تغییرات اقلیمی و هراس از دومینوی فاجعه

گرمایش زمین باعث شده که فرآیندهای اقلیمی مهم به نقطه بحرانی یا نقطه تحول نزدیک شوند. عبور از این نقطه‌های تحول می‌تواند دومینویی را به راه بیندازد که دیگر فرآیندها و سیستم‌های طبیعی را بحرانی کند.

پژوهش جدید محققان دانشگاه پُتسدام آلمان که در ژورنال «دینامیک سیستم زمین» منتشر شده، هشدار می‌دهد که یخسارها و جریان‌های اقیانوسی در معرض رسیدن به نقطه‌های تحول اقلیمی قرار دارند و می‌توانند با ادامه روند گرمایش زمین، وضعیت یکدیگر را وخیم‌تر کنند.

این مسأله می‌تواند به اثری دومینویی با عواقب وخیم برای انسان‌ها بینجامد.

نقطه تحول یا نقطه بحرانی (tipping point) در اقلیم‌شناسی به نقطه‌ای گفته می‌شود که لحظه حدی گذار از یک وضعیت طبیعی باثبات به وضعیت طبیعی باثبات دیگری است. به عبارت دیگر، تغییرات اقلیمی رخ‌داده در یک سیستم طبیعی بازگشت‌ناپذیر خواهند شد.

همین حالا گمان می‌رود که برخی یخسارها در جنوبگان از نقطه تحول گذشته‌اند و با ذوب شدن به افزایش سطح دریاها در قرن‌های آینده خواهند انجامید.

یک دومینوی بحران اقلیمی

تغییرات زیست‌بومی ممکن است بەگونەای برگشت‌ناپذیر بە وضعیت دیگری تحول یابند، همانند از بین‌رفتن صخرەهای مرجانی و درنتیجە ڕشد بیش از حد جلبک‌ها؛ تبدیل‌شدن جنگل‌ها بە دشت‌های مسطح و درنتیجە آب‌شدن لایەهای یخی بە درون اقیانوس‌ها.

پژوهش جدید برای بررسی اثر دومینویی به برهم‌کنش یخسارهای گرینلند و جنوبگان غربی و جریان گلف استریم و جنگل‌های آمازون پرداختند. در بسیاری از مدل‌سازی‌های آنها با ادامه روند گرمایش زمین حتی اندکی کمتر از دو درجه، حد رسمی توافق پاریس، اثر دومینویی رخ می‌دهد و تغییرات اقلیمی باعث تغییرات بازگشت‌ناپذیر در این اکوسیستم‌ها و فرآیندهای طبیعی می‌شود.

توافق اقلیمی پاریس در ۲۰۱۵ تلاش جامعه بین‌المللی برای مقابله با تغییرات اقلیمی را نمایندگی می‌کند. بر اساس این توافق دولت‌ها متعهد شده‌اند که سطح افزایش دما نسبت به پیش از انقلاب صنعتی را حداکثر ۲ درجه نگه دارند. دانشمندان و فعالان محیط زیست می‌گویند ۱,۵ درجه باید سطح بیشینه این افزایش دما باشد. این سطح در توافق پاریس ذکر شده اما الزام‌آور نیست.

بر اساس این مدل‌ها، ذوب یخسارها به تغییرات در جریان‌های اقیانوسی می‌انجامد و آنها در نهایت اقلیم آمازون را تغییر می‌دهند.

دانشمندان در ماه مه جاری هشدار دادند که یخسار گرینلند در آستانه عبور از نقطه تحول اقلیمی است.

تحقیقات همچنین فوریه سال جاری نشان دادند که جریان‌های گردشی اقیانوس اطلس به ضعیف‌ترین حالت در هزاره اخیر رسیده‌اند. این جریان‌ها جریان اقیانوسی گرم «گلف استریم» را به وجود می‌آورند که هوای گرم و معتدل را به اروپا می‌آورد.

این جریان هم‌اکنون ۱۵ درصد کاهش یافته است. بی‌سابقه‌بودن آن در یک هزار سال اخیر نشان می‌دهد که مداخله بشر پس از انقلاب صنعتی در طبیعت و گرمایش زمین ناشی از گازهای گلخانه‌ای علت اصلی است.

دانشمندان هشدار می‌دهند که با ادامه روند گرمایش زمین، این تضعیف ادامه خواهد یافت و تا پایان قرن می‌توان به ۳۴ تا ۴۵ درصد برسد. به گفته آنها، این حد یک نقطه تحول بدون بازگشت خواهد بود.

سپتامبر گذشته نیز پژوهش دیگری نشان داد که بخش قابل توجهی از جنگل‌های بارانی آمازون در نقطه تحولی بحرانی قرار دارند و ممکن است بر اثر تغییرات اقلیمی و بی‌توجهی به حفاظت از آنها در برابر صنعت چوب‌ و آتش‌سوزی‌ها، به «گرم‌دشت» تغییر اقلیم دهند.

کاهش شدید ضخامت یخ در اقیانوس منجمد شمالی

همزمان پژوهش دیگری نیز منتشر شده که نشان می‌دهد سرعت نازک شدن یخ در اقیانوس منجمد شمالی دو برابر بیشتر از تصور پیشین است.

گرمایش زمین باعث از دست رفتن یخ‌ها می‌شود. اما این اتفاق به بروز دور باطلی از گرمایش زمین می‌افزاید: یخ کمتر به معنای در معرض قرار گرفتن آب تیره بیشتر در برابر نور خورشید و به عبارت دیگر، گرمایش بیشتر زمین است.

با کاهش ضخامت یخ‌ها، احتمالاً رقابت بر سر استخراج سوخت فسیلی و راه انداختن مسیرهای جدید کشتی‌رانی نیز افزایش خواهد یافت و محیط زیست آسیب بیشتری خواهد دید.

به طور کلی دمای هوا در سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹ حدود ۱,۱ درجه سانتیگراد بالاتر از متوسط دمای ثبت‌شده در دوره پیشاصنعتی بود و این نشان می‌دهد که تا چه حد جهان در حال نزدیک شدن به حد گرمایش ۱,۵ درجه سانتیگرادی است که به گفته دانشمندان، سبب تأثیرات شگرفی خواهد شد.

سوئیس ره، بزرگ‌ترین شرکت بیمه اتکایی جهان آوریل سال جاری هشدار داد که تغییرات اقلیمی ناشی از گرمایش زمین می‌توانند ۲۳ تریلیون دلار از تولید اقتصاد جهان بکاهند. این یعنی کاهش ۱۱ تا ۱۴ درصدی از میزان برونداد اقتصاد جهانی در مقایسه با سناریویی که تغییرات اقلیمی وجود نداشت.