پاپی که در قرن هفدهم با اعمال 'شهربندان' رم را از طاعون نجات داد

پاپی که در قرن هفدهم با اعمال 'شهربندان' رم را از طاعون نجات داد

• ادیسون ویگا
• بی‌بی‌سی

۵ ساعت پیش

منبع تصویر، Getty Images

توضیح تصویر،

مطالعات اخیر حاکی از آن است که فرمان شهربندان پاپ آلكساندر هفتم احتمال جان هزاران نفر را نجات داده است

فابیو کیجی یک روشنفکر، هنردوست و علاقه‌مند به معماری، و نیز دکتر فلسفه، الهیات و حقوق بود. اما زمانی که پاپ الکساندر هفتم شد، با یک همه‌گیری مواجه شد که برایش آماده نبود. با این حال، وقتی لحظه تصمیم‌گیری فرا رسید، رهبر کلیسای کاتولیک تردید نکرد و به محض رسیدن طاعون به رم، قرنطینه‌ای سفت و سخت وضع کرد.

امروز پژوهشگران بر این باورند که اقدامات او در قرن ۱۷ احتمالا جان هزاران نفر را از طاعون نجات داده است، چون آمار تلفات در شهر رم به طرز قابل توجهی نسبت به دیگر نقاط مصیبت‌زده کمتر بوده است.

طاعون، مرگ و میر و اولین محدودیت‌ها

منبع تصویر، Getty Images

توضیح تصویر،

مردم اروپا با چندین موج طاعون مواجه شدند

فابیو کیجی سال ۱۵۹۹ متولد شد و سال ۱۶۶۷ درگذشت. نکته بسیار قابل توجه این است که در آن زمان، باکتری‌ عامل طاعون برای بشر ناشناخته بود (الکساندر یرسین تا سال ۱۸۹۴ موفق به کشف مهمش نشده بود).

تنها ایتالیای امروز نبود که از طاعون ضربه خورد: بلکه تخمین زده می‌شود که همه‌گیری در چند موج، تقریبا نیمی از جمعیت اروپا را از میان برد.

• همه‌گیری‌ها چطور به پایان می‌رسند؟
• غذایی که باعث شد 'طاعون از میان برود'
• ویروس کرونا: قرنطینه چطور در طول تاریخ با بیماری‌ها جنگیده‌است؟
• چرا سال ۵۳۶ بعد از میلاد بدترین سال تاریخ است؟

طبق مطالعه‌ای که لوکا توپی، مورخ و استاد دانشگاه ساپینتزای رم انجام داده، از سال ۱۶۵۶ تا ۱۶۵۷ طاعون جان ۵۵ درصد جمعیت ساردینیا، نیمی از جمعیت ناپل و ۶۰ درصد از ساکنان جنوا را گرفت.

ولی طبق داده‌هایی که سال ۲۰۱۷ در یک مجله علمی ایتالیا منتشر شد، تلفات طاعون در رم کمتر از ۸ درصد (۹۵۰۰ قربانی از جمعیت ۱۲۰ هزار نفری) بوده است.

وقتی گزارش‌های مرگ و میر ناشی از طاعون در پادشاهی ناپل به رم رسید، یک سال از پاپ شدن الکساندر هفتم می‌گذشت.

زمان شیوع طاعون که بین ماه مه ۱۶۵۶ و اوت ۱۶۵۷ رخ داد، پاپ تدابیری را در نظر گرفت که بسیار شبیه محدودیت‌های امروزی است که برای توقف همه‌گیری ویروس کرونا وضع شده‌اند و به آن‌ها عادت کرده‌ایم.

منبع تصویر، Getty Images

توضیح تصویر،

پاپ بر ایالات پاپی شامل واتیکان، رم و مناطق اطراف حکمرانی می‌کرد

پاپ تنها رهبر دینی کاتولیک‌ها نبود. فراسوی شهر-کشور کوچک واتیکان، او بر ایالات دیگری نیز حکمفرمایی می‌کرد که در اصطلاح به ایالات پاپی یا ایالات کلیسا معروف بود و شامل رم، نواحی مجاور آن و بخش اعظمی از سرزمینی می‌شد که امروزه ایتالیای مرکزی است. همان‌طور که اوضاع در مناطق مجاور رم وخیم‌تر می‌شد، پاپ الکساندر هفتم دستور محدودیت‌های تدریجی در رم را صادر کرد که خیلی زود به قرنطینه کامل تبدیل شد.

بیستم ماه مه، تمامی مبادلات تجاری با پادشاهی ناپل معلق شد. یک هفته بعد، هیچ مسافری از ناپل اجازه ورود به رم را نداشت. ۲۹ مه، در چیویتاوکیا، شهری داخل ایالات پاپی، یک مورد طاعون را به ثبت رساند و فورا قرنطینه اعمال شد. لوکا توپی، مورخ ایتالیایی می‌گوید: "در روزها و ماه‌های بعد از آن، نواحی دیگری نیز در آن قلمرو قرنطینه شدند."

