توجه به فرهنگ در وقت اضافه/دست و دلبازی کاغذی دولت دوازدهم

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو- شادی رضایی؛ حالا چندی است از گوشه و کنار زمزمه‌ها و اخباری مبنی بر دست و دلبازی ناگهانی دولت دوازدهم در آخرین روز‌های خود در زمینه کاغذ و کاهش قیمت‌های کاغذ به گوش می‌رسد. این درحالی است که گزارشات و اخبار پیشین گویای عدم توجه دولت دوازدهم به این مشکل چالش برانگیز حوزه نشر است.

احتکار فرهنگی

در پی انتشار اخبار مربوط به توزیع کاغذ و رفع مشکلات آن، طی چند هفته گذشته بخشی از کاغذ باقی مانده از یارانه سال ۹۸ بین مطبوعات توزیع شده است. پیگیری‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم برای اختصاص ارز سال ۹۹ کاغذ از دولت، تاکنون به دلیل اعلام خروج کاغذ از ارز یارانه‌ای از سوی دولت تاکنون امکان‌پذیر نبوده است و از همین رو دولت نتوانست به تعهد خود مبنی بر اختصاص ارز به کاغذ عمل کند.

سال ۹۸ وزیر اقتصاد و دارایی گفته بود با توجه به نرخ ارزی که برای واردات می‌دادیم تولید کاغذ در گذشته توجیح نداشت و مشتری نمی‌توانست واردات با آن نرخ را کنار بگذارد و به خرید تولید داخلی اقدام کند. و در ادامه صحبت هایشان گفته بود یکی از اقلامی که از دریافت ارز دولتی خارج شد با نرخ ارز نیمایی باید واردات انجام شود کاغذ بود که همین امر کمک می‌کند تا متقاضیان تغییر تقاضا بدهند و از واردات به مصرف تولیدات داخلی روی بیاورند.

در خرداد ماه سال ۹۹ معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد در گفتگویی اعلام کرد با توجه به شرایط موجود ناشی از بحران ویروس کرونا و اولویت‌های ضروری برای مقابله با این بحران در کشور خوشبختانه بر اساس آخرین جداول منتشر شده کارگروه ساماندهی کاغذ در مورخ ۱۷ اردیبهشت ۹۹ وضعیت تخصیص و تأمین ارز واردات کاغذ تحریر و بالک در وضعیت مناسبی قرار دارد. کارگروه کاغذ کتاب معاونت امور فرهنگی تلاش می‌کند که مابقی ثبت سفارش‌های در حال انتظار برای تخصیص ارز به نتیجه نهایی و مطلوبی برسد. یادآور می‌شود وضعیت انبار‌های کاغذ در حال حاضر از موجودی مناسبی برخوردار است و همچنین بیش از ۲۰ تن کاغذ دولتی در راه ورود به کشور و در مرحله نخست نزدیک به ترخیص است.

در ادامه و در همان خرداد ماه سال ۹۹ گزارش‌های مختلفی از اختصاص ارز‌ها منتشر شده است. مثل:
ناشران و واردکنندگان کاغذ یک دغدغه مهم و مشترک دارند و آن تامین ارز مورد نیاز برای واردات کاغذ است، ناشران که همه ساله در این ایام فراغت بعد از نمایشگاه کتاب را سپری می‌کردند، حالا باید جبران خساراتی که در سه ماهه درگیر بودن با شرایط کرونا متحمل شده‌اند، نیز داشته باشند؛ این در حالی است که خبری از تخصیص ارز ۸۰ میلیون یورویی کاغذ فرهنگی که به نشر و مطبوعات اختصاص پیدا می‌کرد، نیست.

با وجود اینکه اتحادیه ناشران آشنا و معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در مذاکره با واردکنندگان آن‌ها را ترغیب به ثبت سفارش‌های جدید کرده و امید تأمین این ارز از سوی دولت را مطرح کرده‌اند، این واردکنندگان چندان خوش‌بین نیستند و معتقدند در شرایط کنونی کشور نمی‌توان چندان امیدوار به تامین ارز آن هم ۸۰ میلیون یورو برای کاغذ بود.

در عین حال تکلیف تخصیص ارز نیمایی نیز هنوز مشخص نشده است، عمده واردکنندگان کاغذ بیش از شش ماه است که ارزی برای کاغذ دریافت نکرده‌اند، محموله‌هایی نیز که در ابتدای سال تاکنون وارد شده‌اند در سال گذشته تخصیص ارز داشته‌اند. این شرایط منجر به این شده است که واردکنندگان دست به عصا حرکت کرده و نسبت به توزیع کاغذ‌های خود قطره‌چکانی عمل کنند، در نتیجه با کمبود عرضه در بازار قیمت‌ها افزایش پیدا کرده است.

بر این اساس در هفته‌های اخیر قیمت هر بند کاغذ چاپ و تحریر در بازار با افزایش ۵۰ تا ۷۰ هزار تومانی مواجه شده و امروز با ۳۷۰ هزار تومان معامله شده است. کارشناسان بازار کاغذ معتقد هستند که به محص تخصیص ارز نیمایی برای واردات، قیمت‌ها کاهش پیدا کرده و رکود تورمی موجود نیز از بین می‌رود.

