بقاع متبرکه ذخایر معنوی جامعه هستند

خبرگزاری مهر -گروه دین و آئین–فاطمه علی آبادی: با آغاز ماه با فضیلت ذی‌القعده، دهه کرامت آغاز می‌شود و دل‌های مشتقان به پیامبر (ص) و خاندان مطهرش، با پناه بردن به حرم امامزادگان و بقاع متبرکه، روح و جان خسته از روزمرگی را تازه می‌کنند. تکریم امامزادگان در واقع تکریم پیامبر عظیم الشان و اهل بیت عصمت و طهارت است. آن بزرگواران از زمان ورود اسلام به ایران، در جهت ظلمت‌زدایی و نشر معارف اسلامی گام برداشته و به نوعی نقطه اتصال بین مردم و امام معصوم محسوب می‌شدند متأسفانه بسیاری از آن بزرگواران توسط دستگاه ظلم و ستم به شهادت رسیدند.

امامزادگان جزئی از تاریخ، هویت و فرهنگ مردم ایران و شخصیت والای هر یک بیانگر هویت شیعه است و مضجع شریف آنان در طول تاریخ موجب تقویت هویت دینی و ملی و محلی برای کسب معنویت و آرامش بوده طوری که می‌توان از بقاع متبرکه با عنوان ذخایر معنوی جامعه یاد کرد. بر همین اساس به مناسبت آغاز دهه کرامت، برای شناخت اجمالی از گستره بقاع متبرکه و حرم امامزادگان با حجت الاسلام محمد نوروزپور مدیر کل بقاع متبرکه و اماکن مذهبی سازمان اوقاف و امور خیریه به گفتگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:

*چه آماری از تعداد اماکن مذهبی و بقاع متبرکه وجود دارد و چه میزانی از این بقاع متبرکه مربوط به پیش و پس از ظهور اسلام است؟

امامزادگان در دوران حیات خویش نقش بسزایی در توسعه فرهنگ اسلامی داشتند و امروز نیز با فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و قرآنی که در این بقاع صورت می‌پذیرد این مراکز مذهبی در حال تبدیل شدن به قطب فرهنگی جامعه اسلامی هستند.

این از افتخارات مردم ولایتمدار و جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شود که ایران میزبان تعدادی از پیامبران عظیم شأن، امامزادگان واجب‌التعظیم، مشاهیر و علمای بزرگ جهان اسلام است؛ حضور این بزرگواران در ایران نه تنها در دوره حیاتشان بلکه بعد از شهادت و رحلتشان نیز در راستای تبلیغ دین، ترویج مباحث قرآنی، معرفتی و اخلاقی منشأ خیر و برکات بودند.

در جمهوری اسلامی ایران بیش از ۸ هزار و ۷۶۷ بقعه متبرکه وجود دارد. بقعه به مکان‌هایی گفته می‌شود که مردم به واسطه وجود قبور مبارک پیامبران، امامزادگان و یا علما و شهدای شاخص برای قبور مطهر آنان بارگاه، ضریح و گلدسته ساخته و برای آن مکان‌ها احترام خاصی قائل هستند و همواره برای زیارت آن بزرگواران به این بقاع مشرف و از محضر نورانی آنان کسب فیض می‌کنند.

در جمهوری اسلامی ایران بیش از ۸ هزار و ۷۶۷ بقعه متبرکه وجود دارد. بقعه به مکان‌هایی گفته می‌شود که مردم به واسطه وجود قبور مبارک پیامبران، امامزادگان و یا علما و شهدای شاخص برای قبور مطهر آنان بارگاه، ضریح و گلدسته ساخته و برای آن مکان‌ها احترام خاصی قائل هستند از میان ۸ هزار و ۷۶۷ بقعه قریب به ۳۴ بقعه مربوط به ۳۹ پیامبران، ۶ هزار و ۶۰۰ بقعه اختصاص به ۱۱ هزار امامزاده و مابقی برای بزرگان، مشاهیر و علما است؛ در برخی از بقاع چند امامزاده مدفون هستند و اینگونه نیست که هر یک از این بزرگواران در یک بقعه باشند.

