شبکه پویا یا رقیبانش؟/ کودکان بر روی الاکلنگ پویا و جم‌جونیور

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجو_ ریحانه ابراهیمی؛ کودکان دهه شصت و هفتاد در تلویزیون پاتوق ثابتی نداشتند گاهی مهمان شبکه دو می‌شدند و در ساعت‌هایی خاص هم به شبکه یک سرک می‌کشیدند. ده هشتادی‌ها، اما انتخاب‌های بیشتری برای تماشای برنامه کودک در تلویزیون داشتند، ولی همچنان شبکه دو در این دهه هم در زمینه برنامه‌های مختص به کودکان پیشتاز بود، اما تلویزیون در دهه هشتاد دو رقیب جدی پیدا کرده بود شبکه‌های ماهواره‌ایی و سی دی‌های موجود در بازار.

در سال ۱۳۸۹ گروه کودک شبکه یک منحل شد این تصمیم زمانی گرفته شد که گروه کودک به صورت رسمی در شبکه دو سیما شکل گرفت. هم زمان با اجرای سیستم پخش دیجیتال در ایران تعداد شبکه‌های پخش سراسری افزایش یافت و در همین راستا بعد از افتتاح شبکه مستند، شبکه شما، شبکه بازار، شبکه نمایش و شبکه ورزش در ۲۸ تیرماه سال ۱۳۹۰ شبکه پویا به صورت رسمی افتتاح شد. شبکه پویا نخستین شبکه اختصاصی کودک و نوجوان در جمهموری اسلامی ایران بود که در آن زمان زیر نظر مرکز پویانمایی صبا فعالیت می‌کرد. از بیست اردیبهشت ماه ۱۳۹۴ که شبکه کودک و نوجوان راه اندازی شد، کانال پویا به این شبکه منتقل شد و از اول مهرماه ۱۳۹۴ پخش آزمایشی خود را برای خردسالان زیر ۶ سال شروع کرد.

نخستین مدیر "پویا" آقای حسین ساری بود. در آذر ماه ۱۳۹۳ شبکه دو سیما مدیر خودش، آقای علی بخشی زاده تقدیم شبکه پویا کرد. اما یک سال بعد در اردیبهشت ۱۳۹۴ علی اصغر پورمحمدی، معاون سیمای رسانه‌ی ملی، سکان داری شبکه کودک و نوجوان سیما را به دست محمد سرشار سپرد.

پنجره‌های شبکه پویا از ساعت ۸ صبح تا ۱۰ شب به روی مخاطبان این شبکه باز است، اما این بازه‌ی زمانی نیز به دو قسمت تقسیم می‌شود. بازه‌ی زمانی ۸ صبح تا ۲ بعد از ظهر، که این شبکه با آرم پویا برنامه‌های مختص به خردسالان زیر ۶ سال را پخش می‌کند و از ساعت ۱۴ به پخش برنامه برای کودکان ۶ تا ۱۲ سال می‌پردازد فعالیت خودش را با آرم نهال ادامه می‌دهد.

پویا برای پویایی یا برای سکون!

بر اساس سیاست‌های اعلام شده از طرف شبکه پویا، بخش خردسالان ۸۰ درصد برنامه‌های این شبکه انیمیشن بوده و ۲۰ درصد باقی مانده به لایواکشن‌ها یا همان برنامه‌های زنده اختصاص دارد. سهم انیمیشن‌های ایرانی در این شبکه با رقیب خارجی‌اش یکسان است و تقریبا نیمی از برنامه‌ها ایرانی بوده و نیم دیگر اختصاص به انیمیشن‌های ساخت کشور‌های دیگر دارد. بخش نهال نیز دارای ۶۰ درصد انیمشن و ۴۰ درصد لایواکشن می‌باشد. اما نهال هم همانند پویا حد میانه را در پخش برنامه‌های خارجی و ایرانی انتخاب کرده است.

در یک پیش دبستانی به مدت ۷ ماه زمانی که کلاس‌ها تمام می‌شدند و کودکان منتظر والدین خود بودند تا به منزل بروند برای گذران این مدت انیمیشن‌های خارجی مثل تام و جری و ... پخش می‌کردند البته تقریبا برای کودکان هر روز یا یک روز در میان قسمت‌های پخش شده در روز‌های دیگرگذاشته می‌شد بعد از مدتی تصمیم گرفته شد به جای انمیشین‌های تکراری که نکته آموزنده ایی ندارند اقدام به پخش مجموعه انیمیشن ایرانی "ببعی" شود تا علاوه بر تنوع قسمت‌ها، کودکان نکات تازه ایی نیز یاد بگیرند، اما بعد از گذشت تقریبا یک هفته کودکان اعلام کردند همان تام و جری تکراری را می‌خواهند!

