از هواپیمای اوکراینی تا بزرگ شدن میر: روایت‌هایی از ایران و افغانستان در جشنواره شفیلد

از هواپیمای اوکراینی تا بزرگ شدن میر: روایت‌هایی از ایران و افغانستان در جشنواره شفیلدیک ساعت پیش

منبع تصویر، SHEFFIELD DOCFEST 2021

جشنواره بین‌المللی مستند شفیلد امسال در تاریخ ۴ تا ۱۳ ماه ژوئن (۱۴ تا ۲۳ خرداد) به دو صورت حضوری در سینما و آنلاین در برگزار می‌شود. ترکیب نمایش در سالن سینما و به‌صورت آنلاین تا حدی توانسته است جنبه‌های مثبت هر دو نوع نمایش فیلم را حفظ کند. اگر اقبال حضور در شفیلد را در زمان جشنواره نداشته باشید، امکان نمایش بیشتر فیلم‌ها برای مدت محدود سه روز به‌صورت اینترنتی هم وجود دارد. برنامه امسال جشنواره ترکیبی است از فیلم‌هایی که برای عموم جذاب هستند و فیلم‌های نیمه بلند و کوتاهی در بخش‌های جانبی که شیوه‌های تجربی‌تری برای بیان موضوع خود در پیش‌گرفته‌اند.

'الناز جان'، فیلمی از زندگی همسر یکی از قربانیان هواپیمای اوکراینی

امسال دو فیلم ایرانی در بخش‌های خارج از مسابقه جشنواره حضور دارند. فیلم " الناز جان " در بخش" جنبش‌ها" نمایش داده شد. این بخش به فیلم‌هایی اختصاص داده‌شده که به موضوع مقاومت و مبارزات اجتماعی از کشورهای مختلف پرداخته‌اند."الناز جان" به کارگردانی مانیا اکبری روایت جواد سلیمانی، همسر الناز نبی، یکی از مسافران پرواز هواپیمایی اکراین است که با شلیک موشک سپاه پاسداران سرنگون شد و همه سرنشینانش کشته شدند.

منبع تصویر، SHEFFIELD DOCFEST 2021

فیلم، زندگی جواد سلیمانی را در کانادا پس از فاجعه از دست دادن همسرش در این پرواز به تصویر می‌کشد. این فیلم با استفاده از تصاویر آرشیوی از مکان‌های و لحظه‌هایی که جواد و الناز در زندگی دانشجویی خود در انتاریو داشته‌اند تلاش می‌کند جنبه‌های شخصی‌تری نسبت روایت رسانه‌ها از این فاجعه به مخاطب بدهد.

فیلم لحظه‌های از دورهمی‌های ایرانیان دور از وطن را که به قول یکی از مهمانان ناگهان احساس امنیت خود را ازدست‌داده‌اند نمایش می‌دهد. آن‌ها هرچند در ظاهر به رقص و کباب خوردن مشغول‌اند، اما هنوز از هجوم این فاجعه شوکه‌اند. وقتی جواد لحظات سهمگین مواجه‌شدن با تنها قسمت قابل‌تشخیص از بدن همسرش (دست‌های در هم مشت شده) و میز پر از میوه و شیرینی‌ای که دادستان و همکارانش در پزشک قانونی پشت آن نشسته‌اند را بازگو می‌کند، ما او را در کنار دریاچه آرامی در کانادا می‌بینیم. آرامش دریاچه و طبیعت چشم‌نواز کانادا و مرور خاطرات دردناک جواد، تضادی عمیق دارند." الناز جان" تصویر یک فاجعه است، وقتی داغ شخصی و گروهی تازه است اما مجال عمیق شدن در لایه‌هایی که با گذر زمان نمایان می‌شوند و زبان پخته‌تری که آن را بیان کند، پیدا نکرده است.

'یک تصویر و دو برداشت'، جستجوی تاریخ نفت ایران در آرشیو بی پی

منبع تصویر، SHEFFIELD DOCFEST 2021

این فیلم به کارگردانی ساناز سهرابی در ظاهر روایت نفت در ایران با استفاده از تصاویری آرشیوی کمپانی نفت انگلیس و ایران است.

فیلم با تصویرهایی کمتر دیده شده از آرشیو عکس‌های شرکت بی پی ساخته شده و خانم سهرابی ماجرای تلاش‌هایش برای دسترسی به آرشیو و اسکن عکس‌ها را شرح می‌دهد. اما این عکس‌ها برای کارگردان جنبه‌ای شخصی هم دارد. او می‌کوشد میان عکس‌های شرکت بی‌پی از کارگران ایرانی، چهره پدربزرگش که برای شرکت نفت ایران و انگلیس به عنوان نجار کار می‌کرد را پیدا کند.