*دلیل حضور این تعداد از فرزندان ائمه (ع) در ایران چیست؟

امامزادگان از فرزندان و یا نوادگان امامان معصوم (ع) هستند که به دلایل مختلف از زادگاه خودشان به کشور ایران هجرت کردند که یکی از آن دلایل مربوط به دعوت خود مردم ایران بوده است تا بتوانند در محضر آن بزرگواران که با عنوان مبلغ دین محسوب می‌شدند معارف قرآن کریم و اهل بیت (ع) را فرا بگیرند؛ بنابراین یکی از دلایل حضور امامزادگان در ایران ترویج آموزه‌ها و مفاهیم قرآنی و تبیین معارف اهل بیت (ع) بوده است.

یکی از آن امامزادگان سلطان علی بن محمد باقر فرزند بلافصل حضرت باقر (ع) است که بر اساس برخی گزارش‌های تاریخی ایشان بنا به درخواست مردم خطه کاشان و اصفهان در سال ۱۱۳ هجری قمری به ایران هجرت می‌کند؛ در تاریخ چنین نقل شده که مردم کاشان به محضر امام محمد باقر (ع) می‌رسند و از ایشان درخواست می‌کنند مبلغی برای این خطه معرفی و اعزام کنند حضرت نیز پس از یک شب تأمل خطاب به آنان می‌فرمایند شب گذشته خواب پیامبر اکرم (ص) را دیدم که فرمودند فرزندت علی بن باقر را به منطقه اصفهان و کاشان اعزام کن تا به تبلیغ و ترویج مسائل دینی اقدام کند؛ ایشان در سال‌های حضور پر خیر و برکتشان در این خطه شاگردان و مفسران بسیاری تربیت کردند و زمانی که به شهادت رسیدند مضجع شریفشان سالیان سال مرکز و محور ترویج و تبلیغ دین و معارف قرآنی بوده است.

دلیل دیگر هجرت امامزادگان به کشور ایران خفقان و ظلمی بود که خلفای جور بخصوص حاکمان عباسی در حق خاندان عصمت و طهارت روا می‌داشتند و چون آن بزرگان می‌دانستند مردم ایران دوستداران اهل بیت (ع) هستند برای همین به این سرزمین هجرت کردند.

*بعضاً شبهاتی درباره جعلی بودن برخی امامزاده‌ها بیان می‌شود؛ آیا این تعداد امامزاده که بیان شد سند موثقی بر شجره و نسب آنان وجود دارد؟

در ایران امامزاده جعلی وجود ندارد؛ شاید قبل از پیروزی انقلاب اسلامی بقاعی وجود داشت که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی اصالت آنان برای سازمان اوقاف محرز نشد و سندیتی برایشان وجود نداشت که همه آنها یا تخریب شدند یا تغییر کاربری داده شد برای مثال در استان گیلان حدود ۷۰ بقعه تخریب یا تغییر کاربری پیدا کرد.

امروز دیگر کسی نمی‌تواند بگوید امامزاده جعلی وجود دارد و مردم می‌توانند برای آگاهی و شناخت بیشتر امامزادگان و بقاع متبرکه به سایت جامع امامزادگان سازمان اوقاف و امور خیریه مراجعه کنند و صحت و سقم شجره و نسبت همه امامزادگان را در این سایت مشاهده کنند.

در ایران امامزاده جعلی وجود ندارد؛ شاید قبل از پیروزی انقلاب اسلامی بقاعی وجود داشت که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی اصالت آنان برای سازمان اوقاف محرز نشد و سندیتی برایشان وجود نداشت که همه آنها یا تخریب شدند یا تغییر کاربری داده شد

تاکید می‌شود سازمان اوقاف و امور خیریه در حمایت از امامزادگان و اعتقادات دینی مردم با کوچک‌ترین خرافه و یا شایعه‌ای که درباره وجود ذوات مقدسه امامزادگان مطرح شود، مبارزه می‌کند و اجازه شایعه پراکنی و مخدوش کردن اعتقادات دینی مردم را به شایعه‌پراکنان نمی‌دهد.

