شورا‌ها مظهر ظهور و بروز مردم

به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از یزد، شروع به کار شورا‌های اسلامی از ۹ اردیبهشت ۱۳۷۸ با صدور پیام ویژه رهبرمعظم انقلاب بود. در گزارش حاضر کوشش می‌شود پس از بیان اهمیت این نهاد مردمی در منابع دینی و حقوقی، نقش شورا‌ها در تحقق مردمسالاری دینی و در انتها موانعی که در انجام وظایف شورا‌ها وجود دارد، بررسی شود.

اهمیت و جایگاه شورا‌ها در منابع دینی و حقوقی

اکبر غفوری استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه یزد در گفت و گو با خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از یزد، درباره اهمیت شورا‌ها به جایگاه شورا در قرآن، احادیث و قانون اساسی اشاره می کند. او می‌گوید: یکی از سوره‌های قرآن، کتاب روشنگر مسلمانان شورا نام دارد و در این سوره پیامبر اکرم (ص) با آنکه اشرف پیامبران هستند به شورا امر می شوند؛ و أمرهم شوری بینهم.

او افزود: در سیره پیامبر و معصومین(ع) نیز شاهد توجه به امر شورا هستیم. آنجا که پیامبر (ص) در نبرد احزاب، به منظور یافتن راهی برای غلبه بر دشمن از اصحاب و یاران خود، نظرخواهی نموده و در نهایت نظر سلمان فارسی جوانی عجم مبنی بر حفر خندق در اطراف شهر را اجرا می کنند.
همچنین در منظومه فکری معمار انقلاب، مردم نقش و جایگاه والایی دارند. به طوری که بعد از خدا اعتماد امام به مردم بود؛ لذا این مهم در ساختار نظام اسلامی نیز اهمیت ویژ‌ه ای دارد.

غفوری ادامه داد: یک فصل از ۱۴ فصل قانون اساسی اختصاص به مباحث شورا دارد و نهاد‌های متعددی در زمینه اجرایی شدن این اصل فعالیت دارند مانند: شورای رهبری، شورای ریاست جمهوری، شورای نگهبان، مجلس شورای اسلامی، شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای عالی امنیت ملی، شورای اشتغال، شورای اقتصاد، شورای فضای مجازی، شورای پول و اعتبار، شورای اسلامی شهر و روستا و..

قانون اساسی با واگذاری این دسته از امور و فعالیت‌های اجتماعی به شورا‌ها سعی کرده است از تمرکز منابع قدرت در دست عد‌ه ای خاص جلوگیری نماید.

شورا‌ها زمینه ساز مشارکت مردمی در تصمیمات

اکبر غفوری استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه یزد درباره اهمیت و جایگاه شورا‌ها در تحقق حاکمیت ملی می‌گوید: یکی از مهمترین دستاورد‌های انقلاب اسلامی تعیین نقش و جایگاه بسیار والا برای مردم در نهاد‌های تصمیم ساز و تصمیم گیرنده بوده است. این مهم پیش از انقلاب اسلامی هیچ جایگاهی در کشور نداشت. به عبارتی از شاه مملکت تا پایین ترین رده‌ها از سوی بیگانگان انتخاب می شدند.

او ادامه داد: به برکت انقلاب اسلامی از بالاترین افراد و نهاد‌ها که رهبری معظم است تا رئیس جمهور و نمایندگان مجلس، همچنین اعضای شورای شهر و روستا از پایتخت تا دورترین و کوچکترین واحد‌های تصمیمات کشوری از سوی مردم انتخاب می شوند.

سعیده غالبی وکیل پایه یک دادگستری و کارشناس حقوقی نیز معتقد است: براساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اداره امور کشور باید به اتکای آرا عمومی باشد و قانونگذار در اصل هفتم قانون اساسی بیان می دارد: مطابق آیه «و امرهم شوری بینهم» شورا‌ها از ارکان تصمیم گیری و اداره کشورند که مطابق اصل یکصدم قانون اساسی این امر از طریق انتخابات صورت می گیرد.

