پرونده خونین یک مدیر فرهنگی هنرشناس در آلمان با یک زندگی دوگانه

ورنر هافتمن، یکی از مهم‌ترین پژوهشگران آثار هنری در آلمان و از مدیران هنری بلندپایه بعد از جنگ در این کشور یک زندگی دوگانه را در پیش گرفته بوده است. او بعد از جنگ با حلقه‌‌های ادبی و هنری از جمله با چزار پاوزه نویسنده ضد فاشیسم در ایتالیا در ارتباط بود و در همان حال پیشینه‌ای ننگین داشت. هافتمن عضو «اس آ» بود و در سرکوب خونین مبارزات چریکی مردم ایتالیا به عنوان یک افسر مخفی نقش داشت.

در ضرورت بازنگری در تاریخ و بررسی کارنامه مسئولان

با پیروزی متفقین در جنگ جهانی دوم و اشغال آلمان، نیروهای آمریکایی و بریتانیایی برای اداره کشور شخصیت‌های محلی را به کار می‌گرفتند. در آن زمان فرصت بررسی و سابقه و نقش آن‌ها در دستگاه اداری و نظامی عریض و طویل هیتلر وحود نداشت. چنین بود که با روی کار آمدن دولت کنراد آدناور یکی از مهم‌ترین موضوعات پیشینه شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی در آلمان و ضرورت بازنگری در تاریخ با توجه ویژه به هولوکاست بود. این بحث تا مدت‌ها ادامه داشت و همچنان هم هر چند گاه یک بار مطرح می‌شود. یکی از جنجالی‌ترین نمونه‌های آن عضویت گونتر گراس، نویسنده فقید و ضد جنگ آلمان در اس اس بود که خود او  در اواخر عمر در خاطراتش از در دوران جنگ در پرده بیان کرده بود. گراس در آن زمان گفته بود:  

«سکوت من درباره آن سال‌ها، يكی از دلایلی بود که باعث شد یادداشت‌های زمان جنگ را بنویسم.»

اما بسیاری دیگر از شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی در آلمان، برخلاف گراس به سکوت خود ادامه دادند. یکی از شناخته شده‌ترین و تأثیرگذارترین آن‌ها ورتر هافتمن است.

برای نخستین بار در سال ۱۹۵۳ ویل گروهمن، تاریخ‌دان و هنرشناس از نقش هافتمن در سرکوب مقاومت ملی ایتالیایی‌های مخالف فاشیسم پرده برداشت. اما جزئیات و دامنه فعالیت او همچنان پوشیده مانده بود.

هافتمن بنیانگذار «دوکومنتا» مهم‌ترین نمایشگاه هنر معاصر جهان در شهر کاسل و همینطور بنیانگذار گالری ملی برلین بود که تا سال ۱۹۷۴ مدیریت آن را به عهده داشت.

پیش از این مشخص شده بود که هافتمن که با زبان و فرهنگ ایتالیایی کاملاً آشنا بود در بیست و پنج‌سالگی به عضویت حزب ناسیونال سوسیالیست کارگران آلمان درآمد و سپس در سال ۱۹۳۳ در دوران دانشجویی‌اش به نیروی شبه‌نظامی نازی‌ها موسوم به اس آ پیوست.

در آن زمان سران آلمان شرقی سوسیالیست همواره تاکید داشتند که هنر در نظر ورنر هافتمن سرپوشی است برای پنهان کردن زندگی درونی و اعتقاد عمیق‌اش به فاشیسم. اما آلمان شرقی هم به سبب تبلیغ رئالیسم سوسیالیستی و سرکوب هنرمندان مخالف و اعمال سانسور از چندان مشروعیتی برخوردار نبود.