*چگونه و بر اساس چه معیاری صحت شجره نامه یک امامزاده مشخص می‌شود؟

یکی از مأموریت‌های سازمان اوقاف و امور خیریه یافتن شجره و نسب امامزادگان است که توسط تیم‌هایی متشکل از اساتید خبره حوزوی و دانشگاهی تحت اشراف معاونت فرهنگی و اداره کل بقاع متبرکه سازمان اوقاف و امور خیریه با مراجعه به کتب معتبر تاریخی و قابل وثوق علمای بزرگ اسلامی فعالیت‌های پژوهشی انجام می‌دهند تا بتوانند با مطالعه دقیق شرح حال، کرامات، شجره‌نامه و انتساب بقاع متبرکه را استخراج و در اختیار عموم قرار دهند.

*سازمان اوقاف و امور خیریه بر اساس چه معیار و ملاکی بقاع متبرکه را سطح بندی کرده است؟

سطح بندی بقاع متبرکه یک امر داخلی و برای ساماندهی بهتر کارها بوده است، بر همین اساس بقاعی که زائران بیشتری دارند و در انجام فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و قرآنی فعال هستند در زمره بقاع سطح یک و بقاعی که زائران کمتری دارند و به دلایل مختلف از جمله عدم وجود فضا و امکانات کافی قادر به انجام فعالیت‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی و قرآنی نیستند در رتبه سطح دو و بقاعی که در مناطق صعب‌العبور مانند کوهستان ها یا روستاهای دور دست واقع شدند و اغلب زائران فصلی دارند یعنی در فصل زمستان و پاییز به دلیل بارش برف و باران بدون زائر هستند در گروه سطح سه قرار می‌گیرند. بر این اساس قریب به ۲۰۰ بقعه سطح یک و تقریباً ۵۰۰ بقعه سطح دو و مابقی در رتبه سوم قرار دارند.

بیشتر امامزادگان برای حفظ جان خودشان و زندگی مخفیانه‌ای که در روستاها و مناطق صعب‌العبور داشتند و زمانی که حاکمان جور از مکان آنان مطلع می‌شدند در همانجا آن بزرگواران را مظلومانه به شهادت می‌رساندند، برای همین مضجع شریف بیشتر امامزادگان در روستاها و مناطق کوهستانی واقع شده و مردم کمتر نسبت به آن بزرگواران شناخت دارند.

البته سازمان اوقاف و امور خیریه در راستای معرفی امامزادگان از طریق صدا و سیما، کتاب‌ها، سایت‌های مجازی و شبکه‌های اجتماعی اقدامات قابل توجهی انجام داده تا مردم بتوانند آن امامزادگان واجب‌التعظیم را بیشتر بشناسند و بدانند مضجع شریف آنان در کدام منطقه و نقطه کشور واقع شده است.

لازم به ذکر است تمام بقاع متبرکه و امامزادگان مورد احترام هستند اما بعضی از امامزادگان علاوه بر اینکه امامزاده بودن دارای یک جایگاه علمی نیز بودند به گونه‌ای که تاریخ آنان را محدث، فقیه، عالم و مفسر بودن معرفی می‌کند که مصداق بارز این سخن جناب حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) هستند که با عنوان محدث، فقیه و عالم از ایشان یاد می‌شود و بعضی دیگر از امامزادگان نیز دارای کرامات ویژه‌ای هستند که در بین مردم به همان کرامات شهرت یافتند تا حدی که این امامزادگان در طول سال نیز از خارج از کشور زائر دارند.

*کدام استان بیشترین بقاع را در خود جای داده است؟

بیشترین بقاع متبرکه در استان مازندران واقع شده و دلیل این حجم از تعداد به خاطر آن است که در گذشته منطقه طبرستان دیار علویان بوده و شیعیان آن منطقه گیلان، گلستان و مازندران امروزی از آن بزرگان دعوت می‌کردند تا با هجرت به این منطقه مبلغ و مروج دین و معارف اسلام باشند.