او افزود: اگرچه شورا‌ها به لحاظ تصمیمات سازمانی و اداری کشور دارای وظایف خاص خود هستند، ولی از نظر قانون اساسی و حق حاکمیت در طراز سایر ارکان حکومتی قرار می گیرند و همان گونه که در اصل یکصد و سوم قانون اساسی گفته شده استانداران، فرمانداران و سایر مقامات کشوری که از طرف دولت تعیین می شوند در حدود اختیارات شورا‌ها ملزم به رعایت تصمیمات آن‌ها هستند.

ملاحظه می شود که شورا در واقع برای مشارکت هر چه بیشتر مردم بر سرنوشت خویش و اداره امور از سوی خود مردم شکل گرفته است.

وظایف شورای شهر بر اساس مختصات شهر اسلامی

اکبر غفوری استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه یزد بر اساس نقش این نهاد مردمی در قانون اساسی اظهار کرد: نکته مهم درباره شورای اسلامی شهر و روستا این است که این نهاد مردمی باید در انجام وظایف خود به مختصات شهر اسلامی توجه کرده و خدمات شهری را در زمینه تحقق این هدف به کار گیرد و به ویژه به معماری و شهرسازی متناسب با حیات طیبه اسلامی به طور کامل توجه کند.

او در ادامه به پنج ویژگی و مختصات شهر اسلامی اشاره می کند که این مختصات عبارتند از: عدالت در تقسیم خدمات شهری، تأمین روحی و امنیت معنوی شهروندان، ظهور و اعتلای مظاهر اسلامی و انقلابی در شهر، عمران و آبادی و زیبایی شهر و حفظ طبیعت و صفای طبیعی، که لازم است هر پنج ویژگی به صورت همزمان مورد توجه قرار گیرد.

سفید رئیس شورای شهر یزد نیز معتقد است گروه‌هایی که در هر دوره شورا روی کار می آیند در زمینه انجام وظایف خود بر اساس نگرش‌های مختلف، برنامه‌های مختلفی دارند. به عنوان مثال در دوره شورای پنجم کمیسیون‌های جدیدی مانند کمیسیون فرهنگی، گردشگری و شهر هوشمند اضافه شد و تلاش شد تا همه فرهنگیان و هنرمندان شهر مورد توجه باشند و به زیر ساخت‌های فرهنگی و زیبایی شهر بیش از سایر دوره‌ها توجه شود.

شرایط کنونی جامعه از اصول تعریف شده در قانون اساسی دور شده است

علی رغم اهتمامی که قانون اساسی به بحث اختیارات شورا‌ها داشته و توجهی که بنیانگذار انقلاب اسلامی به این نهاد مردمی داشته اند، برخی بر این باورند که امروزه از اصول تعریف شده قانون اساسی در حوزه اختیارات شورا‌ها عدول شده است.

غلامعلی سفید رئیس شورای اسلامی شهر یزد در این باره معتقد است: همزمان با انقلاب اسلامی بحث شورا‌ها به طور جدی مطرح شد. البته قبل از آن هم شورا حتی در خود یزد هم وجود داشت، اما با وقوع انقلاب، بنیان گذار انقلاب اسلامی نیز اهتمام خاصی به امر شورا‌ها داشتند و حتی قبل از تدوین قانون اساسی به تشکیل شورا در شهر و روستا و محله توجه کرده و اهمیت ویژ‌ه ای نیز برای افکار عمومی قائل بودند.

او افزود: شعار‌های ابتدای انقلاب نیز در زمینه تقویت شورا بود. از جمله: «پیام طالقانی شهادت است و شورا». قانون اساسی نیز بر اساس روحیات آن روز نگاشته شد و جایگاه وسیعی به شورا‌ها هم از نظر اجرایی و هم از بعد قانونگذاری اختصاص یافت؛ بنابراین اختیارات شورا محدود به امور شهرداری نبود. بلکه قرار بر این بود تا در کنار پارلمان ملی(مجلس)، یک پارلمان محلی(شورای شهر) نیز وجود داشته باشد و امور مربوط به این پارلمان محلی به شورا واگذار شود.

