اندیشه سیاسی شیخ بهایی و مسئله همکاری با حکام جور

به گزارش خبرنگار مهر، موسسه بوستان کتاب قم سومین چاپ کتاب «اربعین شیخ بهایی» به ترجمه سیدمحمدرضا غیاثی کرمانی را با شمارگان ۲۰۰ نسخه، ۵۳۴ صفحه و بهای ۹۰ هزار تومان منتشر کرد.

چاپ نخست این کتاب به سال ۹۲ با شمارگان ۷۰۰ نسخه و بهای ۱۷ هزار تومان منتشر شده بود و همچنین چاپ دوم آن نیز سال گذشته (۱۳۹۹) با شمارگان ۱۰۰ نسخه و بهای ۸۰ هزار تومان در دسترس مخاطبان قرار گرفت.

اما این کتاب نیز در سنت اربعین نویسی در تاریخ تفکر اسلامی است که ریشه آن به حدیثی از پیامبر مکرم اسلام (ص) بازمی‌گردد. حضرت رسول (ص) فرموده‌اند: «مَنْ حَفِظَ من اُمّتی اربعینَ حدیثاً ممّا یحْتاجُونَ الیه فی اَمرِ دینهم، بَعَثَهُ اللّهُ عزّوجلّ یومَ القیامةِ فَقیهاً عالماً؛ هرکس از امت من چهل حدیثِ موردِ نیاز در دین را حفظ کند، خداوند روز قیامت او را فقیه و دانشمند مبعوث می‌کند.»

با توجه به این حدیث نبوی و احادیث مشابه محدّثان و دانشمندان اسلامی به ‌تدوین کتاب‌ها و رساله‌های بسیاری پرداختند که مشتمل بر چهل حدیث در موضوعات مختلفی بودند. در عنوان این کتاب‌ها معمولا عبارت «چهل حدیث» یا «اربعین» در آن درج شده است.

شیخ بهایی در این کتاب به شرح و توضیح 40 حدیث در موضوعات مختلف دینی به انتخاب و سلیقه خودش پرداخته است. غیاثی کرمانی ترجمه سلیس و روانی از کتاب ارائه داده و مقدمه مبسوطی نیز بر آن نگاشته و ضمن اینکه در هر قسمتی که ضرورت داشته مطلب را با پانویس‌هایی برای مخاطب روشن‌تر کرده است.

به بیان مترجم در مقدمه کتاب از آنجا که دایره مخاطبان این کتاب گسترده است و غیرحوزویان را نیز دربر می‌گیرد، مطالب غیرضروری و کاملا تخصصی تا جایی که به اصل مطلب ضربه نزند، حذف شده‌اند.

حدیث اول درباره ثواب حفظ کردن چهل حدیث است. حدیث دوم درباره صفات اولیاءالله است. حدیث سوم به اهمیت نماز اول وقت می‌پردازد. مطلب چهارم شرح و بررسی «وضوی پیامبر (ص)»، است. حدیث پنجم درباره «وضوی امیرالمومنین(ع)»، حدیث ششم درباره «کیفیت تیمم»، حدیث هفتم درباره «نماز حماد بن عیسی»، حدیث هشتم درباره «زکات مال و بدن»، حدیث نهم درباره «خطبه پیامبر در فضیلت ماه مبارک رمضان» و حدیث دهم «درباره حج» است.

«جهاد با نفس» حدیث یازدهم، «امر به معروف و نهی از منکر» حدیث دوازدهم، «اعتدال در طلب، رزق و روزی» حدیث سیزدهم و حدیث چهارم درباب «نامه امام علی به شریح قاضی» است.

حدیث پانزدهم درباره «توبه کارگزار بنی امیه و ادای حق الناس» است. شیخ بهایی در شرح این حدیث به تفصیل دیدگاه‌های سیاسی خود را به صورتی شفاف بیان کرده است. ازاین‌رو می‌توان دیدگاه و عقیده باطنی او در مورد رفتار با حاکم جور، و نیز علل و عوامل همکاری عالمان با شاهان صفوی را به دست آورد، همچنین وی در این اثر به بحث درباره امر به معروف و نهی از منکر، شرایط و مراحل آن پرداخته ‌است.

احادیث شانزدهم تا سی‌ام کتاب نیز به ترتیب از این قرار است: «دعای ادای قرض»، «عصمت انبیا»، «ویژگی‌های همنشین»، «پیامبر اکرم (ص) در تورات»، «نکوهش برخی از رذایل اخلاقی»، «دلیل اختلاف احادیث»، «وصیتنامه حضرت علی(ع) هنگام شهادت»، «لزوم پرهیز از گناهان»، «در نکوهش بدزبانی و بی حیایی»، «آزادی بریره و احکام استخراج شده از آن»، «مصلحت الهی و نکوهش عجب و غرور»، «احکام نذر و قسم»، «آثار منفی مال و ثروت»، «نمونه‌ای از قضاوت‌های حضرت علی (ع)» و «شرح مناهی یعنی آنچه پیامبر از آن نهی فرموده است»

احادیث سی‌ویکم تا چهلم کتاب نیز از این قرار است: «تسامح در ادله سنن»، «دعای شیبه هذلی در رابطه با دنیا و آخرت»، «ثواب شاد کردن مومنان»، «بخشی از حقوق اجتماعی انسان‌ها»، «ارزش مومن و حدیث تردد و قرب نوافل»، «انواع طالبان علم و بقای حجت الهی»، «خشیت از خداوند و اخلاص در عمل»، «توبه و شرایط آن»، «تجسم مال و اولاد در هنگام مرگ» و «سرنوشت ارواح مومنان پس از مرگ».

کتاب اربعین از آن جهت مهم است که در آن شیخ بهایی با هوشمندی در انتخاب احادیث برای شرح به نحوی از اندیشه سیاسی خود هم سخن گفته است ضمن اینکه در شرح برخی از احادیث به کرامت ذاتی انسان هم اشاره کرده است. زبان ترجمه این کتاب نیز ساده و همه فهم است. غیاثی کرمانی در باقی آثار خود نیز به ارائه عقاید امامیه با زبانی ساده به طوری که برای همه مخاطبان قابل استفاده باشد، اقدام کرده است.

از دیگر کتاب‌های غیاثی کرمانی می‌توان به این موارد اشاره کرد: «پاسدار حکیم»، «سیره اخلاقی امام مجتبی (ع)»، «پژوهش‌های قرآنی علامه شعرانی رحمه‌الله در تفاسیر مجمع‌البیان، روح‌الجنان و منهج ‌الصادقین: سوره‌های سبا – ناس»، «احکام اصناف»، «صحیفه کاظمیه»، «فضیلت‌های اخلاقی»، «اعتراض آتشین: خطبه حضرت سجاد (ع)»، «اختران هدایت»، «راهنمای مبلغان و سخنوران»، «سیره‌ و اخلاق پیامبر اعظم (ص)»، «لغتنامه قرآن کریم: نگاهی نو به نثر طوبی»، «آسان‌ترین راه برای سیر و سلوک و تهذیب نفس: اوصاف الاشراف مرحوم خواجه نصیرالدین طوسی»، «اختران هدایت یا درسهائی از ائمه معصومین (ع)» و «گزیده و ترجمه کتاب المراقبات: وظایف اهل ایمان در ماه معظم شعبان و ماه مبارک رمضان»