حال این نکته به ذهن می‌آید که انیمیشن‌های قدیمی از چه جذابیتی برخوردار بوده که انمیشین ساز‌های ایرانی این نکات را هنگام ساخت رعایت نکرده اند. رنگ‌های گرم و تند، حرکت زیاد، حالت وفرم چهره کاراکتر‌ها از جمله عواملی هستند که می‌توانند یک انیمیشن را جذاب کنند. در"ببعی" به عنوان یک مجموعه انیمشین ایرانی کاراکتر‌ها دارای رنگ‌های ملایم هستند و در این مجموعه حرکت و اکت خاصی به چشم نمی‌آید و نکته ایی که باعث می‌شود بزرگسالان این مجموعه را برای کودکان خود مناسب ببینید، بیان نکات تربیتی است، ولی این موضوع باعث جذب کودکان نمی‌شود.

در بررسی موفقیت انیمیشن‌های ایرانی پخش شده به سراغ تعدادی از مادرانی رفتیم که یک یا چند کودک داشتند. در این بررسی نکته‌ایی مشخص شد که قابل ذکر است مادرانی که روی تربیت کودک خود حساس بوده و خودشان به دنبال فراهم کردن سرگرمی‌های آموزنده برای کودکانشان بودند و به شبکه‌های کودک به عنوان وقت گذرانی یا صرف سرگرم بودن کودک و ساکت نشستن او نگاه نمی‌کردند برای تماشای تلویزیون (شبکه پویا و برنامه‌های کودک شبکه دو و...) هم، ساعت مشخصی را برای تماشای کودک در نظر گرفته بودند و هم محتوا و عنوان برنامه‌ی آن‌ها مشخص بود.

کودکانی که تجربه هم زمان تماشای برنامه‌های کودک شبکه‌های ایرانی و برنامه‌های کودک شبکه‌های ماهواره‌ایی را داشتند، نسبت به برنامه‌های شبکه‌های ماهواره تمایل بیشتری نشان می‌دادند، اما آن‌ها نام چند برنامه ایرانی را نیز می‌بردند و اشاره می‌کردند این برنامه‌ها هم خوب است. مطرح‌ترین شبکه ماهواره‌ای پخش برنامه‌های کودک به زبان فارسی شبکه جم جونیور است. همه خانواده‌هایی که از ماهواره استفاده می‌کنند و دارای کودک هستند حدالقل یک بار به این شبکه سر زده اند و احتمالا جاذبه‌های بصری بسیار زیاد این شبکه آن‌ها را نمک گیر کرده است. تا قبل از سال ۲۰۰۷، شبکه‌های ماهواره‌ای بخش خاصی تحت عنوان برنامه کودک نداشتند و اگر قرار بود برای بچه‌های چیزی پخش کنند، تنها به بازپخش کارتون‌های قدیمی تام و جری یا پلنگ صورتی اکتفا می‌کردند.

سال ۲۰۰۷ بود که شبکه جم پخش برنامه‌های خود را آغاز کرد و از همان ابتدا در ساعات خاصی از روز به شکل منظم پخش کارتون برای کودکان و نوجوانان را آغاز کرد. نکته، اما اینجا بود که کارتون‌های پخش شده از شبکه جم به هیچ وجه قدیمی نبودند بلکه این شبکه از جدیدترین کارتون‌های روز دنیا که بعضی از آن‌ها هنوز از شبکه‌های اصلی خود در حال پخش بودند استفاده می‌کرد و با دوبله فارسی آن‌ها را پخش می‌کردند.

از سال ۲۰۱۲ میلادی شبکه جم جونیور به صورت رسمی آغاز به فعالیت کرد و در همان ابتدا اقدام به پخش به روز‌ترین انیمشین‌ها کرد که جزیره آرزو‌ها یک نمونه از آن هاست. شاید بتوان یکی از اصلی‌ترین علل موفقیت شبکه جم را در جذب کودکان، همین حساسیت بالای این شبکه روی پخش به روزترین انیمیشن‌ها دانست و البته دوبله اختصاصی فارسی هم مزید بر علت شده است. هر چند که شبکه پویا نیز در قسمت اختصاص داده شده به انیمشین‌های خارجی بعضی از این مجموعه‌ها را پخش می‌کند، اما کودک ترجیح می‌دهد اصل این انیمشین‌ها را بدون محدودیت ساعتی و سانسور ببیند.

