مزایای انتقال نفت به جاسک

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری دانشجو، راهبرد نفتی ایران تغییر کرد و با بهره‌برداری از فاز اول خط لوله انتقال نفت گوره به جاسک و تقویت امنیت انرژی، ایران خود را برای بازپس‌گیری بازار نفت خود پس از رفع تحریم‌ها آماده می‌کند. در دهه‌های گذشته عمده صادرات نفت ایران از جزیره خارک انجام می‌شد. این جزیره به دلیل موقعیت طبیعی خود به این منظور انتخاب شده بود با این حال برای متنوع‌سازی پایانه‌های صادراتی و همچنین افزایش تاب‌آوری صادرات نفت، جاسک به عنوان قطب دوم انتخاب شد تا نفت تولیدی در خوزستان و میادین مشترک غرب کارون بعد از انتقال به وسیله خط لوله‌ای هزار کیلومتری از گوره به جاسک، صادر شود، از این رو، طرح راهبردی انتقال نفت از گوره به جاسک را می‌توان مهمترین طرح در دست اجرا در کشور دانست. این طرح در سال ۹۲ با اعتباری حدود ۲ میلیارد دلار در شورای اقتصاد تصویب و ابلاغ شد و تاکنون حدود یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار در این طرح هزینه شده است. علاوه بر این‌که ۹۵ درصد تجهیزات استفاده شده در این پروژه داخلی است در تمام بخش‌های خط لوله جاسک و تأسیسات مرتبط آن استاندارد‌های ملی و بین‌المللی از جمله استاندارد‌های IPS و API رعایت شده است. در این گزارش به اهمیت انتقال نفت از گوره به جاسک و همچنین تاثیر آن پرداخته‌ایم.

با گذشت بیش از ۶ دهه از ایجاد پایانه نفتی خارک، این پایانه کماکان اصلی‌ترین مبدا صادرات نفت خام ایران به شمار می‌رود. گرچه طی سال‌های اخیر، پایانه‌هایی مانند عسلویه، لاوان و ... به جمع پایانه‌های صادراتی ایران اضافه شدند، اما کماکان بیش از ۹۰ درصد صادرات نفت خام از این جزیره انجام می‌شود. طی دهه‌های اخیر و خصوصا پس از حملات متعدد عراق در جنگ تحمیلی به این جزیره، متنوع سازی بنادر صادراتی همواره از اهداف مدیران و تصمیم‌گیران صنعت نفت و مقامات ارشد کشور بوده، اما این اهداف به دلایلی همچون هزینه بالای اجرا و نیاز به مطالعات مکان‌یابی دقیق به صورت جدی پیگیری نمی‌شد. پس از حدود سه دهه از پیشنهاد اجرای طرح محرم که به منظور کاهش ضربه‌پذیری ایران از بمباران جزیره خارک در زمان جنگ تحمیلی طراحی شده بود، به شرکت ملی نفت ایران ابلاغ شد که با تأسیس یک بندر جدید برای صادرات نفت خام، به این آرزوی قدیمی جامع عمل بپوشاند. بر این اساس مراحل اجرایی خط لوله گوره به جاسک با طول ۱۰۰۰ کیلومتر آغاز شد.
بیش از ۹۵ درصد از کالا‌ها و خدمات مورد نیاز در این طرح با بهره‌گیری از ظرفیت‌های داخلی تامین شده است و با داخلی‌سازی‌های تجهیزات از خروج بیش از ۵۰۰ میلیون یورو جلوگیری به عمل آمده است و اعتبار مصوب طرح یک و نیم میلیارد یورو است. احداث خط لوله گوره - جاسک و پایانه صادراتی نفت خام در بندر جاسک، از طرح‌های اولویت‌دار شرکت ملی نفت ایران است که با استفاده حداکثری از توان پیمانکاران و سازندگان داخلی به بهره‌برداری رسید. شرکت ملی نفت ایران، حدود پنج هزار هکتار از اراضی سواحل مکران واقع در ۶۵ کیلومتری غرب شهر جاسک، نزدیکی‌های کوه مبارک را به منظور احداث طرح‌های ویژه نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی تحصیل و جانمایی کرد که با توجه به تصویب احداث خط لوله ۴۲ اینچ انتقال نفت خام گوره - جاسک، بخشی از اراضی تحصیل‌شده غرب جاسک به‌منظور احداث پایانه صادرات نفت خام و احداث مخازن ذخیره‌سازی نفت خام تخصیص یافته‌اند.
این طرح علاوه بر بخش‌های ساخت حدود هزار کیلومتر خط لوله ۴۲ اینچ، پنج ایستگاه پمپاژ، تجهیزات اندازه‌گیری و پایش، مخازن ذخیره‌سازی و اسکله صادراتی را دارد و امکان انتقال روزانه یک میلیون بشکه نفت خام از پایانه نفتی گوره در استان بوشهر به منطقه جاسک در ساحل دریای عمان فراهم شده که در این صورت جاسک به عنوان دومین پایانه صادراتی نفت خام کشور، اهمیت راهبردی یافته است. در مجموع، دریافت روزانه یک میلیون بشکه نفت خام سبک و سنگین از خط لوله ۴۲ اینچ گوره - جاسک و ارسال به پایانه صادراتی جاسک، ذخیره‌سازی ۱۰میلیون بشکه انواع نفت خام، قابلیت گسترش ظرفیت نگهداری و صادرات با توجه به نیاز‌های آینده، قابلیت دریافت و ذخیره انواع نفت خام از طریق گوی‌های شناور دریایی، ایجاد شرایط لازم به منظور احداث پایانه صادراتی جدید جاسک و تضمین استمرار صادرات نفت خام کشور، متنوع کردن منابع صادراتی نفت خام، امکان تأمین خوراک پالایشگاه‌های برنامه‌ریزی‌شده برای احداث در بندر جاسک با هدف حضور در بازار جهانی فرآورده‌های نفتی و مهیا کردن زیرساخت‌های لازم در منطقه به منظور ایجاد صنایع وابسته از دستاورد‌های طرح توسعه مکران بود که هفته گذشته به بهره‌برداری رسید.