ابعاد تازه: یک مأمور مخفی در لباس یک مترجم و هنرشناس

اکنون روزنامه زوددویچه‌تسایتونگ ابعاد تازه‌ای از فعالیت‌های ورتر هافتمن در جنگ جهانی دوم را آشکار کرده‌ است. کارلو جنتیله، استاد تاریخ در دانشگاه کلن در مقاله‌ای در زوددویچه تسایتوگ می‌نویسد عضویت هافتمن در تشکیلات نازی‌ها بسیار فراتر از عضویت یک کارمند کارشناس و مدیر میانی بوده است: او به عنوان مأمور مخفی و با لباس شخصی در تشکیلات شبه‌نظامی فاشیست‌های آلمانی دست به سلاح می‌برده و بسیار هم در سرکوب و حتی شکنجه مخالفان کوشا بوده است. یک شکنجه‌گر، یک مأمور مخفی، یک شبه‌نظامی سرکوبگر بر مسند یکی از مهم‌ترین مدیران هنری آلمان بعد از جنگ؟ یک زندگی دوگانه که هافتمن ظاهراً در پناه مشروبات الکی و باده‌نوشی آن را برای خودتحمل‌پذیر می‌کرده است.

جنتیله بر اساس یافته‌های تازه در پرونده‌هایی که اکنون از اعماق آرشیوها بیرون آمده است، به حقایق تازه در زندگی دوگانه هافتمن پی برده است.

بر اساس این یافته‌‌ها، هافتمن در سال‌ ۱۹۴۴ با لباس غیر نظامی و با درجه یک افسر میان‌مرتبه به عنوان مترجم در خدمت تیپ زرهی چهاردهم آلمان بود. علاوه بر این او با لباس شخصی عملیاتی را لیه پارتیزان های مقاومت ملی ایتالیا هدایت می‌کرد. بر اساس اسناد یافت شده او در تابستان ۴۴ بازجویی زیر شکنجه و اعدان یک پارتیزان بیست ساله و یک دهقان پنجاه و چهار ساله در شهرستان ولترا در استان پیزا را به عهده داشت. پروتکل بازجویی‌ها با امضای هافتمن به ثبت رسیده است.

علاوه بر این هافتمن فرناندهی عملیات «شکار زمینی» یک گروه از پارتیزان‌ها در پیستویا در ناحیه توسکانی و لیزونا و در بولونیا به عهده داشت و به خاطر این عملیات‌ها نشان صلیب آهنین را دریافت کرده بود.

این عملیات‌ها قتل عام در آن مفهومی که در هولوکاست سراغ داریم نبودند اما عملیات خونین و بی‌اندازه بی‌رحمانه‌ای بودند که در حریان آن پارتیزان‌ها به قتل می‌رسیدند، بازجویی و شکنجه می‌شدند. برخلاف مواردی مانند گونتر گراس، هافتمن یک نوجوان هفده ساله نبود که فریب‌خورده باشد. او یک مرد سی و دو ساله بود که از همان زمان هم به آثار هنری علاقه داشت.

زندگی دوگانه آقای مدیر فرهنگی

هافتمن بعد از جنگ یک معشوقه یهودی داشت، با چزار پاوزه در رفت و آمد بود، با رناتو گوتوزو از هنرمندان سرشناس چپ ایتالیا بعد از جنگ دوستی صمیمانه‌ای داشت.

برنارد برنسون مورخ و هنرشناس آمریکایی که در زمینه هنر رنستنس تخصص داشت از هافتمن به عنوان یک شخصیت «ضد نازی» یاد می‌کرد. کارلو جنتیله، استاد تاریخ در دانشگاه کلن در زوددویچه‌تسایتونگ می‌نویسد:

«او یک هفته در ویلاهای مجلل زندکی می‌کرد و درباره هنر داد سخن می‌داد و هفته بعد با لباس شخصی در کوه و کمر در توسکانی و بولونیا دنبال پارتیزا‌ن‌‌ها می‌افتاد و آن‌ها را شکار می‌‌‌کرد.»

ورنر هافتمن ایام بازنشستگی را در توسکانی در فلورانس می‌گذراند. بازگشت به صحنه آن فجایع خونین.