یورو ۲۰۲۰؛ یوفا و اسپانسرهای دردسرساز

یورو ۲۰۲۰؛ یوفا و اسپانسرهای دردسرساز

• سینا حاتمی
• خبرنگار ورزشی

۱۲ خرداد ۱۴۰۰ - ۲ ژوئن ۲۰۲۱

منبع تصویر، Getty Images

اتحادیه فوتبال اروپا یک ماه قبل از آغاز یورو ۲۰۲۰ بی‌سروصدا قراردادش را با شرکت بحث‌برانگیز نفت آذربایجان، سوکار به عنوان یکی از ۱۲ اسپانسر این مسابقات لغو کرد. جایگزین شرکت ملی نفت آذربایجان در سلسله‌مراتب حامیان مالی جام ملت‌های اروپا، یک شرکت بحث‌برانگیز دیگر شد: گازپروم روسیه.

در ماه فوریه همه چیز در دنیای یوفا رو‍به‌راه به نظر می‌رسید. اتحادیه فوتبال اروپا که متولی رقابت‌های باشگاهی و ملی فوتبال در این قاره از جمله لیگ قهرمانان، لیگ اروپا، لیگ ملت‌ها و جام ملت‌های اروپا است، با افتخار هواپیمایی قطر را به عنوان دوازدهمین اسپانسر مسابقات یورو ۲۰۲۰ اعلام کرد. قطر ایرویز که اسپانسر پاری‌سن‌ژرمن، بایرن مونیخ و آ اس رم هم هست، با این قرارداد حضورش را در فوتبال اروپا پررنگ‌تر هم کرد.

• جام ملت‌های اروپا در تنگنای کرونا؛ صد روز به یورو ۲۰۲۰
• جام ملت-های اروپا چطور شکل گرفت؟
• جام ملت‌های اروپا ۲۰۲۰ یکسال به تعویق افتاد

کمی پیش از آن هم یوفا در همان ماه فوریه با شرکت چینی شبکه اجتماعی "تیک توک" برای این تورنمنت قرارداد بست؛ به امید ارتباط با مخاطبین جوان‌تر و آن طور که یوفا اعلام کرده "برای ایجاد فرصت تجربه نوآورانه و منحصربفرد" مسابقات جام ملت‌های اروپا.

آن موقع شرکت دولتی نفت آذربایجان "سوکار" هم هنوز جزو اسپانسرهای یوفا بود. اما از حدود سه هفته پیش بود که لوگوی این شرکت ناگهان از سایت مسابقات حذف شد. بدون انتشار خبر یا اطلاعیه‌ای از سوی یوفا. بعد از اینکه شبکه رادیویی صدای آلمان از یوفا علت آن را جویا شد، فقط این پاسخ را دریافت کرد: "یوفا می‌تواند تایید کند که سوکار به شراکتش برای مسابقات ملی یوفا ادامه نخواهد داد. ما به زودی قادر خواهیم بود تا یک شریک جدید را برای رقابت‌های ملی اعلام کنیم. فعلاً جزییات بیشتری نداریم که بتوانیم به اطلاع‌تان برسانیم."

این توضیح یوفا در هر صورت سئوال‌های پیشین را در مورد سوکار همچنان بی‌پاسخ می‌گذارد. چرا که در هفته‌های اخیر انتقادها از قرارداد اسپانسرینگ یوفا با سوکار بیشتر شده بود. این انتقادها از زمان درگیری نظامی سال گذشته بین آذربایجان و ارمنستان بر سر قره‌باغ و موضع‌گیری آشکار سوکار در شبکه‌های اجتماعی و اتهام پروپاگاندای نظامی به این شرکت، آغاز شده بود.

در آن زمان فدراسیون فوتبال ارمنستان نسبت به این فعالیت‌های سوکار به عنوان شریک تجاری یوفا، به این نهاد شکایت کرده بود اما در این راه ناکام ماند و به نتیجه‌ای نرسید. هم آذربایجان و هم ارمنستان عضو اتحادیه فوتبال اروپا هستند و تیم‌های ملی و باشگاهی‌شان در رقابت‌های اروپایی شرکت می‌کنند.

