی دانش آموزان هستند.

نمونه برگ شماره ۶ تنها در راستای راهنمایی و مشاوره بدون تأثیرگذاری بر عملکرد انتخاب رشته، بر اساس ملاک‌هایی تکمیل می‌شود؛ نتایج آزمون‌های رغبت و توانایی (هرکدام ۱۵ نمره کسب می‌کنند). (۳۰ امتیاز) نظر خواهی تمامی معلمان (۱۰ امتیاز) نظرخواهی والدین (۵ امتیاز) نظرخواهی دانش‌آموز (۱۰ امتیاز) عملکرد تحصیلی (۳۵ امتیاز)؛ نظر خواهی مشاور (۱۰ امتیاز) و در نمونه برگ شماره ۷ علاوه بر کسب نمره کف به عنوان شرط لازم، هدایت تحصیلی صرفاً بر اساس عملکرد تحصیلی و با لحاظ کردن ظرفیت منطقه و در نهایت رتبه بندی عملکرد تحصیلی انجام می‌شود.

نمونه برگ هدایت تحصیلی دانش‌آموزان در شاخه فنی و حرفه‌ای و رشته‌های علوم تجربی و ادبیات و علوم انسانی بر اساس اولویت‌های (الف –ب) صادر می‌شود. علاوه بر کسب کف نمره هر رشته، دانش‌آموزان بر اساس رتبه و ظرفیت منطقه به گروه الف و ب تقسیم می‌شوند و این بدین معنا است که گروه (الف) که دارای رتبه‌های بالاتر است برابر ظرفیت ثبت نام می‌شوند و گروه (ب) در صورت عدم ثبت نام گروه (الف)، مجاز به ثبت نام در رشته مورد نظر هستند.

واقعیت هدایت تحصیلی؛ از ایده تا اجرا

اما واقعیت این است که اینها همه در دستورالعمل هاست. آنچه در واقعیت رخ می‌دهد، خصوصاً در این یک سال کرونایی، این است که نه خبری از مشاوران در دسترس برای اغلب دانش آموزان است، نه علاقه سهم چندانی دارد، نه بازدید و آشنایی با رشته‌های فنی و حرفه‌ای صورت گرفته است تنها می‌ماند نمره‌های برگه‌های امتحانی و کسب حد نصاب نمره توسط دانش آموزان و دویدن برای رشته‌های مورد نظر در مدارس خوب. اگر دانش آموزانی مدارس غیردولتی را برای تحصیلی انتخاب کنند محدودیت‌هایشان کمتر است در غیر این صورت هدایت به سمت رشته‌های فنی و حرفه‌ای کمی اجباری تر است چون ظرفیت رشته‌های نظری در متوسطه دوم محدود است.

آنچه در واقعیت رخ می‌دهد، خصوصاً در این یک سال کرونایی، این است که نه خبری از مشاوران در دسترس برای اغلب دانش آموزان است، نه علاقه سهم چندانی دارد، نه بازدید و آشنایی با رشته‌های فنی و حرفه‌ای صورت گرفته است تنها می‌ماند نمره‌های برگه‌های امتحانی و کسب حد نصاب نمره توسط دانش آموزان و دویدن برای رشته‌های مورد نظر در مدارس خوب!

از سوی دیگر کم نبودند و نیستند دانش آموزانی که دوست دارند به سمت رشته‌های مهارتی برای ادامه تحصیلی بروند اما نبود مدارس خوب در هر منطقه یا رشته مورد علاقه‌اشان در مناطق و از سوی دیگر تاثیر یک سال کرونایی و تعویق آموزش مهارت‌ها سبب شده است امسال چالش‌ها جدی تر خود را نشان بدهد. چالش‌هایی که هر سال مسئولان با ارائه یک توضیح تکراری درباره اهداف هدایت تحصیلی از آن می‌گذرند و شنیدن مشکلات اجرایی این طرح جایی برای پاسخگویی ندارد.

همچنان زیرساخت‌های لازم برای رشد و توسعه مهارت آموزشی در آموزش و پرورش دچار چالش‌های اساسی است و در نهایت اینکه هنوز نمی‌توان با اطمینان گفت در تمام رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش هر فارغ‌التحصیلی با چه میزانی از مهارت وارد بازار کار می‌شود.

می‌شود هدایت تحصیلی را کمی به تعویق انداخت

عباس بیات کارشناس رسمی آموزش و پرورش در رشته‌های فنی و حرفه‌ای در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص رشته‌های فنی و حرفه‌ای و اینکه در روزهای کرونا دانش‌آموزان این رشته‌ها بیشترین آسیب را دیدند، درحالی‌که بحث هدایت تحصیلی هم این روزها داغ است، گفت: در بدنه آموزش و پرورش پیش از کرونا نیز چالش‌هایی در حوزه آموزش فنی و حرفه‌ای وجود داشت که آن را هم در بحث هدایت تحصیلی و هم در ساختار و محتوای رشته‌های فنی و حرفه‌ای می‌توانیم ببینیم.

وی ادامه داد: سال گذشته مسئله شیوع کرونا باعث شد این آموزش‌ها که بیشتر به آموزش‌های حضوری نیاز دارند و نیز به تجهیزات و فناوری‌هایی برای آموزش‌شان نیاز است که در کارگاه‌ها موجود است، تحت تأثیر قرار گیرد در نتیجه آموزش‌های مهارتی و عملی در سطح کیفی و کمی مطلوبی برگزار نشد البته برای جبران آن اقداماتی در دست انجام است.

