هنر کاغذسازی در باتلاق فراموشی/ سوغات فرنگی یا هنر اصیل ایرانی؟

به گزارش خبرنگار  گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از اصفهان،  کاغذ دست‌ساز از هنر‌های فراموش‌شده‌ای است که احیای آن ضرورت دارد، کاغذ دست‌ساز برای کتابت، نگارگری و مرمت نسخ خطی قدیمی کاربرد دارد و نسبت به کاغذ‌های معمولی از دوام و ماندگاری بالایی در برابر گذر زمان و عوامل طبیعی برخوردار است.

هرچند که هنرمندانی همچنان در این حوزه کم و بیش فعالیت دارند؛ اما بیشتر آنان به دلایلی از جمله نبود کارگاه ثابت و مناسب، مشکلات اقتصادی و حمایت نکردن مسئولان موفق به تولید انبوه نشده‌اند که در نتیجه یا موجب کار آن‌ها متوقف‌شده است و یا تولید محدود و کمی دارند، این در حالی است که متقاضی برای این هنر بسیار است و می‌توان با احیای این هنر و حمایت از آن از کاغذ وارداتی بی نیاز شد و حتی شاهد صادرات این محصول هنری باشیم.

به همین بهانه به گفتگو با هنرمندان اصفهانی که در این زمینه فعالیت داشتند پرداختیم تا بیش‌تر از اهمیت این هنر و مشکلات سد راهشان مطلع شویم.

مهیا نشدن کارگاه مناسب سبب ناکامی در تولید کاغذ دست‌ساز

نرگس کریمی هنرمند کاغذ دست‌ساز و پاپیه ماشه در گفتگو با خبرنگار ما، با اشاره به اینکه از سال ۱۳۸۳ برای به سرانجام رساندن پایان‌نامه کارشناسی خود به حرفه کاغذ دست‌ساز روی‌آورد، گفت: با اینکه تلاش بسیاری کردم، اما به دلایلی همانند همکاری نکردن کتابخانه‌ها و موزه‌ها، مهیا نشدن کارگاه مناسب با شرایط کاغذسازی و افزایش ناگهانی قیمت وسایل و دستگاه‌ها به ناچار در حوزه پاپیه ماشه شروع به فعالیت کردم.

او ادامه داد: در آن زمان مقداری از وسایل مورد نیاز کاغذ دست‌ساز همانند دستگاه پرس را با قیمت گزافی خریداری کردم؛ اما افسوس که شرایط فراهم نشد، حتی برای مهیا شدن کارگاه مناسب برای کاغذ دست‌ساز به سازمان‌های مختلفی سرزدم که با وجود تشویق ظاهری و اولیه، اقدامی صورت نگرفت.

این هنرمند در خصوص اهمیت احیای هنر کاغذ دست‌ساز، گفت: احیای این هنر و تولیدات انبوه کاغذ دست‌ساز نیاز هست؛ زیرا در رشته‌هایی همانند نگارگری، گل و مرغ، خطاطی، خوشنویسی و حتی برای ترمیم کتب نسخ خطی به دلیل کیفیت بالا و مقاوم بودن این نوع کاغذ بسیار کاربردی است.

کریمی با اشاره به مرمت کتب نسخ خطی قدیمی با کاغذ دست‌ساز، ادامه داد: برای مرمت کاغذ‌های این کتب به کاغذی نزدیک به همان کیفیت نیازمندیم و نمی‌توان کاغذی را که مربوط به دوره تیموری، صفویه و یا حتی قاجار هست با کاغذ‌های امروزی مرمت کرد، در حالیکه تا جایی که به یاد دارم این نوع کاغذ را معمولا از کشور‌های دیگر وارد می‌کردند.

او با اشاره به ناکام‌ماندن تلاش‌های بسیار در حوزه کاغذ دست‌ساز، بیان کرد: برای ادامه دادن به حرفه کاغذ دست‌ساز تصمیم گرفتم تا با فعالیت در حوزه پاپیه ماشه درآمد حاصل از آن را صرف کاغذسازی کنم، ولی آنگونه که انتظار داشتم پیش نرفت به دلیل وخیم‌شدن شرایط اقتصادی صنایع دستی بسیار ضربه خورد؛ زیرا مردم باید وضع اقتصادی خوبی داشته باشند تا بتوانند مازاد بر نیاز‌های اولیه خود خرید کنند؛ البته بیماری کرونا هم به مشکلات دامن زد.

این هنرمند اصفهانی افزود: در زمان شیوع بیماری کرونا کارگاه‌های صنایع دستی با مشکلات بسیاری از جمله تعطیلی کارگاه‌ها، پرداخت اجاره کارگاه، حقوق و بیمه کارکنان مواجه بودند که در این میان حمایتی حتی اندک از طرف دستگاه‌های مرتبط صورت نگرفت به جز اداره ارشاد که چند ماه بیمه هنرمندان خودش را پرداخت کرد.

کریمی گفت: تا قبل از شیوع بیماری کرونا در دانشگاه هنر اصفهان این حرفه را تدریس می‌کردم؛ اما با آنلاین شدن کلاس‌ها به دلیل کاربردی نبودن و فراهم نشدن شرایط کار عملی برای دانشجویان ترجیح دادم تا ترم‌هایی را که به صورت آنلاین بود تدریس نکنم.

