روسیه و ناتو: در دریای سیاه چه می‌گذرد؟

«سی بریز»‌ (نسیم دریا) یک تمرین یا مانور سالانه است، که بدوا با مشارکت آمریکا و اوکراین انجام می‌شد، اما از سال ۱۹۹۷ دیگر اعضا و شرکای ناتو نیز در آن شرکت می‌کنند. میزان مشارکت در «سی بریز ۲۰۲۱» بی‌سابقه بوده است و ۵۰۰۰ هزار سرباز از سی کشور ( از فرانسه و ژاپن گرفته تا کره جنوبی و استرالیا)، ۳۲ کشتی جنگی و ۴۰ فروند هواپیما در ‌آن شرکت دارند و قرار است ۱۸ عملیات ویژه دریایی و زیردریایی انجام دهند. 

هدف از این مانور چیست؟

ناتو دو هدف را دنبال می‌کند:‌ نظامی و ژئوپولتیک. تقویت قابلیت همکاری نیروهای دریایی کشورهای متحد در منطقه، دفاع از حاکمیت و تمامیت ارضی اوکراین و دسترسی دریایی و تضمین دریانوردی در دریای سیاه از اهداف ناتو است. نوعی صف‌آرایی و نمایش قدرت در برابر روسیه که آبخاز در گرجستان، ترانس‌نیستریا در مولداوی و شبه جزیره کریمه را (از سال ۲۰۱۴) در کنترل دارد. همه در حاشیه و اطراف دریای سیاه.

کایل گانت، معاون فرمانده اسکادران ناوشکن‌های آمریکایی مستقر در اسپانیا هفته گذشته هدف از مانور را چنین تشریح کرد: «ما می‌خواهیم نشان دهیم که دریای سیاه دریایی بین‌المللی است؛‌ برای همه کشورها باید امکان دسترسی به دریای سیاه برای حمل و نقل تجاری و دریانوردی وجود داشته باشد.»

این مانور در چه شرایطی رخ می‌دهد؟

دریای سیاه یک حلقه پیونداستراتژیک میان اروپا و آسیاست  و به لحاظ امنیت و حمل و نقل انرژی اهمیت زیادی دارد. این منطقه در چند سال گذشته و پس از بحران کریمه صحنه تنش بین‌المللی میان روسیه و غرب بوده است. پس از الحاق کریمه و  استقرار ناوگان دریایی روسیه در ساحل شهر سواستوپول، مسکو موقعیت ویژه‌ای برای کنترل هوایی و دریایی این منطقه پیدا کرده است. درمقابل، ناتو که پیشتر در دریای بالتیک مستقر بود، در سالهای اخیر حضورش را در دریای سیاه افزایش داده است. برای مسکو حضور ناتو در  «حوزه نفوذ» و عمق استراتژیکش در دریای سیاه هشدار آمیز است.  

در ماه آوریل ، مسکو خبر از تصمیمش برای تعلیق شش ماهه عبور «کشتی های نظامی و دولتی» خارجی در سه منطقه  از جمله در امتداد شبه جزیره کرچ داد.  تنگه کرچ که دریای سیاه را به دریای آزوف متصل می‌کند، در مسیر صادرات غله و فولاد اوکراین دارد  و از این بابت برای این کشور یک منطقه‌ استراتژیک است. ناتو با انتقاد از این اقدام «غیرموجه» خواستار دسترسی آزاد به بنادر اوکراین شد. کیف و واشنگتن چند سال است که تلاش روسیه برای «الحاق خزنده» دریای آزوف را محکوم می‌کنند.

از آغاز مانور تا امروز چه اتفاقاتی رخ داده است؟

پیش از آغاز مانور، روسیه خواستار لغو «سی بریز ۲۰۲۱» شد. همزمان با آغاز مانور نیز روسیه خبر داد که  قصد آزمایش آمادگی سیستمهای دفاع هوایی اس-۴۰۰ خود  را در کریمه دارد و ده‌ها هواپیمای جنگی و بمب‌افکن و هلی‌کوپتر را نیز در اقدامی متقابل برای نمایش قدرت به پرواز درآورد. 

نیروهای دریایی روسیه روز چهارشنبه ۲۳ ژوئن، به سوی ناوکشن دیفندر نیروی دریایی انگلیس چهار بمب هشدار شلیک کرد. این اتفاق زمانی افتاد که این ناوشکن در صدد عبور از منطقه‌ای در جنوب غربی کریمه بود، که روسیه مدعی قرار گرفتن آن را در حدود ساحلی روسیه‌ است، اما انگلستان و ناتو آن را بخشی از آبهای سرزمینی بین‌المللی اوکراین می‌دانند. 

روز پنج‌شنبه ۸ ژوئیه نیز روس‌ها خبر دادند که تحرکات ناو دریایی آمریکایی یوما را که وارد دریای سیاه شده، زیر نظر گرفته‌اند.

قوانین بین‌المللی چه می‌‌گویند؟

بنا به منشور وین سازمان امنیت و همکاری در اروپا (مصوب ۱۹۹۰)، کشورها قبل از انجام مانورهای نظامی باید اطلاع‌رسانی کنند. محدویت‌هایی در مورد حجم مانور و تعداد نیروهای شرکت‌کننده در آن وجود دارد. اگر بیش از ۱۳۰۰۰ نیرو به کار گرفته شود، برگزارکنندگان مانور باید ناظران سایر دیگر کشورهای عضو سازمان امنیت و همکاری اروپا را دعوت کنند.

کشورهای عضو ناتو غالبا روسیه را متهم می‌کنند که اطلاعات دقیقی از نیروهای شرکت کننده در مانورهایش نمی‌دهد تا بدین ترتیب کار به ورود ناظران خارجی نکشد. از طرف دیگر، روسیه حضور کشورهای غربی را در حوزه‌های نفوذش تحریک‌آمیز می‌داند.  ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه، مانور «سی بریز ۲۰۲۱» را یک «بازی تحریک‌آمیز» خوانده است.