ایران در حال خشک شدن؛ راه نجات از بحران آب چیست؟

آفتاب‌‌نیوز :

نشریه "فارین پالسی" در مقاله‌ای با اشاره به جدی بودن بحران کم آبی در ایران می‌نویسد: "ایران در حال خشک شدن است. در واقع، انتظار می‌رود امسال یکی از خشک‌ترین سال‌های پنج دهه اخیر برای ایران باشد.

به گزارش آفتاب‌نیوز؛ از ۸۵ میلیون نفر جمعیت ایران حدود ۲۸ میلیون نفر در مناطق دچار کم آبی و تحت فشار از این نظر، عمدتا در مناطق مرکزی و جنوبی آن کشور زندگی می‌کنند. کمبود آب تمام اقشار جامعه را تحت تاثیر قرار داده است؛ از خانوار‌های شهری گرفته تا جوامع کشاورزی و روستایی.

ایران در این وضعیت دشوار تنها نیست. از ۱۷ ناحیه از تحت فشارترین نواحی جهان از نظر کم‌آبی ۱۲ ناحیه در خاورمیانه و شمال آفریقا واقع شده‌اند که شامل تمام کشور‌های حاشیه خلیج فارس هستند. برای مقابله با چالش‌های آبی منطقه لازم است ایران و همسایگان عرب آن کشور در خلیج فارس نیاز به همکاری منطقه‌ای برای تقویت امنیت آب و در عین حال به حداقل‌رسانی آسیب به محیط زیست خلیج فارس را درک کنند. در آن صورت همه طرفین امتیازات زیادی را کسب خواهند کرد. همکاری‌های منطقه‌ای در این زمینه کاری آسان است و "جو بایدن" رئیس‌جمهوری امریکا دلایل خوبی برای تشویق طرفین به همکاری دارد چرا که تمرکز دولت خود را بر روی مقابله با تغییرات اقلیمی قرار داده است.

طی یک دهه گذشته مقام‌های ایرانی سرمایه‌های سیاسی و مالی زیادی را برای مقابله با مشکل فزاینده کمبود سرمایه‌گذاری برای مقابله با کم‌آبی صرف کرده‌اند؛ از جمله ابتکار عمل‌ها در این زمینه می‌توان به نمک‌زدایی و انتقال آب از خلیج فارس به استان‌های کم‌آب در مرکز ایران اشاره کرد. از جمله دیگر اقدامات ایران افزایش تعداد تاسیسات آب شیرین‌کن بوده است. پیش بینی می‌شود هزینه تکمیل آن تا سال ۲۰۲۵ میلادی حدود ۲۸۵ میلیارد دلار باشد و حدود ۷۰ هزار شغل ایجاد کند. تاسیسات آب شیرین کن می‌توانند آب مورد نیاز بخش گسترده‌ای از صنایع و کشاورزی ایران را تامین کرده و باعث حفظ ذخایر با ارزش آب‌های زیرزمینی ایران شوند. این موضوع باعث صرفه‌جویی در مصرف آب برای جوامع روستایی شده و از مهاجرت و جابجایی بیش‌تر از مناطق روستایی به شهری جلوگیری می‌کند.

در برخی از مناطق ایران کمبود آب مستقیما منجر به درگیری طایفه‌های محلی و نیرو‌های امنیتی شده است. به عبارت دیگر، مشکل آب در ایران در چندین سطح یک چالش جدی برای سیاستگذاران آن کشور است. در تهران پایتخت، بحران آب همزمان با چالش‌های سیاست خارجی ایران است.

