«سیرالمنازل» و ابنیه تاریخی شاه جهان آباد

به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «سیر المنازل» نوشته Swapna Liddle توسط انتشارات ‎ Tulika Booksدر ۱۵۲ صفحه منتشر شده است. بخش پژوهش‌های فرهنگی وابسته فرهنگی ایران در بمبئی در معرفی این کتاب نوشته است: اثر فاخر سیر المنازل Sair-of-Manazil در سال ۲۰۱۷ به زبان انگلیسی ترجمه و به رشته تحریر در آمده است. در اصل این اثر ترجمه مهم و با اهمیتی از سفرنامه‌ای است که تقریباً ۲۰۰ سال پیش توسط چارلز تئوفیلوس متکالف، نماینده وقت بریتانیای کبیر در شرکت هند شرقی و ویلیام فریزر انجام می‌پذیرد. آنها از «میرزا سنگین بیگ» که از مباشران بوده است خواستار تهیه لیستی از ابنیه تاریخی که در شاه جهان آباد و در ویرانه‌های شهرهای قبلی وجود دارد، می‌شوند.

این کار نمایندگان بیشتر به‌منظور داشتن سوابق مالکیت و درآمد زایی بوده است. اما میرزا بیگ با دقت و با سعی و کوشش خود لیست درخواستی را تهیه می‌کند. وی به توصیف بناها و کتیبه‌های فارسی و عربی حک شده بر روی لوح‌های سنگی در این ابنیه و ساختمان‌ها می‌پردازد و بدین ترتیب تاریخ ساخت اکثر بناهای شهر تاریخی دهلی را برای آینده حفظ می‌کند؛ چرا که در کتیبه‌ها نام سازندگان، خوشنویسان، حکاکان، ناظران، معماران و دیگران آورده می‌شد، باید گفت که لیست همه آنها توسط میرزا به زبان فارسی نوشته شده است که برای اولین بار در سال ۱۸۲۱ یعنی دویست سال پیش رنگ انتشار را به خود دید.

اما این لیست به تدریج فراموش و پس از گذشت ۱۶۰ سال مطالب آن نامفهوم و نامشخص شد، تا اینکه دکتر شریف حسین قاسمی در سال ۱۹۸۱ سیرالمنازل را به اردو ترجمه کرد. پس از آن استاد گوپتا از دانشگاه جامیا ملی اسلامیه از دانشجوی خود نوشین جعفری خواست که این کتاب را به انگلیسی ترجمه کند. وی خواهر زاده یکی از اساتید برجسته فارسی یعنی یونس جعفری بود. نوشین با تمامی تلاش و کوشش اولین پیش نویس را ترجمه و تهیه می‌کند اما پس از مدتی به علت بیماری شدید دار فانی را بدرود گفت. تا مدت بیست سال هیچکس به آن توجهی نمی‌کند تا اینکه دکتر گوپتا استاد برتر وقت دانشگاه از «سوآپنا لیدل» محقق و پژوهشگر خواست که این اثر را تمام کند. وی نیز با کمک استاد برجسته‌ای همچون استاد مسعود عالم، دکتر احتشام الدین و دکتر اخلاق احمد توانست این اثر را به رشته تحریر در آورد.

سیرالمنازل، دومین متن شناخته شده شاه جهان آباد به شمار می‌آید. همانطور که عنوان شد در این اثر شرح بناها و شخصیت‌های برجسته دهلی همچون صوفی‌ها، شاعران، نوازندگان، خوانندگان، رقصندگان و دیگران، را که به زندگی شهری رنگ و جنبش می‌بخشند، ارائه می‌دهد.

علاوه بر این اثر منحصر به فرد متون دیگری نیز در مورد شهرهای دیگر وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به متونی درباره منطقه آیودیا، شهر و ساکنان آن نیز مشاهده کرد. میرزا بیگ در یادداشت‌های کامل خود از سه زبان فارسی، اردو و عربی بهره برده است تا به درستی بتواند شرح وقایع را در جلوی چشم هر مطالعه کننده ترسیم کند و همین باعث شده بود که در ترجمه از اساتید این زبان‌ها کمک گرفته شود. همچنین باید گفت که در مطالعه این اثر بایستی تعصبات به دور ریخته شود و همانطور که شهرها، و وقایع نگاشته شده آنرا خواند تا با آن زمان پیوند بهتری برقرار کرد.

سواپنا لیدل تاریخدان و مورخ چیره دست و نویسنده کتاب‌های متعدد تاریخی است. یکی دیگر از آثار وی «دهلی چهارده قرن پیاده روی تاریخی است» وی این کتاب را به خاطر عشق خود به شهر دهلی به رشته تحریر در آورده است. افزون بر آن، وی علاقه بسیاری به شهرهای احداثی توسط پادشاهان مغول (سلسله گورکانیان دارد) و از این رو تحقیقات و پژوهش‌های زیادی کرده است.