منتشر شد: حقوق کارگران در ایران – خبرنامه شماره ۱۷

رادیو زمانه

شماره ۱۷

بهار ۱۴۰۰/ آوریل تا ژوئن ۲۰۲۱

مقدمه

این هفدهمین خبرنامه کارگری زمانه است. خبرنامه از شماره ۱۵ به صورت فصل‌نامه منتشر می‌شود.

تمرکز خبرنامه کارگری بر روی این نکات عمده است: امنیت و سلامت در محل کار، انواع تبعیض در حوزه کارگری، مسائل مربوط به کار زنان، کودکان کار، بیکاری، تعویق و یا عدم پرداخت دستمزدها، و نیز موضوع سازماندهی و اعتراضات کارگری.

زمانه به شکل پیگیر اخبار کارگری در ایران را گزارش می‌کند. خبرنامه‌های زمانه می‌کوشند یک «تصویر بزرگ» از موضوع حقوق کارگران ایران ارائه کنند. گزارش پیشِ ‌رو رخدادها و روندهایی را در محدوده تقریبی بهار ۱۴۰۰/ آوریل تا ژوئن ۲۰۲۱ در برمی‌گیرد. خبرنامه مدعی پوشش کامل همه رخدادها نیست.

ما در اول ماه مه هر سال یک خبرنامه سالانه هم منتشر می‌کنیم که در آن موضوعات عمده در حوزه کارگری در یک بازه یک ساله بررسی می‌شوند. در اول ماه مه ۱۴۰۰/۲۰۲۱ خبرنامه سالانه شماره ۳ منتشر شد. دو خبرنامه ویژه هم به تازگی منتشر کرده‌ایم که یکی به وضعیت پرستاران اختصاص داشته و دیگری به سرکوب مزدی در ایران.

همه خبرنامه‌ها را می‌توانید از صفحه حقوق کارگران زمانه دریافت کنید.

مسائل عمده

نرخ رسمی تورم در دومین ماه سال ۱۴۰۰ در نزدیکی ۵۰ درصد اعلام شد. سطح عمومی قیمت کالاهای اساسی در فروشگاه‌ها برای مردم بیشتر از آنچه که در گزارش‌های مرکز آمار بیان شد، افزایش یافت. به نظر می‌رسد دولت پس از مشخص شدن نتیجه انتخابات ریاست جمهوری مجوز افزایش قیمت لبنیات و نان را صادر خواهد کرد. قیمت فرآورده‌های لبنی طی سال گذشته سه مرتبه افزایش یافت. نان نیز در شهریورماه پس از یک دوره کمبود آن در بسیاری از شهرها ۱۵ تا ۳۵ درصد گران شد. در اردیبهشت ماه قیمت نان به صورت غیررسمی تا ۵۰ درصد افزایش یافت. گزارش‌های میدانی رسانه‌های داخلی ایران نشان می‌دهد تنها از آغاز سال جاری قیمت کالاهای خوراکی حدود ۵۰ درصد گران‌تر شده است.

گسترش اعتصاب کارگران پیمانی صنعت نفت، چاره جویی در شورای سران سه قوه

همزمان با رشد نرخ تورم، شمار بیکاران نیز همچنان در حال افزایش است. صاحبان واحدهای تولیدی به دلیل آنچه «به صرفه نبودن تولید» عنوان شد، شمار بیشتری از کارگران را اخراج کردند. اخراج گریبانگیر کارگران خدمات شهری هم شد. در شهرداری ملکان دست‌کم ۲۶ کارگر در پایان سال ۱۳۹۹ اخراج شدند. مالکان کارخانه سیمان کارون هم حداقل ۱۰ کارگر را اخراج کردند. ۸۰ تن از کارگران صنایع فولادی اهواز در روزهای پایانی سال «تعدیل» شدند. لوله‌سازی ماهشهر نیز ۲۵۰ کارگر را اخراج کرد. در صنایع نفت و گاز و پتروشیمی‌ها هم کارگران به صورت جمعی اخراج و بیکار شدند.