منبع تصویر، SHEFFIELD DOCFEST 2021

خانم سهرابی احساس مواجه با این آرشیو را روی تصاویر کارگران بومی که لوله‌های نفت را نصب می‌کنند توضیح می‌دهد. " ضربان قلب بالا می‌رود. ذرات معلقی که از ورق زدن آلبوم‌ها به هوا می‌رود و بویی از آن‌ها به مشام می‌رسد با لذت به درون می‌کشد." در ادامه فیلم، همچنان که عکس‌ها لایه به لایه روی‌هم قرار می‌گیرند، روایت‌های شفاهی از اقوام خانم سهرابی جنبه‌های شخصی‌تر داستان را به روایت تاریخ اضافه می‌کنند. فیلم در ادامه به تاثیر صنعت نفت به گسترش سینما در جنوب ایران و در نهایت تاثیر آن بر جریان فیلم‌سازی و موج نو سینمای ایران می‌پردازد. این فیلم حاصل پژوهش ۴ ساله خانم سهرابی است. در کنار لایه‌های مضمونی، کارگردان به‌عنوان هنرمند تجسمی برخورد خلاقانه‌ای در استفاده از تصاویر آرشیوی دارد. " یک تصویر و دو برداشت " در کنار فیلم "میزبان "ساخته میراندا پنل در سال ۲۰۱۶ که روایت فیلم‌ساز از دورانی که پدرش در کمپانی نفت در ایران کار می‌کرد است، می‌تواند دوگانه جذابی از دو نوع نگاه تاریخی که هر دو از آرشیوهای بی پی استفاده کرده‌اند شکل دهد. یک نگاه از بیرون و یک نگاه از درون.

منبع تصویر، SHEFFIELD DOCFEST 2021

یکی دیگر از جنبه‌های متفاوت این فیلم شروع آن با تصویر ثابت یک سنگ‌قبر است که روی آن نقشه سوریه و یک چاه نفت حک‌شده است.

منبع تصویر، SHEFFIELD DOCFEST 2021

سنگ‌قبر متعلق به جیمز منهال، کاشف نفتی اهل ایلینوی در آمریکا است که در سال ۱۹۴۹ مسئولیت کشف نفت در سوریه تازه مستقل شده به او سپرده شد. او عاقبت در ۱۹۵۶ موفق به کشف نفت در سوریه شد اما در ۱۹۵۸ با تأسیس جمهوری عربی، حفاری‌های او متوقف و تجهیزاتش مصادره شد. وقتی در ۱۹۷۴ منهال درگذشت، نقشه سوریه و چاه نفت بر سنگ‌قبرش حک می‌شود.

خانم سهرابی در گفتار متن فیلم می‌گوید شاید بتوان این سنگ‌قبر را به عنوان مدرکی تاریخی در نظر گرفت. او در ادامه این سؤال را مطرح می‌کند که " آیا تصمیم منهال به بازسازی نقشه سوریه و چاه نفت بر سنگ‌قبرش، آخرین تلاش او برای تصاحب تاریخی است که به او تعلق نداشت؟". سهرابی به‌این‌ترتیب یکی از لایه‌های اصلی فیلم را به بیننده معرفی می‌کند: رابطه قدرت و تصویر. آنکه قدرتمندتر است توانایی ثبت و خلق تصویر برای کسب منافع و توجیه خود دارد و وقتی این تصاویر به آرشیو بدل می‌شوند، رابطه قدرت همچنان بر جا می‌ماند.

'کودکی من ، کشور من'، روایت زندگی میر

این فیلم نماینده کشور افغانستان در جشنواره شفیلد است. ایده اصلی این فیلم از "بچگی" اثر ریچارد لینکلیتر است که این داستان را به نوعی دیگر در افغانستان بازسازی می‌کند.

منبع تصویر، SHEFFIELD DOCFEST 2021

"کودکی من ، کشور من"، به کارگردانی مشترک فیل گربسکی و شعیب شریفی روایت زندگی واقعی یک کودک تا بزرگسالی او است.

فیلم زندگی میر، پسر هفت ساله پر شر و شوری را دنبال می‌کند که بار اول او را در کنار مجسمه‌های تازه تخریب شده بودا در بامیان می‌بینیم. فیلم زندگی او را در طول مراحل مختلف زندگی تا زمانی که خودش تشکیل خانواده می‌دهد دنبال می‌کند.

او در آخر تصمیم می‌گیرد وارد حرفه فیلمبرداری خبری در کابل شود. این فیلم در کنار روایت ۲۰ سال زندگی شخصیت اصلی‌اش تلاش می‌کند تصویری از آنچه در این دو دهه در افغانستان گذشته است را بازگو کند. کارگردانان این فیلم پیش از این داستان یک دهه زندگی میر را درفیلم " پسری به نام میر: ده سال افغانستان " نمایش داده بودند.