این کارشناس حوزه آموزش و پرورش با بیان اینکه تقاضای ما این بود که ستاد کرونا با بازگشایی هنرستان‌ها موافقت کند و دستورالعمل‌هایی داشتیم که در مناطقی که قرمز نیستند، به صورت گروه‌بندی دانش‌آموزان برای کار عملی به مدرسه بیایند، گفت: شاید یکی از فرصت‌هایی که از دست رفت، استفاده از شبیه‌سازها در فضای آموزش عملی بود که می‌توانست این بحران را کمی التیام دهد اما ما تجربه کافی برای استفاده از آنها نداشتیم و عدم دسترسی به فضای مجازی نیز در این حوزه بسیار مشهود بود.

بیات بیان کرد: در بحث کیفیت آموزش‌ها و مسئله بازار کار، برای خروجی‌های رشته‌های فنی و حرفه‌ای پیش از این هم اشکالاتی وجود داشت و یک فاصله‌ای تا استانداردها داشتیم که کرونا باعث شد در این میان هم گپی ایجاد شود.

وی در پاسخ به این پرسش که در چنین شرایطی و با وجود تجربه کرونا، چگونه می‌توان دانش‌آموزان را به سمت رشته‌های فنی و حرفه‌ای در بحث هدایت تحصیلی سوق داد؟ گفت: اگر فضا، تجهیزات و مربی خوب در رشته‌های فنی و حرفه‌ای وجود داشته باشد، رغبت دانش‌آموزان نسبت به این رشته‌ها افزایش پیدا خواهد کرد و صِرف اجبار ۵۰ درصد و بدون آنکه دانش‌آموزان از دوره ابتدایی با مسئله کار ملموس باشند، نمی‌توان به نقطه مطلوب رسید و این رقم را تحقق ببخشد.

این کارشناس حوزه آموزش و پرورش گفت: شاید در همه حوزه‌ها در کرونا غافلگیر شدیم و در بخش‌هایی هم موفق عمل کردیم اما در بخش‌های دیگر موفق نبودیم. ما می‌توانستیم در سال گذشته و بخصوص در تابستان پارسال به دلیل نبود بار روی ستاد مقابله با کرونا و اینکه دانش‌آموزان حضور کمتری در مدارس دارند، برنامه‌ریزی‌های جدی در این حوزه داشته باشیم. سال‌های گذشته ما هفته مشاغل را داشتیم که دانش‌آموزان به هنرستان‌ها می‌آمدند، از شغل‌های مختلف بازدید می‌کردند یا در بحث هدایت تحصیلی، بازدید از هنرستان‌ها وجود داشت اما امسال هیچ‌کدام از این اتفاق‌ها نیفتاده است. شاید یکی از کارهایی که باید انجام دهیم، تغییر قواعد در تغییر رشته است و برای سال‌های آتی آن را راحت‌تر بگیریم. همچنین تسهیلاتی برای این دانش‌آموزان در نظر بگیریم. به نظر می‌رسد کرونا کمتر شده و مناطق آبی و زرد بیشتر شده‌اند. می‌توان هدایت تحصیلی را با یک دستور به تأخیر انداخت و خانواده‌ها مجبور نشوند از طریق نمراتی که دانش‌آموزان در آموزش‌هایی که در فضای مجازی اتفاق افتاده، گرفته‌اند، رشته تحصیلی را انتخاب کنند. باید طرحی برای بازدید دانش‌آموزان از هنرستان‌ها در نظر بگیریم و اجازه دهیم با رشته‌ها آشنا شوند سپس فرم هدایت تحصیلی صادر شود. در سال‌های آتی فرآیندهای تغییر رشته را تسهیل کنیم.

هدایت تحصیلی به صورت «تعارفی» در حال رخ دادن است

مجتبی همتی فر کارشناس مسائل آموزش و پرورش و دارای دکتر فلسفه‌ی تعلیم و تربیت نیز در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: متاسفانه در این بخش هیچ تحولی را شاهد نیستیم. نظام جامعه مشاوره اجرا نشده و همین موضوع از کلیدی‌ترین بخش‌هایی است که می‌توانست رخ دهد. ‏‬یکی از بحث‌هایی که به کیفیت مرتبط است این است که ما باید خیلی قبل از اینکه بچه‌ها به پایه دهم برسند استعدادها را شناسایی می‌کردیم و این اتفاق هم رخ نداده است. برای همین سعی می‌کنیم با تغییرات جزئی الگویی را مصوب کنیم که حتی زیرساخت‌هایش مهیا نیست. مثل همین طرح هدایت تحصیلی که یکی از زیرساخت‌های مهمش داشتن مشاوران کافی در مدارس است و ما در این حوزه با کمبود جدی رو به رو هستیم.

وی ادامه داد: در برنامه درس ملی رشته‌های نظری و مهارتی انتقادها جدی است و باید یک بازطراحی صورت بگیرد. الان الگوی رشته‌های نظری و فنی و حرفه‌ای ما ترکیبی و التقاطی از آموزش در آمریکا و فرانسه و آلمان است. این باید تغییر کند. یکی از مفادی که در سند تحول بنیادین به آن تاکید شده است این است که جایگاه علوم انسانی باید ارتقا پیدا کند و همینطور رشته‌های مهارتی ولی در اسناد پایین می‌بینیم فقط یک ادبیاتی بازسازی شده و در کف میدان عملاً چیزی اتفاق نمی‌افتد. در واقع هدایت تحصیلی به شکل تعارفی دارد رخ می‌دهد. مثلاً بین مدارس دولتی و غیردولتی ما تفاوت وجود دارد در حالی که قرار بود این بحث هدایت استعداد یکسان باشد و عدالتی هم باشد چون در نهایت همه در کنکور باید به شکل عادلانه شرکت کنند. الان مدارس دولتی در اجرای آن اجبار دارند ولی این اجبار در مدارس غیردولتی نیست.