*بقاع متبرکه توسط چه اشخاصی اداره می‌شود؟

بقاع متبرکه توسط مردم اداره می‌شود و طبق مصوبه مجلس شورای اسلامی که به تأیید شورای نگهبان نیز رسیده است سازمان اوقاف و امور خیریه می‌تواند برای اداره امور اماکن مذهبی یک فرد یا افراد یا به اصطلاح هیأت امنا را انتخاب کند تا این اماکن مقدس با قوانین و مقررات موجود اداره شود. در حال حاضر ۲۲ هزار نفر هیأت امنا در سراسر کشور به عمران و آبادانی بقاع متبرکه به لحاظ ظاهری و انجام فعالیت‌های فرهنگی، قرآنی و خدمات اجتماعی اشتغال دارند.

*نذورات و هدایای مردم صرف چه اموری می‌شود؟

طبق برنامه‌ای که سازمان اوقاف و امور خیریه هزینه کرد نذورات و هدایای مردم قابل رصد، بررسی و کنترل است که صرف هزینه‌های جاری خود بقعه مثل عمران و آبادانی خود بقعه متبرکه، پرداخت حقوق و مزایای خدام بقاع، تأمین بودجه مراکز افق و هر هزینه‌ای که در داخل و خارج از بقعه به نام آن امامزاده مصرف می‌شود.

یکی از وظایف مرکز افق خدمات اجتماعی است که برای مثال بقاع متبرکه در سال ۹۹ قریب به یک میلیون و ۶۰۰ هزار خانواده بی بضاعت و نیازمند که توسط هیأت امنا شناسایی شده بودند بسته معیشتی دریافت کردند و امسال نیز در ماه مبارک رمضان ۱۱۰ هزار بسته معیشتی تهیه و بین نیازمندان در حال توزیع است.

یکی از بخش‌هایی که سازمان اوقاف و امور خیریه اجازه دارد از درآمد بقاع متبرکه استفاده کند در واحدهای خدمات اجتماعی مراکز افق است که شامل عالم المنفعه، کمک به فقرا و نیازمندان، کمک به زنان بی سرپرست و بد سرپرست می‌شود.

*مراکز افق در بقاع متبرکه به چه کاری مشغول هستند؟

امامزاده‌ها در دوران حیات مبارکشان به تبلیغ و ترویج دین اسلام و معارف قرآن کریم می‌پرداختند بر همین اساس بقاع متبرکه انجام فعالیت‌های فرهنگی چون برگزاری کرسی‌های تلاوت قرآن کریم، جلسات تفسیر، ترویج معارف اهل بیت (ع) و ارائه خدمات اجتماعی در رسیدگی به فقرا و نیازمندان را مهمترین رسالت خود می‌داند و نذورات و هدایای مردم نیز صرف همین امور می‌شود.

ائمه اطهار (ع) توجه خاصی به ترویج معارف اسلام، دستگیری از نیازمندان و مبارزه با آسیب‌های اجتماعی داشتند و امروز نیز سازمان اوقاف و امور خیریه به منظور ادامه راه آن بزرگواران مراکز «افق» را که مخفف فعالیت‌های اجتماعی، فرهنگی و قرآنی بوده در بقاع متبرکه سطح یک و دو راه اندازه کرده است.

از سال ۹۸ قریب به ۲۰۰ مرکز افق در سراسر کشور فعال شد و امیدوار هستیم تعداد این مراکز در سال جاری به ۵۰۰ مرکز برسد تا شاهد فعالیت‌های کاملی در بقاع متبرکه باشیم.

بقاع متبرکه در واحد قرآنی مأموریت دارند مردم را با مباحث روخوانی، روان خوانی، حفظ و تفسیر قرآن کریم آشنا کنند؛ در حال حاضر با توجه به شرایط کرونایی و تعطیلی آموزش‌های حضوری تمام این فعالیت‌ها و دوره‌های آموزشی بقاع در رده‌های سنی خردسال، نوجوان و جوان ویژه آقایان و بانوان به صورت مجازی برگزار می‌شود.

