حتی همسرم نمی‌داند من به او رای می‌دهم!

«تابناک»؛ مهدی خرم دل؛ هشت ساعت دیگر اخذ رای برای سیزدهمین انتخابات ریاست جمهوری ایران آغاز خواهد شد و قریب به سی و شش ساعت دیگر چهره رئیس دولت بعدی ایران مشخص خواهد شد؛ چهره‌ای که اگر قرار باشد به نتیجه نظرسنجی‌ها به ویژه نظرسنچی مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران جهاد دانشگاهی (ایسپا) به عنوان بیشترین محل ارجاع، قابل تشخیص است؛ با این وجود آیا نتایج انتخابات با نتایج نظرسنجی‌ها به ویژه نظرسنجی فوق الاشاره تطابق خواهد داشت؟ بعید است حتی مجریان نظرسنجی‌ها با قاطعیت پاسخ مثبت دهند.

بگذارید قدری به عقب بازگردیم و به تجربه سایر کشورها در این زمینه بنگریم. بزرگ‌ترین و غیرمنتظره‌ترین تجربه در انتخابات ریاست جمهوری 2016 آمریکا ثبت شود. قریب به اتفاق نظرسنجی‌ها هیلاری کلینتون را با اختلاف چشمگیر آراء برنده انتخابات ریاست جمهوری می‌دانستند اما در ماه نوامبر 2016 اتفاق دیگری رخ داد و دونالد ترامپ توانست به دفتر بیضی راه یابد و بر کرسی ریاست جمهوری آمریکا تکیه زند.

این رویداد برای همه صاحب نظرات شوکه کننده بود و این پرسش را پیش آورد که چگونه نتایج نظرسنجی‌ها به حدی اشتباه از آب درآمده که نتیجه نهایی به کل تغییر کرده است؟ موسسات نظرسنجی حتی با اتهام دستکاری نتایج به نفع هیلاری کلینتون مواجه شدند اما چون نتایج نظرسنجی تمامی جریان‌های متنوع و بعضاً متضاد سیاسی به هم نزدیک بود، این اتهام مقبول واقع شد. پس چه عاملی نقش داشت؟ «آرای خجالتی ترامپ | Shy Trump Voters».

برای درک این پدیده باید به هشت ماه پیش از انتخابات ماه نوامبر 2016 آمریکا بازگشت. امبر جیمیسون در ماه مارس 2016 و زمانی که هنوز مشخص نبود ترامپ گزینه نهایی جمهوری خواهان باشد، در گزارشی در گاردین با گروهی از هواداران حزب جمهوری خواه گفت و گو کرده بود که در گزارشی با عنوان «حتی همسرم نمی داند؛ رای دهندگان مخفی ترامپ به حرف آمدند | Not even my wife knows: secret Donald Trump voters speak out» به سراغ این گروه یعنی آرای خجالتی ترامپ رفته بود و در قالب این گزارش، دیدگاه اشخاصی را انعکاس داده بود که حتی به نزدیکان‌شان نگفته بودند، به چه ترامپ رای خواهند.

ترامپ چهره‌ای وزین و قابل دفاع در دوره اول ریاست جمهوری‌اش نبود و به همین دلیل حتی در میان جمهوری خواهان نیز چنین شرایطی حاکم بود که بسیاری اعتقاد قلبی‌شان را سانسور می‌کردند. با این حال گروهی از انها که تصور می‌کنند ترامپ گزینه بهتری است و چنین موقعیتی داشتند، نهایتاً روی برگه رای نام او را نوشتند. در ایران نیز می‌تواند این شرایط در این دوره بسیار پررنگ باشد و نتایج انتخابات تا حدودی تفاوت معناداری با نتایج آخرین نظرسنجی‌ها که امروز منتشر شده، داشته باشد.

یکی از ضعف‌های اجتناب ناپذیر نظرسنجی‌های انتخاباتی به ویژه نظرسنجی‌‌هایی که در معابر عمومی انجام می‌شود این است که اشخاص لزوماً منفرد نیستند و قاعدتاً وقتی شخصی آنها را همراهی می‌کند، ممکن است نظر واقعی‌شان را سانسور کنند و با توجه به فضای کنونی جامعه، دور از انتظار نیست که این میزان خودسانسوری قابل توجه باشد. این خودسانسوری می‌تواند بر رقم واقعی میزان مشارکت یا عدم مشارکت و همچنین آرای برخی از کاندیداهای ریاست جمهوری تاثیر بگذارد و در نهایت نتایج انتخابات ریاست جمهوری با نتایج نظرسنجی‌ها هم‌خوانی نداتشه باشد.

ممکن است برخی اشخاص متاثر از اطرافیان‌شان بگویند در انتخابات شرکت می‌کنند اما مشارکت نکنند و یا برخی تاکید نمایند در انتخابات شرکت نمی‌کنند اما در نهایت پای صندوق رای حاضر شوند. این اتفاق به خصوص می‌تواند درباره کاندیداهای ریاست جمهوری که وعده‌های مشخص دارای عدد و رقم داده‌اند، رخ دهد. به یاد بیاوریم که یکی از کاندیداهای نهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در سال 1384 که مورد تمسخر واقع می‌شد، با یک وعده اقتصادی دارای عدد مشخص، بیش از پنج میلیون رای معادل بیش از 17 درصد کل آرای ماخوذه را به دست آورد.

این پدیده در آن دوران به نوعی «آرای خجالتی» بود، چرا که به خاطر همین تمسخرها عده‌ای به شکل عمومی و به اطرافیان نمی‌گفتند به این کاندیدا رای می‌دهند و کمتر ناظری انتظار چنین رایی از این کاندیدا داشت. با این اوصاف اگرچه بسیار بعید است که نتایج انتخابات به کلی متفاوت از نظرسنجی‌ها باشد اما اگر نتایج نهایی تفاوت معناداری با نظرسنجی‌ها داشت، نباید چندان تعجب کرد.