در رم، تقریبا تمامی دروازه‌های شهر بسته بودند. تنها هشت دروازه باز باقی مانده بود که سربازان بیست‌وچهار ساعته از آن‌ها نگهبانی می‌کردند و "یک نجیب‌زاده و یک کاردینال نیز بر آن‌ها نظارت داشتند". از آن پس، هر گونه ورود به داخل شهر به یک دلیل موجه نیاز داشت و ثبت می‌شد.

روز پانزدهم ژوئن، رم نخستین مورد طاعون خود را ثبت کرد؛ یک سرباز ناپلی که در بیمارستان درگذشت. در واکنش به این واقعه قوانین سختگیرانه‌تر شد و از بیستم ژوئن، شهروندان ملزم شدند هر بیمار طاعونی را که می‌شناسند به مقامات اطلاع دهند، سپس یک کشیش هر سه روز یکبار به خانه مربوطه می‌رفت و بدین صورت نام هر بیماری که عضو کلیسای محله‌اش بود به طور رسمی ثبت می‌شد.

شهربندان به سبک قرن ۱۷

منبع تصویر، Getty Images

توضیح تصویر،

تدابیر شهربندان پاپ آلکساندر بی شباهت با تدابیر امروزین نبود

سپس خبر مرگ دیگری رسید؛ یک ماهیگیر اهل تراسته‌وره در نواحی جنوبی رم. ریلسون آراژو، دانشجوی الهیات در دانشگاه کاتولیک اسقفی سائو پائولو در برزیل می‌گوید: "خویشاوندان قربانی نیز مبتلا ‌شدند و بسیاری از آن‌ها هم مردند."

اولین اقدام این بود که منطقه کامل بسته شود. آراژو اضافه می‌کند: "زمانی‌که همه‌گیری آغاز ‌شد، پاپ محدودیت‌های دیگر و دستور رعایت فاصله اجتماعی را نیز اعمال کرد .جلسات، مراسم مذهبی و هر نوع دورهمی را قدغن کرد. دیدارهای دیپلماتیک لغو شد و جاده‌ها کنترل ‌شدند."

منبع تصویر، Getty Images

توضیح تصویر،

در آن زمان هم جلوی مراسم بزرگ در کلیساها برای جلوگیری از شیوع بیشتر بیماری گرفته شد

گوستاوو کاتانیا پژوهشگر فلسفه در صومعه سائو بنتوی سائو پائولو می‌گوید: "بازارهای خیابانی به طور موقت تعطیل شدند، افراد بی‌خانمان را از شهرها بیرون کردند. عبور از رودخانه تیبر در شب هم ممنوع شد."

پاپ همچنین فرمان ممنوعیت روزه‌داری داد تا مردم خوب غذا بخورند و در زمان بیماری قوی باشند. خروج از خانه هم برای کسی که در خانه‌اش فرد مبتلایی وجود داشت، ممنوع شد.

آراژو می‌گوید: "نگرانی‌هایی وجود داشت که خود کشیش‌ها عامل شیوع بیماری شوند." بنابراین پاپ الکساندر هفتم، کارگروه متشکل از کشیشان و پزشکانش را به دو گروه تقسیم کرد: آن‌هایی که با بیمار تماس خواهند داشت و آن‌هایی که تماسی نخواهند داشت (پس "سالم" باقی می‌مانند و می‌توانند از بقیه مراقبت کنند).

به گفته کاتانیا، چون پزشکان هم می‌ترسیدند که مبتلا شوند، "فرار از رم برایشان منع شد". یک شبکه پشتیبانی برای تامین غذا و تجهیزات برای آن‌هایی که در قرنطینه بودند، به وجود آمد: کاتانیا می‌گوید: "برای خانواده‌هایی که نمی‌توانستند خانه‌هایشان را ترک کنند، کمک مالی وجود داشت و بعضی از راه پنجره غذا می‌گرفتند." در اوج همه‌گیری، قانون‌شکنان حتی با مجازات مرگ روبه‌رو می‌شدند.

منکران و اخبار جعلی

منبع تصویر، Getty Images

توضیح تصویر،

انکارگرایان در قرن هفدهم هم وجود داشتند

ولی با تمام این‌ها، مانند امروز که گرفتار همه‌گیری ویروس کرونا هستیم، همه خودخواسته حاضر نبودند شرایط را قبول کنند. بعضی‌ها قوانین را مسخره می‌کردند و حتی اخبار جعلی منتشر می‌کردند. میرتیچلی مدیروز، پژوهشگر در دانشگاه اسقفی گریگوری در رم، می‌گوید: "پاپ متهم شده بود که برای کسب محبوبیت، همه‌گیری را از خود درآورده است. بقیه نمی‌خواستند پاپ قوانین و محدودیت‌های سختی اعمال کند تا از آشوب مردم جلوگیری شود."