نائب رئیس اتحادیه فروشندگان کاغذ و مقوا هم در ارتباط با آشفتگی‌های کاغذ، کم‌تدبیری مسئولان را علت اصلی آن بر میشمارد و می‌گوید: افزایش قیمت کاغذ در بازار نیز هیچ دلیل منطقی ندارد. وقتی مدارس تعطیل است، دانشگاه‌ها تعطیل است، چاپخانه‌ها تعطیل بوده‌اند، چرا باید کاغذ بندی ۵۰ تا ۷۰ هزار تومان افزایش داشته باشد یا چرا باید گلاسه کیلویی چند هزار تومان افزایش یابد؟

وی از دست‌های پشت پرده در گرانی بازار کاغذ نام می‌برد و ادامه می‌دهد: برخی از افراد ذی‌نفوذ هستند که خودشان دستی بر آتش این بازی دارند، در همه صنوف در اتحادیه‌ها افرادی در رأس قرار دارند که اجازه برخی اقدامات را نمی‌دهند. شرایط فعلی نشان داد که سال‌ها است مسیر را اشتباه پیموده‌ایم شاید اگر هزینه‌های واردات کاغذ را در ۱۰ سال اخیر صرف تولید و کارخانه‌های داخلی کرده بودیم، امروز تولید می‌توانست دست یاری به سوی ما دراز کند و تا حدودی ما را از واردات کاغذ بی‌نیاز.

همچنین رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران از تاثیر قابل توجه گرانی کاغذ بر عدم انتشار کتاب خبر داده است و می‌گوید: تصور می‌کنم بیش از ۵۰ درصد با کاهش انتشار کتاب مواجه شده‌ایم؛ زیرا در وضعیت اقتصادی فعلی نشر ناشران توان انتشار کتاب با کاغذ آزاد را ندارند.

قیمت هر بند کاغذ تحریر که در یک ماه گذشته و پس از افزایش‌های ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار تومانی با کاهش قابل توجه به بندی ۶۰۰ هزار تومان رسیده بود، دوباره با کاهش ۲۰ هزار تومانی به بندی ۵۸۰ هزار تومان کاهش پیدا کرد. این در حالی است که در یک ماه گذشته بازار کاغذ و مقوا که دو سالی است از رکود شدید رنج می‌برد، خرید و فروش قابل توجهی را به خود ندیده است، ناشران که بیش از ۳۰ درصد از خریداران این بازار را تشکیل می‌دهند بیش از سه ماه است که بدنبال قطع کاغذ یارانه‌ای از انتشار کتاب‌های جدید سرباز زده‌اند و کمتر ناشری را می‌توان سراغ داشت که برای خرید به بازار آزاد مراجعه کرده باشد.

این کاهش قیمت در بازار آزاد تنها مختص کاغذ تحریر بوده است و سایر انواع کاغذ از جمله کاغذ روزنامه و کاغذ گلاسه و کرافت با افزایش قیمت مواجه شده‌اند، قیمت هر کیلو کاغذ روزنامه از ۱۸ هزار و ۵۰۰ تا ۲۳ هزار تومان متغیر است.

آنچه گذشت فرهنگی

در پیچ و خم گذر دولت دوازدهم همواره و به شکل مستمر شاهد کمبود و گرانی‌های عجیب و غریب کاغذ در بازار بودیم و این نکته موجب نوسانات قیمتی و افزایش قیمت مشهود چاپ‌های مختلف کتاب می‌شد و رفته رفته حضور کتاب را در سبد خرید خانواده‌ها کمرنگ‌تر کرد. همه این‌ها نقطه مقابل استاندارد‌های جهانی فرهنگی و توسعه فرهنگ در جوامع است.

مقام معظم رهبری هم بار‌ها طی فرمایشاتشان مردم را به کتابخوانی تشویق می‌کردند و از دست اندرکاران و مسئولین این حوزه می‌خواستند فرآیند خرید کتاب را برای مردم تسهیل کنند و بر حضور کتاب در سبد خرید ملت تاکید فراوان داشتند. نکته جالب توجه در ارتباط با دولت دوازدهم نگاه اقلامی و کالایی به حوزه فرهنگ و بی توجهی مشهود به مسائل و مشکلات این حوزه بود.

در دوران پاندمی کرونا و صدمات و آسیب‌های دوره‌های قرنطینه طولانی آن، شاهد سومدیریت در مدیران و مسئولان این حوزه بودیم و علارغم نیاز شدید مردم در این دوران به سرگرمی و تمایل آن‌ها به مطالعه کتاب و افزایش دانش و بصیرت هیچ اقدام موثر و مثبتی در راستای آن صورت نگرفت.

در خصوص برنامه‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای حوزه نشر و کتاب هم عملا خبری از برنامه‌ای جامع و منطبق بر فضای این حوزه نبود، صرفا شاهد تعدادی برنامه‌های مقطعی با تاثیر کوتاه مدت و گذرا بودیم و همچنین هیچ بسته و تسهیلات حمایتی هم به اهالی این حوزه تعلق نگرفت، با وجود اینکه وعده‌هایی در خصوص یارانه کاغذی و وام‌های حمایتی به ناشران و کتابفروشی‌ها داده شده بود.