یوفا همواره در واکنش به این انتقادها اعلام می‌کرد که "به سیاست کاری ندارد." اما وقتی که سخنگوی باشگاه آذربایجانی قره‌باغ در فیسبوک خواستار کشتار مردان، زنان و کودکان ارمنی شد، یوفا او را مادام‌العمر محروم کرد.

"رسوایی آذربایجان" و "دیپلماسی خاویار"

این حساسیت‌‌ها و انتقادها از روابط تجاری با کشور آذربایجان و شرکت‌های دولتی‌اش با افشاگری اخیر رسانه‌های آلمان در مورد فساد و لابی‌گری برخی از نمایندگان عضو دو حزب حکومتی سوسیال دموکرات و سوسیال مسیحی برای آذربایجان در شورای اتحادیه اروپا بیشتر هم شد.

طی این گزارش‌های افشاگرانه تازه که به "رسوایی آذربایجان" معروف شده، این نمایندگان با دریافت هدایای گرانبها به نفع این کشور در اروپا لابی‌ می‌کردند. ارگان‌هایی نظیر اندیشکده "ابتکار ثبات اروپا" (ESI) و "شفافیت بین‌المللی" این سیاست حکومت آذربایجان را پیش از این رسوایی‌های اخیر هم به عنوان "دیپلماسی خاویار" محکوم کرده بودند.

قرارداد اسپانسرینگ با سوکار لغو شده است، اما باکو همچنان یکی از ۱۱ میزبان مسابقات یورو ۲۰۲۰ است که به دلیل همه‌گیری بیماری کرونا یک سال به تعویق افتاد، از ۱۱ ژوئن آغاز می‌شود.

در استادیوم المپیک که ساخت‌اش با تامین مالی شرکت سوکار انجام شد. پایتخت آذربایجان میزبان سه بازی از گروه آ بین ولز-سوییس، ترکیه-ولز و سوییس-ترکیه و همچنین یک مسابقه از مرحله یک‌چهارم نهایی است.

فعالیت‌های اسپانسرینگ در ورزش اروپا جزیی از برنامه‌های جهانی تبلیغاتی سوکار است. بنابر برخی گزارش‌ها این شرکت برای مسابقات یورو ۲۰۱۶ حدود ۹۰ میلیون یورو پرداخت کرده است. البته این فعالیت‌ها تنها محدود به مسابقات ورزشی نمی‌شود. سوکار یکی از اسپانسرهای اصلی مسابقات موسیقی یوروویژن نیز هست.

شرکت سوکار به تازگی مانند سایر شرکت‌های دولتی در آذربایجان زیرمجموعه هولدینگ سرمایه‌گذاری آذربایجان (AIH) قرار گرفته است. این هولدینگ مالکیت و مدیریت شرکت‌های دولتی کشور آذربایجان را برعهده دارد. کلیه اعضای شورای نظارت و رییس شورای مدیریت این هولدینگ توسط الهام علی‌اف، رییس جمهور آذربایجان منصوب می‌شوند.

گاز روسیه به جای نفت آذربایجان

خیلی طول نکشید که جای خالی سوکار در هرم اسپانسرهای یورو ۲۰۲۰ پر شد: با گازپروم، شرکت دولتی گاز روسیه، البته روابط تجاری گازپروم و یوفا اتفاق جدیدی نیست. طرفداران فوتبال به کلیپ‌های تبلیغاتی گازپروم قبل و بعد از هر نیمه در مسابقات لیگ قهرمانان اروپا دیگر عادت کرده‌اند. همکاری گازپروم به عنوان اسپانسر اصلی لیگ قهرمانان اروپا با یوفا از سال ۲۰۱۲ آغاز شد. هفته گذشته گازپروم نه تنها این قرارداد خود را تمدید کرد، بلکه آن را به رقابت‌های ملی یوفا یعنی جام ملت‌ها و لیگ ملت‌های اروپا تا پایان سال ۲۰۲۴ نیز گسترش داد.

