نقش تجار در تحول بافت شهری تهران بررسی می‌شود

منصوره اتحادیه به خبرنگار مهر گفت: در دوران جنگ جهانی اول تجارت در ایران با مشکل مواجه شد و محدودیت‌های شدیدی پیدا کرد. به دلیل این مشکلات عمده تجار ایران سرمایه‌های خود را به سمت بازار مستقلات سوق دادند. برخی نیز تصمیم گرفتند در صنعت سرمایه‌گذاری کنند، اما بیشتر تاجران خرید مستقلات و زمین‌های شهری را ترجیح دادند.

وی افزود: یکی از جمله این تجار پدر بزرگ من مرحوم حاج رحیم اتحادیه بود که وارد دادوستد خانه، زمین و ملک شد. پیشتر برخی از اسناد تجارتخانه حاج رحیم را در قالب کتاب‌هایی پژوهشی منتشر کرده بودم. او قسمتی از اراضی جلالیه را خرید و همینطور در خیابان لاله‌زار دکان‌های بسیاری هم داشت. منظور از اراضی جلالیه زمین‌های دانشگاه تهران، خیابان طالقانی، آب کرج و… است.

اتحادیه ادامه داد: تعدادی از رجال آن دوران مقروض بودند و زمین‌ها و باغ‌های خود را برای ادای قرض می‌فروختند. تجار نیز زمین‌ها را خریده و تفکیک می‌کردند و می‌فروختند و یا در آنها خانه سازی می‌کردند. به همین دلیل نیز کتاب نقش این تجار است در تحولات شهری تهران از دوران ناصری تا پهلوی اول. اسناد این کتاب نیز از سندهای خصوصی حاج رحیم اتحادیه انتخاب شده است.

این تاریخنگار پیشکسوت در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به یک کتابچه از صورت خریداری مستقلات حاج رحیم اتحادیه گفت: من در جست‌وجوهایم میان اسناد کتابچه‌ای را یافتم که رونوشت برخی از معامله‌های مستقلات در آن بود به همراه یادداشت‌هایی در این موضوعات که کجا زمین خریداری شده؟ به چه بهایی و اینکه چطور و به چه کسی ملک یا زمین فروخته شده است؟

اتحادیه اضافه کرد: با پیدا کردن این اسناد بود که به فکر پژوهش در این عرصه و بررسی چند و چون این دست از فعالیت‌های تجار البته تا سال ۱۳۰۷، افتادم. این موضوع اهمیت بسیاری هم دارد. در همین دوران است که سیمای تهران آرام آرام عوض می‌شود، دولت پهلوی به فکر تعریض خیابان‌ها می‌افتد و قانون ثبت اسناد را از تصویب مجلس می‌گذراند. با این قانون تجار مجبور می‌شوند که هرچه خانه و زمین دارند، به ثبت برسانند. باید اشاره کنم که حاج رحیم اتحادیه سال ۱۳۱۳ فوت می‌کند.

منصوره اتحادیه یکی از شاخص‌ترین تاریخ نگاران و استادان این حوزه معرفتی در دوران معاصر است. اتحادیه سال‌ها در دانشگاه تهران به تدریس دروس این رشته مشغول بود. همچنین تاکنون منابع بسیاری در حوزه تاریخ با نگارش و یا ترجمه او منتشر شده و حجم مهمی از اسناد دوران قاجاریه نیز با تلاش او و تیم همکارش در نشر تاریخ ایران در دسترس مخاطبان قرار گرفته است.

«زنانی که زیر مقنعه کلاهداری کردند: زندگانی ملک‌تاج خانم نجم‌السلطنه (۱۳۵۰ - ۱۲۷۰ ق / ۱۳۱۱ - ۱۲۳۳ ش)»، «احزاب سیاسی در مجلس سوم»، «در دهلیزهای قدرت: زندگی‌نامه سیاسی حسین علاء»، «رضاقلی‌خان نظام‌السلطنه: زندگی سیاسی»، «انفصال هرات: گوشه‌هایی از روابط خارجی ایران (۱۲۸۰-۱۲۰۰ ه. ق)»، «اینجا طهران است… مجموعه مقالاتی درباره طهران ۱۲۶۹ - ۱۳۴۴ ه. ق»، «پیدایش و تحول احزاب سیاسی مشروطیت: دوره اول و دوم مجلس شورای ملی»، «صرافی و صراف‌ها: منتخب از اسناد حاج رحیم اتحادیه»، «مجلس و انتخابات از مشروطه تا پایان قاجاریه»، «در محضر شیخ فضل‌الله نوری: اسناد حقوقی عهد ناصری» (به همراه سعید روحی)، «نصرت‌الدوله: مجموعه مکاتبات، اسناد، خاطرات فیروز میرزا فیروز» (به همراه سعاد پی را)، «حکومت کرمانشاهان: منتخبی از اسناد عبدالحسین‌میرزا فرمانفرما (۲۱ - ۱۳۲۰ ق.)» (به همراه اعظم غفوری)، «محتشم السلطنه: افکار و آثار حسن اسفندیاری: رساله علل بدبختی ما و علاج آن به انضمام اخلاق محتشمی»، «سیاق معیشت در عصر قاجاریه»، «یادی از روزهای رفته: خاطرات حسن مشرف نفیسی (مشرف‌الدوله)»، «رضاقلی‌خان نظام‌السلطنه: صورت جلسات هیات دولت مهاجرت»، «ژنرال سمینو در خدمت ایران عصر قاجار و جنگ هرات ۱۲۳۶ - ۱۲۶۶ هجری قمری» (به همراه سیدسعید میر محمد صادق)، «سفرنامه کرمان و بلوچستان، فیروزِ فیروز» (به همراه سعاد پی را)، «مرامنامه‌ها و نظام‌نامه‌های احزاب سیاسی ایران در دور دوم مجلس شورای ملی» (به همراه سعید روحی) و… از جمله کتاب‌هایی است که با تالیف و پژوهش و تصحیح اتحادیه منتشر شده‌اند.

از ترجمه‌های او نیز می‌توان به «زمانه، زندگی و کارنامه بیهقی» نوشته مریلین والدمن، «سفر نامه شمال» نوشته چارلز فرانسیس مکنزی، «مستخدمین بلژیکی در خدمت دولت ایران» نوشته آنت دستره، «زندگی‌نامه حاج محمدحسن کمپانی، امین دارالضرب» نوشته شیرین مهدوی (ترجمه مشترک با فرحناز امیرخانی)، «سقوط ساسانیان» نوشته تورج دریایی (ترجمه مشترک با فرحناز امیرخانی)، «جنگ ایران و انگلیس جدایی هرات (۱۲۷۳ هجری قمری)» نوشته باربارا انگلیش (ترجمه مشترک با سعاد پی را) و… اشاره کرد.