طرح‌های فصلی خانه کتاب هم علارغم کمک به مخاطبین در خرید و تخفیف‌ها از جهات مختلف کمک چندان موثری به بدنه حوزه نشر و اهالی آن نکرد. یک ناشر در این خصوص می‌گوید: «تخفیف نقش جدی‌ای در خرید کتاب توسط مردم ندارد، حتی برعکس هم هست؛ تخفیف ۵۰ و ۸۰ درصدی آبروی کتاب را بردن و غیرحرفه‌ای است. فکر نمی‌کنم تخفیف نقش جدی‌ای در خرید و خواندن داشته باشد حتی برعکس هم هست. کتاب مانند کالا‌های دیگر نیست که زمانی که ارزان شود، بیشتر بخرند. تخفیف هم بیشتر شود، کتابفروشان هم به این بدبین می‌شوند.»

نمایشگاه کتاب مجازی تا حد قابل قبولی کمک کننده بود و موجب شد گردش مالی تا اندازه‌ای در شریان‌های بازار کتاب تزریق شود و جانی تازه به آن داد، با آنکه بستر کافی برای آن نبود، اما برنامه خوبی محسوب می‌شود هرچند کم و کاستی‌ها و معایب خود را هم دارا بود. یکی از مطالب جالب توجه در ارتباط با طرح‌های فصلی شیوه ثبت نام آن بود که به صورت پیش فرض همه کتاب فروشی هارا مشمول طرح نمیدانست و برای بهره مندی از آن میبایست در زمان مقرری در سامانه، ثبت درخواست صورت می‌گرفت.

در پی پیگیری‌های خبرنگار فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو و تماس‌های متععد با وزارت فرهنگ و ارشاد و خانه کتاب در راستای جویا شدن فرآیند تکمیلی طرح‌های حمایتی دوران پاندمی کرونا، پاسخگویی‌ای از سمت آن‌ها صورت نگرفت و تکلیف عملکرد این طرح‌ها و وعده‌ها در هاله از ابهام باقی ماند. چندی پیش هم یکی دیگر از ناشرین طی انتقادی تند خواستار شفاف سازی یارانه‌های طرح‌های فصلی شد و اظهار داشت تقلب‌هایی در روند این طرح وجود داشته است. با وجود شرایط ذکر شده و عدم توجه پیگیری دولت در قبال این حوزه در روز‌های آخر این دولت به یکباره اخبار رفع مشکل کاغذ به گوش می‌رسد.

داخل پرانتز

چند روز پیش از سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری، آقای رئیسی کاندیدای منتخب این دوره از انتخابات طی دیداری با اهالی قلم و فرهنگ در باره مشکلات این حوزه گفتگو کردند. در این دیدار محسن مومنی شریف، رئیس پیشین حوزه هنری، مشکل کاغذ را مهمترین چالش این حوزه خواندند. سید ابراهیم رئیسی نیز در این دیدار گفتند: «فرهنگ و هنر نباید در اجرای عدالت و مبارزه با فساد غایب باشد. در اجرای عدالت عقبیم و باید آن را جبران کنیم و فرهنگ و هنر در اجرای عدالت نباید غایب باشد و نقش اینکه قانونگزاری در جامعه ارزش و قانون گریزی ضد ارزش باشد خیلی مهم است.

حمایت از اهالی فرهنگ و هنر هم حقوقی و هم مالی و هم میدان دادن به ابتکارات و خلاقیت‌های آن‌ها بویژه جوانان است.
حتما کاغذ می‌تواند در کشور تولید شود وتهیه کتاب برای برخی از خانواده‌ها سخت است باید کتاب را ارزان کنیم و این ارزان شدن با حرف نمی‌شود»

وی افزود: «فرهنگ و هنر امیدوار کننده جامعه است و هنر و فرهنگ انقلابی جامعه را امیدوار می‌کند امید و اعتماد و سفره مردم آسیب دیده است و این رسالت همه ما هست و هنرمندان می‌توانند در این عرصه تحول بیافرینند و باید متحول کرد.» نگاه ایشان به این حوزه امیدوار کننده است و انتظار می‌رود دولت سیزدهم به وعده‌های خود عمل کند و همچنان نگاه سازندگی و حمایتی خود را به حوزه نشر و کتاب حفظ کند.

از آنجایی که مهمترین مسئله و دغدغه در حوزه نشر کاغذ است با حل مشکل کاغذ بسیاری از مشکلات این حوزه رفع خواهد شد. در واقع به نظر می‌رسد به دلیل همان نگاه اقلامی و نداشتن توجه و ارزش قائل نشدن به این حوزه در مواجهه با کمبود و کسری بودجه دولتی اختصاص ارز دولتی از این حوزه دریغ شده و به حال خودش رها شده است که انتظار می‌رود وزیر بعدی فرهنگ و ارشاد اسلامی و دولت سیزدهم با راهکار‌های موثر این چالش را حل کنند.