در عرصه خدمات فرهنگی نیز در کل ایام سال و در مناسبت‌های مختلف ملی و مذهبی برنامه‌های متنوعی در امامزاده‌ها برگزار می‌شود برای مثال در ایام نوروز و در ویژه برنامه «طرح آرامش بهاری» شاهد برپایی خیمه‌های معرفت توسط روحانیون متخصص هستیم که در زمینه‌های مختلف روانشناسی کودک، آموزش کار با کودک و نوجوان، پاسخ به مسائل شرعی، روانشناسی خانواده و … به زائران خدمات ارائه می‌دهند.

در ایام ماه محرم و صفر طرح «بصیرت عاشورایی» در این ذوات مقدسه با برنامه‌های متنوع معنوی و مذهبی برگزار می‌شود تا مردم با معارف قرآن و روایات بیشتر انس گرفته و با فرهنگ حسینی و دستاوردهای قیام عاشورا بیشتر آشنا شوند.

طرح «ضیافت الهی» نیز از دیگر برنامه‌هایی است که در ایام ماه مبارک رمضان در این اماکن مقدس برگزار می‌شود. امسال نیز با توجه به شرایط کرونایی در استان‌هایی که ستاد ملی مبارزه با کرونا اجازه داد این طرح در حال برگزاری است. البته در ایام فاطمیه نیز سخنرانان و مداحان با حضور در امامزادگان به تبیین جایگاه حضرت زهرا (س) پرداخته و درباره اهمیت ولایتمداری به سخنرانی و مداحی می‌پردازند. علاوه بر این ایام در مناسبت‌های ملی از جمله ۲۲ بهمن ماه، روز قدس و … نیز برنامه‌های مختلف فرهنگی در این بقاع متبرکه برگزار می‌شود.

*چه خدمات اجتماعی در بقاع متبرکه صورت می‌پذیرد؟

اهل بیت (ع) هرگز نسبت به آسیب‌های اجتماعی بی تفاوت نبودند ما نیز نباید نسبت به این امر بی تفاوت باشیم بر همین اساس از سال ۹۸ بود که فعالیت امامزاده‌ها در عرصه خدمات اجتماعی قوت گرفت از این رو امامزاده‌ها مأموریت پیدا کردند تا فقرا و نیازمندان اطراف خود را شناسایی و با تهیه بسته‌های معیشتی از آنها دستگیری کنند. امسال نیز در ماه مبارک رمضان این بقاع متبرکه در حال تهیه بسته‌های معیشتی رمضانیه هستند.

یکی دیگر از آسیب‌های اجتماعی جامعه امروز معضل طلاق است برای همین در برخی از امامزاده‌ها غرفه مشاوره خانواده برپا شد تا اساتید حوزه و دانشگاه در راستای کاهش آمار طلاق به مراجعه کنندگان خدمات رسانی داشته باشند، همچنین برای درمان معتادان افراد متقاضی را به کمپ ترک اعتیاد معرفی کرده و با حمایت از خانواده‌های آنان هزینه درمان افراد معتاد را نیز پرداخت می‌کنند.

حمایت از زنان سرپرست خانوار یا بد سرپرست اولویت طرح «شمیم خدمت» در بقاع متبرک است بقاع متبرکه در این طرح با راه اندازی کارگاه‌های شغلی مانند کارگاه خیاطی، قالیبافی و … از این بانوان و حتی خانواده‌های فقرا و نیازمند حمایت می‌کنند، همچنین برای توانمند سازی کسانی که می‌خواهند شغل خانگی راه اندازی کنند اقدامات قابل توجهی صورت گرفته که یکی از آنان راه اندازی صندوق قرض الحسنه برای پرداخت وام است تا کسانی که می‌خواهند شغل خانگی ایجاد کنند با دریافت وام بتوانند برای خود شغلی داشته باشند.