مادر آلای ۵ ساله در پاسخ به این سوال که آیا در اثر دیدن برنامه‌های شبکه پویا در کودک شما رفتار منفی یا مثبتی شکل گرفته است، پاسخ داد رفتار خاصی زیاد مشهود نبوده است، اما در زمینه درست کردن کاردستی و کمک دادن در آشپزی فعال‌تر شده است و یا مادر غزل می‌گوید کودکش تحت تاثیر کلیپ قبل از اذان که در شبکه پویا پخش می‌شود چادر سر می‌کند و می‌خواهد نماز بخواند و یا مادر بشری می‌گوید رفتار‌های مثبت خیلی دیر‌تر در فرزندش شکل می‌گیرد و رفتار‌های منفی خیلی سریع‌تر اثر خودش را نشان می‌هد.

دوگانه‌ایی بین پویا و بهتر از آن

یکی از مواردی که تقریبا تعداد زیادی از مادران مطرح کردند این بود که ما بچه‌هایمان را از سر ناچاری پای این برنامه‌ها و شبکه‌ها می‌نشانیم و اگر برنامه‌ها و انیمیشن‌های جذاب‌تر و خلاقانه‌تری باشد الویت ما برای کودکانمان آن‌ها می‌شود. در این بین مادرانی هم بودند که با اشاره به عنوان برخی برنامه‌های شبکه پویا مطرح کردند این برنامه‌ها برای فرزندانشان جالب است و با تمایل خودشان این برنامه‌ها را تماشا می‌کنند.

تقریبا همه مادرانی که با آن‌ها صحبت شد، به این نکته اشاره کردندکه شبکه پویا، باید در زمینه آموزش‌های مختلف به کودکان بیشتر برنامه سازی کند و برای ایجاد و تثبیت رفتار‌های مثبت در کودکان تلاش کند و نکته دیگر که به آن شاره شد این بود که پویا باید برنامه‌هایی که اثرات منفی از جمله خشونت و ... را بر کودکان دارد را حذف کند.
"آفتابگردون"، "دورت بگردم ایران"، "کلبه عمو پورنگ" از برنامه‌هایی بودند که تقریبا تعداد زیادی آن‌ها را به عنوان برنامه‌های جالب نام بردند.

صنعت انیمیشن چند سالی است که در ایران رونق خاصی گرفته و پیشرفت قابل توجهی کرده است. مخاطب ایرانی نشان داده است اگر محتوا و کیفیت در انیمیشن ایرانی ببیند حتما از آن استقبال می‌کند برای نمونه می‌توان به "فیلشاه" اشاره کرد. شبکه پویا به عنوان فعال در زمینه کودک باید با توجه به شرایط روز و نیاز‌های خانواده‌ها و کودکان دست به تولید انمیشین‌های قانع کننده و جذاب برای کودک امروزی بزند که نه تنها پاسخ‌گوی نیاز خانواده و کودک در زمینه تماشای انیمیشن باشد بلکه این قشر را از سرگردانی برای یافتن محتوای مناسب و آموزنده دربیاورد.

شبکه پویا اگر می‌خواهد رقابت میان خودش و شبکه جم جونیور را به نفع خودش تمام کند باید یک تحول جدی درون خودش ایجاد کند. یکی از مهم‌ترین تغییرات این است که باید انتخاب‌های خودش را در تولید و پخش انیمیشن بسیار به روز‌ترکند. نکته دیگر توجه به علاقه و ذائقه‌ی کودک امروزی است. درست است که کارتن‌هایی مانند "حنا"، " آنشرلی" و... برای نسل دهه ۷۰ و ۶۰ خیلی جذاب بوده، اما این دلیلی نمی‌شود بر اینکه هنوز هم کودک دهه ۹۰ و ۸۰ آن‌ها را جذاب بداند.

نکته دیگر این است که پویا می‌خواهد دلسوز کودک ما باشد، ولی مسئله این است که آموزش مسائل تربیتی برای کودکان به صورت مستقیم اثر زیادی ندارد و حتی باعث می‌شود کودک از آن‌ها زده شود. اینکه ما بخواهیم از طریق انیمیشن مسائل تربیتی به کودک بیاموزیم بسیار خوب است، اما این نکته لازمه داشتن اطلاعات زیاد درباره شیوه‌های تربیت کودک است.