او با بیان اینکه هم‌اکنون در حوزه پاپیه ماشه فعال و منتظر روزنه امیدی برای فعالیت در زمینه کاغذ دست‌ساز هستم، اظهار کرد: رشته‌هایی همانند کاغذ دست‌ساز وجودشان لازم است؛ زیرا جزوی از فرهنگ ما محسوب می‌شوند و در دنیا ما را با این فرهنگ و رشته‌های صنایع دستی می‌شناسند، بنابراین بهتر است دستگاه‌های مرتبط برای حفظ این رشته‌ها اهتمام ویژه‌ای داشته باشند.

از تولید کاغذ دست‌ساز تا خاک خوردن دستگاه‌ها

فریبا مجیدی هنرمند کاغذ دست‌ساز در گفتگو با خبرنگار ما، با اشاره به اینکه از سال ۱۳۸۴ تدریس هنر کاغذسازی را در دانشگاه هنر اصفهان شروع کرد، گفت: پس از آموزش‌های بسیار در نهایت در سال ۱۳۸۷ کارگاه کاغذ دستساز را راه‌اندازی کردم؛ اما به دلیل اینکه مراحل کاغذ سازی از جمله آماده‌سازی خمیر زمان‌بر و مشکل است تصمیم به تهیه و سفارش دستگاه‌هایی همانند دستگاه کوبنده‌ای گرفتم که شاید اولین بار در ایران ساخته شد که قابلیت کوبیدن الیاف اصلی همانند کنف، کتان، پنبه و پارچه‌های کهنه را برای تهیه کاغذ داشت.

او درباره از دست دادن کارگاهش در سال ۱۳۹۶، اظهار کرد: کارگاه کاغذسازی را اجاره کرده بودم که سرانجام در سال ۱۳۹۶ صاحب اصلی کارگاه، ملکش را درخواست کرد، از آن پس برای مهیاکردن کارگاهی با شرایط مناسب برای کاغذ دست‌ساز تلاش و از طریق میراث فرهنگی برای ادامه کار در یکی از ساختمان‌های قدیمی اقدام کردم.

این کارشناس ارشد حفاظت و مرمت آثار تاریخی ادامه داد: متأسفانه با وجود اینکه دو مرتبه به اداره میراث فرهنگی برای کارگاه درخواست دادم، این امر میسر نشد، حتی سال قبل که برای بار دوم درخواست دادم حاضر بودم تا خانه تاریخی مخروبه‌ای را با هزینه خودم مرمت و در آن جا فعالیت کنم، اما به گفته مسئولان، کاربری دیگری برای آن خانه در نظر گرفته شده بود.

مجیدی در خصوص اهمیت کارگاه ثابت برای کاغذ دست‌ساز، بیان کرد: کارگاه کاغذ دست‌ساز بهتر است تا حد امکان ثابت باشد؛ زیرا علاوه بر دشوار بودن جابه‌جایی وسایل و بستن دستگاه به شکلی که کم‌ترین حجم فشار را داشته باشد، امکان دارد که هنگام جابه‌جایی به وسایل و دستگاه‌ها آسیب وارد شود که متأسفانه با این اوصاف، از زمانی که کارگاه را از دست دادم دستگاه‌های من در انبار گمرک اصفهان خاک می‌خورد.

او با اشاره به اینکه با وجود مهیا نشدن شرایط کارگاه، همچنان به آموزش در حوزه کاغذ دست‌ساز ادامه می‌دهد، اظهار کرد: امیدوارم زمینه به شکلی فراهم شود تا آموزش‌ها در این حوزه صرفا آنلاین نباشد و دانشجویان به صورت حضوری با ساخت کاغذ آشنا شوند، حتی من بر این باور هستم که آموزش‌ها در سطحی انجام شود که هر کسی بتواند کاغذ مورد نیازش را تولید کند.

 

روزگاری صادرکننده کاغذ دست ساز بودیم و امروز واردکننده ایم

این هنرمند اصفهانی با اشاره به اینکه در حال حاضر کار ساخت کاغذ دست‌ساز را به صورت محدود و خاص انجام می‌دهد در باره اهمیت این هنر، خاطرنشان کرد: تقاضا برای این هنر بسیار است تاجایی که حتی واردات کاغذ دست‌ساز به ایران را داریم؛ اما خوب است بدانید هنر کتابت و نگارگری ایران به ویژه خوش‌نویسی با قلم نی است، در صورتیکه کاغذ‌های تولیدی در سایر کشور‌ها به جز ترکیه مصارف دیگری دارند و شیوه خطاطی آن‌ها نیز متفاوت است.

مجیدی درباره با اینکه آیا در حوزه کاغذ‌سازی مورد حمایت مسئولان قرار گرفته یا خیر، بیان کرد: فقط در سال ۱۳۹۵ از طرف میراث فرهنگی وامی گرفتم که برای تهیه دستگاه‌های مورد نیازم استفاده کردم.