سفید ادامه داد: متأسفانه این اقدام صورت نگرفت و به تدریج از حدود اختیارات و وظایف شورا‌ها کاسته شد و شورای کنونی بیشتر مربوط به امور شهرداری است نه تمام امور شهری، خود اعضای شورا نیز این حدود اختیارات را پذیرفته اند.

سعیده غالبی کارشناس حقوق نیز در این باره اشاره می کند که: شورا‌های شهر و روستا از لایه‌ها و سطوح پایین و یا میانی جامعه تشکیل می شود. به همین دلیل درک نارسایی‌ها و ظرفیت‌های موجود در هر منطقه بهتر برای آنان قابل تجزیه و تحلیل و عملیاتی شدن است.

او ادامه داد: دولت با حجم عظیم برنامه‌ها و با نگرش از بالا به پایین، به طور قطع از درک دقیق همه مسایل به صورت جزئی در مناطق دور دست بی اطلاع و یا کم اطلاع است و یقیناً در نظام شورایی مشارکت در اداره امور کشور، خصوصاً رفع موانع در امور محلی به نحو قابل توجهی افزایش می یابد و تصمیم گیری و نظارت بر عملکرد مناطق افزایش یافته و حقوق شهروندان تضمین می شود.

چه چیز سبب می شود تا شورا‌ها نتوانند نقش واقعی خود را ایفا کنند؟

غلامعلی سفید با تأکید بر اینکه شورا‌های کنونی توانایی تحقق نقش آرمانی خود را ندارند، اظهار کرد: در هر دوره شعار‌هایی به منظور تقویت شورا‌ها داده می شود، اما این شعار‌ها در عمل تحقق نمی یابند، زیرا دولت تمایلی به واگذاری اختیارات خود ندارد و مجلس نیز نمی خواهد برای خود رقیب جدی ایجاد کند، بنابراین بسیاری از این قوانین در بایگانی دولت و مجلس خاک می خورند.

او افزود: علاوه بر این ناظر انتخابات شورا‌ها نیز مجلس است و همواره تفکرات مختلفی در مجلس حکمفرماست.

واگذاری مدیریت محلی لازمه احیای نقش اصلی شورا‌ها

سعیده غالبی کارشناس حقوق درباره احیای نقش اصلی شورا‌ها در نظام کنونی معتقد است: برای رسیدن به توسعه پایدار و همه جانبه، توجه به موضوعات جهانی شدن، تمرکززدایی، محلی گرایی، حکمرانی خوب و کوچک سازی ساختار‌های حاکمیتی، الزاماتی غیرقابل انکار و بی بدیل اند.

او افزود: کارکرد‌های مدیریت محلی تابع صلاحدید دولت مرکزی است که قدرت مدیریت محلی را در کنترل خود دارد. قلمرو‌های کارکردی و یا مدیریت محلی در طیفی از امور سیاسی، امنیتی و قضایی تا امور خدماتی یا وظایف صرف نظارتی قرار می گیرد، بنابراین شورا‌ها و مدیریت محلی وظایف گسترده دولت ملی را در مقیاس محدودتر انجام می دهند.

بر اساس معنای واژه جمهوری که در نظام جمهوری اسلامی ایران به کار رفته است، عموم مردم باید در تصمیم گیری‌ها مشارکت داشته باشند، اما، چون این مهم در عمل امکان پذیر نیست، نهاد‌هایی مانند مجلس(در مقیاس ملی) و شورای شهر(در مقیاس محلی) به نمایندگی از مردم در تصمیم گیری‌ها مشارکت داشته و در تصمیماتی که اتخاذ می کنند در برابر آحاد ملت پاسخگو و مسئول هستند. از این رو مشارکت گسترده مردم در انتخابات شورا‌ها و پیگیری مسائل شهری از سوی شهروندان، این نهاد مردمی را در اجرای هرچه بهتر وظایف خود یاری خواهد داد.

گزارش از ناهید عنصری

انتهای پیام/