به گفته مدیروز حتی طرفداران نزدیک پاپ هراس داشتند که اگر عمق فاجعه نمایان شود، منجر به سقوط اقتصادی شود. آراژو نیز می‌گوید منکران قرن هفدهم فرق چندانی با انکارکنندگان امروزی ندارند: "تاجرانی بودند که نه تنها به پاپ اصرار می‌کردند تا محدودیت بیشتری وضع نکند، بلکه روی وقایع سرپوش بگذارد تا ترس و وحشت اشاعه پیدا نکند و داد و ستد ادامه یابد."

ویکتور میسّیاتو، مورخ و استاد کالج پرسبیتری مکنزی در برزیل می‌گوید همچنین گزارش‌هایی از یک پزشک وجود دارد که به پخش اخبار جعلی می پرداخت و ادعا می‌کرد "تصمیمات پاپ انگیزه سیاسی دارد". او اضافه می‌کند: "دکتر به افترا متهم شد و به کار در بیمارستان مخصوص طاعون محکوم شد." ولی در کل به نظر می‌رسد که محدودیت‌ها حفظ شد و به مهار شیوع طاعون کمک کرد.

شکست طاعون

منبع تصویر، BBC / Edison Veiga

توضیح تصویر،

پاپ آلکساندر هفتم بر ساخت و سازهای وسیع در واتیکان نظارت داشت و ساختمان‌هایی که امروز می‌بینیم محصول دوره اوست

الکساندر هفتم به مناسبت پایان شیوع (سال ۱۶۵۷) با گشاده‌دستی افراطی، بزرگداشتی برپا کرد. او می‌خواست با سفارش ساخت بناها و یادبودهای جدید، این سال را به عنوان سمبل "تولد دوباره" کلیسا معرفی کند. از جمله مهم‌ترین این بناها، ردیف ستون‌های سایه‌گذر باشکوه میدان سن پیترو است که جیان لورنزو برنینی، مجسمه‌ساز و معمار سبک باروک آن را طراحی کرده است.

مدیروز می‌گوید: "در آن زمان، این راهی برای نشان دادن قدرت و اقتدار یک پاپ بود. بسیاری از یادبودهای مهم رم با این ذهنیت بنا شده‌اند. الکساندر هفتم شیفته هنر و دوست برنینی بود. اوایل دوره پاپ بودنش از طاعون لطمه دید، بنابراین سرمایه‌گذاری در آثار برجسته، نشانه‌ای بود برای پایان آن دوره تاریک و غم‌افزا: سری ستون‌های سایه‌گذر واقع در میدان سنت‌پیتر نشانگر آغوش باز کلیساست."

فقط همین یک نمونه نبوده است

منبع تصویر، Getty Images

توضیح تصویر،

در دوران همه‌گیری وبا در قرن نوزدهم کلیسای کاتولیک بار دیگر در ایتالیا محدودیت‌های قرنطینه وضع کرد

ولی این تنها نمونه شهربندانی نیست که کلیسای کاتولیک اعمال کرده است. مدیروز می‌گوید: "نمونه‌هایی از محدودیت‌های مشابه در دیگر قلمروهای اسقف‌نشین ایتالیا مخصوصا در قرن نوزدهم، در دوران همه‌گیری وبا وجود داشته است."

حتی پیش‌تر از آن، در قرن شانزدهم، کاردینال کارلو بوررومئو نیز وقتی منطقه میلان با طاعون محاصره شده بود، قرنطینه سختی را اعمال کرد. طبق گفته‌های مدیروز، حتی مراسم عشاء ربانی نیز با فاصله اجتماعی برقرار شد. مدیروز ادامه می‌دهد: "یک کشیش در گوشه‌ای از خیابان می‌ایستاد و مراسم مذهبی را در حالی به جا می‌آورد که مومنان از پنجره‌هایشان مراسم را دنبال می‌کردند."

دین، قدرت و علم

چهارصد سال پیش علم به اندازه امروز از منزلت بالایی برخوردار نبود. میسّیاتو می‌گوید: "در قرن هفدهم، مطلق‌گرایی (وقتی یک مقام سلطنتی بر تمامی رعایایش قدرت مطلق دارد) در اروپا رواج داشت و یار همیشگی کلیسا بود. قدرت سیاسی و قدرت مذهبی کاملا در هم تنیده بودند."

میسّیاتو اضافه می‌کند: "هنوز مانده بود تا انقلاب علمی اتفاق بیفتد. عقیده به مشیت الهی برتر از همه چیز بود، و مرز میان آرامش و هرج‌و‌مرج تلقی می‌شد و تنها راه رستگاری به حساب می‌آمد." به همین دلیل است که اقدامات الکساندر هفتم بسیار حائز اهمیت است. به قول آراژو: "آن‌ها پیوند میان دین و علم را نشان می‌دهند؛ یک دین با پاهایی استوار روی زمین."

• خبرهای بیشتر را در کانال تلگرام بی‌‌بی‌سی فارسی دنبال کنید