ادامه تحریم‌های امریکا توان مالی تهران و دسترسی به تازه‌ترین فناوری‌های موجود برای کنترل منابع آب را به شدت محدود کرده و کاهش داده است. در همان حال، عزم واشنگتن برای جلوگیری از صادرات نفت ایران منجر به آن شد تا آن کشور به دنبال منابع درآمدی جایگزین باشد. در این میان، صنایع پتروشیمی، معدن و فولاد با توجه به وجود مشتریان در آسیا از جمله در چین که سرمایه‌گذار اصلی در بخش معادن ایران بوده از صنایع پر مصرف از نظر آب هستند. در نتیجه، اقتصاد ایران به دلیل تحریم‌ها بیش از گذشته وابسته به مصرف آب شده است. در سال ۲۰۰۰ میلادی، پیش از مواجهه ایران با دور تازه تحریم‌ها، بخش‌های صنعتی و معدنی آن کشور حدود ۱.۲ درصد از آب سالانه کشور را مصرف می‌کردند. با این وجود، پیش‌بینی می‌شود این سهم تا سال ۲۰۲۱ میلادی به ۳ درصد افزایش یابد.

این نشریه در ادامه با اشاره به این که کشور‌های عربی منطقه بین ۵۵ تا ۱۰۰ درصد از آب مورد نیازشان را از طریق تاسیسات و نیروگاه‌های آب‌شیرین‌کن تامین می‌کنند و این میزان برای ایران حدود ۰.۱ درصد است اشاره می‌کند که استفاده از آب شیرین‌کن و فرایند نمک‌زدایی بر اکوسیستم‌های دریایی تاثیر منفی می‌گذارد و باعث انتشار گاز‌ها گلخانه‌ای می‌شود. با این وجود، هیچ سازمان منطقه‌ای برای مقابله با چالش‌های آب وجود ندارد و در صورت بروز بحران تامین آب کشور‌های حوزه خلیج فارس سازمان‌های چندجانبه‌ای برای رایزنی و مشاوره ندارند. تنش مداوم در رابطه بین تهران و کشور‌های حوزه خلیج فارس امکان هرگونه همکاری زیست محیطی میان طرفین را کاهش می‌دهد.

ایران و سایر دولت‌های حوزه خلیج فارس متکی به صادرات نفت و گاز هستند که به محیط زیست خلیج فارس آسیب می‌رساند و به دلیل افزایش دمای هوا و نبود آب بسیار آسیب‌پذیر هستند. در نتیجه، نیاز به همکاری طرفین احساس می‌شود تا بتوان بر چالش‌های ناشی از تخریب محیط زیست فائق آمد. متاسفانه اکنون تمایل عربستان به بهبود رابطه با ایران صرفا با تمرکز بر چالش‌های ژئوپولیتیک از جمله رفع بحران در یمن است و ابتکارات زیست محیطی منطقه‌ای یکی از کم اهمیت‌ترین زمینه‌های همکاری احتمالی از سوی طرفین محسوب خواهند شد. دولت بایدن باید از طریق "جان کری" نماینده ویژه دولت‌اش در امور آب و هوا و مقابله با تغییرات اقلیمی از فرصت و قدرت دیپلماتیک برای تلاش به منظور پیشبرد همکاری در زمینه زیست محیطی بین ایران و کشور‌های حوزه خلیج فارس استفاده کند.

کری در گفتگو‌های اقلیمی منطقه‌ای در ماه آوریل از امارات بازدید کرد و با نمایندگان امارات، کویت، مصر، بحرین، قطر، عراق، اردن و عمان دیدار کرد. غیبت نماینده ایران در آنجا آشکار ومحسوس بود. اگر این موضوع برطرف و اصلاح نشود احتمال موفقیت رویکرد منطقه‌ای جامع به منظور حل چالش‌های زیست محیطی خلیج فارس را به حداقل می‌رساند. از آنجا که دولت بایدن به دنبال یافتن راه‌هایی برای همکاری با ایران است و کشور‌های منطقه نیز به دنبال تنش‌زدایی با تهران هستند همکاری‌های زیست محیطی برای مقابله با تغییرات اقلیمی موضوعی است که می‌تواند برای همه بازیگران وضعیت برد – برد را فراهم سازد.