بلاتکلیفی پروژه «رصدخانه ملی ایران» به دلیل سوءمدیریت و مسائل سیاسی

ستاره‌شناسان دخیل در پروژه «رصدخانه ملی ایران» می‌گویند پروژه ساخت این رصدخانه پیشرفته، نابهنگام افتتاح شده و با توجه به سوءمدیریت‌های موجود، ممکن است «تبدیل به یک تلسکوپ جهان سومی شود.»

نشریه «ساینس» روز دوشنبه ۲۱ تیر، در گفت‌وگو با اخترشناسان ایرانی گزارشی در این مورد تهیه کرده است و در آن از قول سپهر اربابی، اختر فیزیک‌دانی که ۱۳ سال از عمر خود را صرف ایجاد این رصدخانه پیشرفته و از جمله دستیابی به آینه اصلی آن از آلمان کرده، می‌نویسد که این طرح اکنون با آینده‌ای ناروشن روبه‌رو است.

آقای اربابی به نشریه معتبر علمی «ساینس» می‌گوید که او و همکارانش هراس دارند که تغییر ایجاد شده در منصب ریاست جمهوری ایران تهدیدی برای این رصدخانه ۳۰ میلیون دلاری ایجاد کند؛ طرحی که بزرگترین پروژه علمی در ایران معاصر به‌شمار می‌آید.

برنامه ساخت این رصدخانه که اندیشه اصلی آن به پیش از انقلاب بازمی‌گردد از سال ۸۲ آغاز شد و خبرگزاری‌های داخلی ایران روز دوشنبه ۷ تیرماه از «افتتاح مجازی و بدون آینه رصدخانه ملی ایران» با حضور حسن روحانی، رئیس جمهور و سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری رئیس جمهور خبر دادند.

این رصدخانه بر روی قله گرگش در حوالی شهرستان کاشان به ارتفاع تقریبی ۳۶۰۰ متر از سطح دریا قرار گرفته و تلسکوپ ۳.۴ متری آن قرار بود توانایی بررسی اشعه‌های گاما و سیارات فراخورشیدی، جستجو برای یافتن ماده تاریک، و بررسی آرایش کهکشان‌ها را ایجاد کند.

انجمن اخترشناسان ایران افتتاح این رصدخانه را نابهنگام اعلام کرده و گوشزد کرده است که دو جز اصلی این رصدخانه یعنی آینه اصلی ۳.۴ متری آن و دستگاه چرخاننده ابزار رصد هنوز نصب نشده و این محل تا تبدیل شدن به یک رصدخانه واقعی فاصله بسیاری دارد.

سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری حسن روحانی، از این پروژه پشتیبانی کرده و در مراسم آیین گشایش آن نیز سخنرانی کرده‌ است اما به نوشته «ساینس»، ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور منتخب، «هنوز اولویت‌های خود را در زمینه علمی مشخص نکرده و رویکرد او در زمینه همکاری با محافل علمی خارجی و در حوزه پژوهش‌های بنیادین نامعلوم و نامطمئن است.»

«ساینس» برای بررسی این موضوع با حبیب خسروشاهی، مدیر کنونی رصدخانه ملی ایران، تماس گرفته اما او به درخواست این نشریه برای اظهارنظر پاسخی نداده است.

اما رضا منصوری یک اخترفیزیکدان از دانشگاه صنعتی شریف که هدایت ساخت این رصدخانه را برعهده داشته است، به «ساینس» می‌گوید که بیم آن می‌رود این رصدخانه به جای یک دستاوردهای علمی تراز اول «تبدیل به یک تلسکوپ جهان سومی شود.»

او توضیح می‌دهد که مدیران این پروژه بر اساس مشاهده برخی عکس‌ها، طرح اصلی این رصدخانه را به‌طور اساسی تغییر داده و برای نمونه کاری کردند که آیینه آن دیگر از ارتفاع لازم بر فراز زمین برای حذف اثرات نوسان گرمایی زمین برخوردار نیست.

او همچنین توضیح می‌دهد که روزنه لوله تلسکوپ در طرح جدید از دریچه‌های تهویه لازم برای کاهش نوسانات محروم شده است.

«مانند این است که فرزندم جلوی چشمانم غرق می‌شود»

سپهر اربابی که بار سنگینی را برای پیشبرد این پروژه کشیده به نشریه «ساینس» می‌گوید که او با دشواری فراوان و عبور از موانع متعدد اداری، با وجود تحریم‌ها علیه ایران، توانسته بود آینه ۱.۹۵ میلیون یورویی آن را از آلمان به ایران برساند.

او توضیح می‌دهد که با وجود تمامی این اقداماتش، در ایران به خاطر مسائل سیاسی همیشه با او مانند یک غریبه رفتار کردند و مدیریت رصدخانه ملی نیز او را در سال ۲۰۱۶ از این طرح کنار گذاشت.

سپهر اربابی که پنج سال است این پروژه را رها کرده و اکنون در دانشگاه وورتزبورگ آلمان مشغول به کار است می‌گوید وضعیت این رصدخانه را با نگرانی شدید دنبال می‌کند و توضیح می‌دهد: «مانند این است که فرزندم جلوی چشمانم غرق می‌شود و از دست من کاری بر نمی‌آید.»

به نوشته «ساینس» ستاره‌شناسان ایرانی انتظار داشتند که طرح رصدخانه ملی، کشور ایران را پس از هزار سال دوباره در زمینه علم نجوم به پایه شایسته‌ای برساند و یاد دانشمندانی چون عبدالرحمان صوفی را که برای نخستین بار وجود کهکشان راه شیری را ثبت کرد و ابوریحان بیرونی که روش تازه‌ای برای تعیین شعاع کره زمین ابداع نمود، زنده کند.

با استفاده از نشریه ساینس و ایسنا / پ.پ