نهادهای دولتی ایران آمار دقیقی از تعداد کارگرانی که از آغاز سال جدید بیکار شده‌اند، بیان نمی‌کنند اما در فروردین ماه همزمان با خیز چهارم همه‌گیری کرونا و اعمال مقررات فاصله‌گذاری اجتماعی دبیرکل اتاق اصناف گفت: با قرمز شدن شرایط همه‌گیری کووید-۱۹، سه میلیون نفر به شمار بیکاران افزوده خواهد شد. معاون اشتغال وزارت کار در ۴ خرداد اعلام کرد از آغاز همه‌گیری کرونا دو میلیون نفر شغل خود را از دست داده‌اند. بیشتر افرادی که در دوره کرونا شغل خود را از دست دادند، در مشاغل خدماتی و با قراردادهای موقت و یا حتی بدون قرارداد مشغول به کار بودند و به همین دلیل مشمول دریافت بیمه بیکاری نشدند. بر اساس گزارش موسسه پژوهشی سازمان تامین اجتماعی ایران تنها ۲۲ درصد کارگرانی که در دوره کرونا بیکار شدند، دارای قرارداد دائم بودند.

شمار بیکاران رسمی در پایان سال ۱۳۹۹، ۲ میلیون و ۴۷۸ هزار نفر اعلام شده بود. آمار واقعی بیکاری اما از آنچه که در گزارش‌های رسمی اعلام می‌شود، بیشتر است. مرکز آمار ایران تمامی افرادی که در طول هفته آمارگیری تنها یک ساعت کار کرده باشند، کارآموزان، سربازان و شاغلان بدون مزد را هم در شمار افراد دارای شغل قرار می‌دهد.

رشد نرخ بیکاری و تورم به صورت همزمان شاخص فلاکت را در ایران بزرگ‌تر می‌کند. فلاکتی که توان تحمل ادامه وضعیت موجود را از کارگران و اقشار تهیدست جامعه سلب می‌کند. در خرداد ماه سه کارگر در مقابل اداره راه و شهرسازی کرمانشاه در اعتراض به پرداخت نشدن دستمزدهایشان اقدام به خودسوزی کردند. یک کارگر معدن در سیرجان نیز خود را حلق‌آویز کرد. خودکشی کارگران و خانواده آنها از سال قبل در یک روند افزایشی قرار دارد.

در چنین شرایطی سیزدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۸ خرداد برگزار شد. شورای نگهبان تنها به هفت تن از نامزدها اجازه حضور در رقابت‌های انتخاباتی را داد. محور اصلی تبلیغات بیشتر نامزدهای انتخاباتی پرداخت تسهیلات بانکی، افزایش یارانه نقدی و همچنین «حمایت از تولید» و «مقررات‌زدایی» است. مقررات‌زدایی از فضای کسب و کار در سال‌های اخیر یکی از سرفصل‌های ابلاغی علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی در پیام‌های سالانه‌اش بوده است. او امسال نیز در پیام نوروزی و سپس سخنانی که در نخستین روز نوروز بیان کرد به تمامی دستگاه‌های اجرایی و قانون‌گذاری دستور داد «از بخش تولید مانع‌زدایی کنند». حکومت جمهوری اسلامی در سال‌های اخیر تحت عنوان برنامه‌های مقررات‌زدایی از کسب و کار قوانین کار و تامین اجتماعی را با ابلاغ بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌ها به زیان کارگران تغییر داده است. معاونت حقوقی رئیس‌جمهوری در روزهای پایانی سال قبل بخشنامه‌ای را به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ابلاغ کرد که به «مزد توافقی» رسمیت می‌بخشد.

نمایندگان مجلس شورای اسلامی هم یک طرح با عنوان «توانمندسازی و پایداری تامین اجتماعی» را بررسی می‌کنند. این طرح که مشابه طرح اصلاحات پارامتریک تامین اجتماعی است، کاهش مستمری دوره بازنشستگی، افزایش سن دوره بازنشستگی و محدودیت بیشتر برای بازنشستگی کارگران مشاغل سخت و زیان‌آور را بر کارگران و بازنشستگان تامین اجتماعی تحمیل می‌کند.