منبع تصویر، OLGA MALTSEVA

گازپروم علاوه بر آن بیش از ۱۰ سال است که اسپانسر اصلی باشگاه‌ آلمانی شالکه ۰۴ و باشگاه صربستانی ستاره سرخ بلگراد نیز هست. این روابط تجاری گازپروم در فوتبال اروپا هم بعضاً بحث‌برانگیز بوده است. گازپروم مالک عمده پروژه نورداستریم ۲ است. دومین خط لوله جنجالی انتقال گاز از روسیه به آلمان که با تحریم‌های آمریکا مواجه شده و در خود آلمان نیز به دلیل روابط سرد سیاسی با روسیه بین احزاب اختلاف انداخته است.

در نگاه اول شاید به نظر بیاید که گازپروم با این سرمایه‌گذاری گسترده در بازار حقوق اسپانسرینگ فوتبال اروپا و تبلیغات قصد دارد وجهه خود را بهبود ببخشد. کاری که در مورد شرکت‌هایی که متعلق به حکومت‌های خودکامه هستند و در ورزش اسپانسر می‌شوند به اصطلاح "ورزش‌شویی" (sportwashing) گفته می‌شوند.

اما اهداف اصلی از این قراردادها فراتر از این می‌روند. یک اسپانسر همواره به ارتباطات و امکانات شبکه‌سازی که با چنین قراردادهایی ممکن می‌شود و بسیار آسان‌تر از پروتکل‌های رسمی و اداری به دست می‌آید، هم چشم دارند.

گازپروم امکاناتی بسیاری بیشتر از قراردادهای اسپانسرینگ برای خود فراهم کرده است. چندی پیش الکساندر دیاکوف، رییس هیات مدیره شرکت نفتی "گازپروم نِفت" به عضویت کمیته اجرایی یوفا که نهاد تصمیم‌گیر و پرقدرتی است، درآمده است.

اسپانسرهای شرقی

با وجود چنین منافعی - و البته رشد اقتصادی در سایر کشورها به ویژه چین- است که ساختار اسپانسرهای سازمان‌های بین‌المللی بزرگ ورزشی در سال‌های گذشته به شدت تغییر کرده و اسپانسرهای کشورهای شرقی جای اسپانسرهای شرکت‌های غربی را گرفته‌اند.

به عنوان نمونه از میان ۱۲ اسپانسر یورو که در دو طبقه "پارتنر" (شریک) و "اسپانسرهای رسمی یورو ۲۰۲۰ یوفا" دسته‌بندی شده‌اند، چهار اسپانسر چینی (علی‌پی، ویوو، تیک‌توک و هایسنس)، یک اسپانسر روسی و یک اسپانسر قطری حضور دارند. شش اسپانسر دیگر از هلند (هاینکن، لیفراندو و بوکینگ)، آلمان (فولکس‌واگن) و آمریکا (کوکاکولا و فدکس) هستند.

این روند در انتخاب اسپانسرهای فیفا و جام جهانی ۲۰۲۲ قطر هم دیده می‌شود. در سلسله‌مراتب اسپانسرهای فیفا دو طبقه «پارتنرهای فیفا» و «اسپانسرهای جام جهانی فیفا» برای ۱۰ اسپانسر کنونی تعریف شده‌اند. از میان این ۱۰ شریک تجاری، چهار شرکت آمریکایی (کوکاکولا، ویزا، بادوایزر و مک‌دونالد) هستند، سه شرکت چینی‌ (هایسنس، واندا و ویوو)، یک شرکت کره‌ای (هیوندای/کیا)، یک شرکت آلمانی (آدیداس) و یک شرکت قطری (هواپیمایی قطر).