او با اشاره به کاربرد مختلف کاغذ دست‌ساز، گفت: زمانیکه کارگاه داشتم برای تولید کاغذ دست‌سازی که به عنوان کاغذ دیواری استفاده شود هم تلاش کردیم، علاوه بر این برخی از دوستان برای چاپ دستی، کاغذ دست‌ساز را درخواست کردند که خوشبختانه نمونه‌سازی‌های ما به خوبی انجام شد، ولی افسوس که کارگاه را ازدست دادم.

این هنرمند اصفهانی در خصوص علت تمدید نکردن پروانه کارگاه کاغذسازی خود، اظهار کرد: امسال در صورتی می‌توانستم پروانه کارگاه را تمدید کنم که فضایی را برای فعالیت در دست داشته باشم، ولی متأسفانه فراهم نشد تا جایی که حتی تصمیم به فروش دستگاه‌ها گرفتم؛ زیرا دیگر امیدی برایم باقی نماند، اما اگر شرایط برای فعالیت در این حوزه فراهم شود از فروش دستگاه‌ها صرف نظر می‌کنم و با علاقه بسیار به این کار می‌پردازم.

مجیدی با اشاره به دوام بسیار بالا و تنوع کاغذ‌های دست‌ساز ایرانی، تأکید کرد: کاغذ دست‌ساز ایرانی را مشاهده کردم که حتی پس از گذشت ۷۰۰ یا ۸۰۰ سال هنوز پا برجا هستند، ما که سازنده کاغذ و صادر کننده فن کاغذسازی به کل دنیا بودیم پس می‌توانیم با تدابیری از این فن استفاده بهینه‌ای را داشته باشیم.

کرونا سبب وخیم شدن وضعیت فروش کاغذ دست‌ساز

عادل محمدی هنرمند کاغذ دست‌ساز و آماده‌سازی آن برای خوشنویسی در گفتگو با خبرنگار ما، با اشاره به اینکه کاغذ دست‌ساز را به صورت محدود و خاص برای تفنن خود درست می‌کند، گفت: در کنار شغل اصلی ام حدود ۱۰ سال است که به آماده‌سازی کاغذ دست‌ساز برای خوشنویسی هم مشغول هستم، پس از ساخت کاغذ، ابری سازی سنتی را روی کاغذ انجام می‌دهم و سرانجام کاغذ را برای خوشنویسی آماده می‌کنم، شاید اولین نفر در ایران هستم که ابری‌سازی سنتی انجام می‌دهد.

او ادامه داد: تنها مشکلی که با آن مواجه بودم شیوع کرونا بوده است که باعث کاهش متقاضی شد که در نهایت به فروش من در این زمینه ضربه زد.

این هنرمند با اشاره به اینکه نیاز به فضای زیاد از معضلات هنر کاغذ دست‌ساز است، گفت: محیطی باز برای خشک‌شدن کاغذ‌ها لازم است، اما کسانی که در این حوزه فعال هستند این فضا را ندارند، چون محدودیت دارند و از لحاظ وضع مالی نیز توان تهیه این فضا را ندارند.

محمدی با بیان اینکه احیای این هنر لازم است، عنوان کرد: این نوع کاغذ کاربرد بسیاری در زمینه‌هایی همانند مرمت کتب قدیمی، کتابت و نگارگری، همچنین ابرو باد دارد و هرچقدر افراد بیشتری به تولید کاغذ‌های سنتی بپردازند به همان میزان کیفیت محصول نیز افزایش می‌یابد.

او اظهار کرد: در حال حاضر کاغذ دست‌ساز ۵۰ در ۷۰ سانتیمتر بین ۲ تا ۵ دلار قیمت دارد در حالی که تمام منابع لازم برای تولید کاغذ را همانند پنبه، ابریشم، پوست درخت توت و نی در دسترس داریم و حتی خرید مواد اولیه برای ساخت این کاغذ در سایر کشور‌ها بسیار سخت‌تر و محدودتر هست.

این هنرمند کاغذساز با اشاره به اینکه اشخاصی از خارج از کشور محصولاتش را خریداری می‌کنند، مطرح کرد: اشخاصی از کشور‌های خارجی همانند امارات متحده عربی، عراق و بلژیک محصولم را سفارش می‌دهند و خرید می‌کنند.

محمدی با اشاره به اینکه اصفهان مهد هنر کاغذ بوده است، خاطر نشان کرد: کاغذ اصفهان از قدیم بهترین کاغذ دنیا به حساب می‌آمد، پس می‌توان با توجه به داشتن مواد اولیه با قیمت مناسب و پیشرفت‌های صورت گرفته با همان سبک وسیاق، کاغذ تولید کرد.

برای تولید کاغذ دست ساز، هنرمندانی علاقه‌مند و متبحر داریم و مواد اولیه‌ای که تهیه آن‌ها دشوار نیست؛ اگر مسئولان همت و مکان مناسبی را برای فعالیت این افراد فراهم کنند از واردات این نوع کاغذ بی نیاز می‌شویم و حتی همانند چند قرن پیش می‌توانیم صادر کننده کاغذ دست ساز باشیم.

گزارش نرجس برهانی

انتهای پیام/ی