اهمیت منطقه مکران

برای نخستین بار در تاریخ بیش از ۱۱۰ ساله صنعت نفت ایران، عملیات صادرات نفت خام از سواحل مکران در دریای عمان آغاز شد. در این باره بیژن زنگنه، وزیر نفت به ایجاد پایانه صادراتی نفت خام در منطقه مکران در سال‌های اولیه دهه شصت و اوج جنگ تحمیلی اشاره کرد و گفت احداث خط لوله‌ای به نام محرم در آن زمان آغاز شد که با پایان جنگ این خط رها شد و بخشی از این خط به قطر ۵۶ اینچ و به طول ۲۲۰ کیلومتر در استان بوشهر به انتقال آب به مناطق ساحلی اختصاص یافت. این خط لوله با قطر ۴۲ اینچ یعنی ۱۰۶ سانتی‌متر و طول هزار کیلومتر از منطقه گوره استان بوشهر نفت خام سنگین و نیمه سنگین را به جاسک در استان هرمزگان منتقل کند. در مسیر این خط لوله ۵ تلمبه خانه نفت خام، ۱۰ پست برق و ۳۰۰ کیلومتر خط انتقال نیروی اختصاصی کشیده شده است و همچنین دو ایستگاه توپک‌رانی داریم. در انتهای زنجیره نیز یک واحد اندازه‌گیری، یک ایستگاه توپک‌رانی و تأسیسات بارگیری نفت خام وجود دارد که اساس آن بر این است که سه گوی شناور داشته باشیم. در این طرح سه دستگاه میترینگ نفت خام منتقل شده را اندازه‌گیری می‌کند و همچنین شش خط لوله زیردریایی جمعا به طول ۳۶ کیلومتر وجود دارد. وزیر نفت در مورد بارگیری نفت در شرایط فعلی می‌گوید اکنون نفت خام پس از گذراندن مسافتی حدود هزار کیلومتر بدون هیچ مشکل عملیاتی به منطقه جاسک رسیده و در حال بارگیری در کشتی است، زیرا مخازن ذخیره آماده نبود و نفت به طور مستقیم از لوله به کشتی زده می‌شد. دو شرکت تابعه شرکت ملی نفت ایران یکی شرکت مهندسی و توسعه نفت و دیگری شرکت نفت و گاز پارس به ترتیب مسؤولیت بخش‌های خشکی و دریایی این طرح را بر عهده داشتند. در شرکت مهندسی و توسعه نفت قرارداد‌هایی که با پیمانکاران امضا شده هزار و ۱۵۰ میلیون دلار است که تاکنون ۹۷۰ میلیون دلار پرداخت شده و در شرکت نفت و گاز پارس قرارداد‌هایی که با پیمانکاران و تأمین کنندگان به امضا رسیده معادل ۳۰۰ میلیون دلار است که تاکنون ۲۰۰ میلیون دلار آن پرداخت شده است. بهره‌برداری از خط و تلمبه‌خانه‌ها و تمام تأسیسات مسیر به شرکت خط لوله و مخابرات نفت سپرده شده که دارای بالاترین تجربه حرفه‌ای در امر بهره‌برداری از خطوط نفت و فرآورده است. عملیات بارگیری و صادرات نفت در جاسک در حال حاضر از طریق نفت و گاز پارس انجام می‌شود، اما در ماه‌های آتی به طور کامل به شرکت پایانه‌های نفتی واگذار خواهد شد. بیژن زنگنه با بیان این‌که برق مورد نیاز این طرح برای تلمبه‌خانه‌های مسیر خط لوله، ۱۰۰ مگاوات و در ظرفیت کامل است، گفت: طرح انتقال نفت از گوره به جاسک در ابتدای سال ۱۴۰۱ به بهره‌برداری کامل خواهد رسید و ما اکنون با ۳۰۰ هزار بشکه در روز آغاز می‌کنیم، اما در مهر تا آبان به ظرفیت ۴۰۰ هزار بشکه در روز و از آبان تا دی به ۵۰۰ هزار بشکه خواهد رسید. با آمدن تلمبه‌خانه‌ها و یک مخزن ذخیره در جاسک از دی تا اسفند، ظرفیت به ۷۵۰ هزار بشکه در روز افزایش می‌یابد و از اسفند به بعد ظرفیت به ۲ میلیون بشکه خواهد رسید که این موضوع مهمی است.

وقتی تحریم در هم می‌شکند

زنگنه طرح خط لوله گوره به جاسک را جلوه‌ای از در هم شکستن تحریم‌ها و تکیه بر توان داخلی بیان کرد و افزود: وقتی که ما کار را آغاز کردیم برای ورود ۴۰۰ هزار تن ورق مسی که ورق مخصوص مقاوم به نفت ترش است قرارداد‌هایی را با شرکت‌های خارجی بستیم و بخشی از ال‌سی‌ها نیز باز شد، از طریق این قرارداد‌ها مقدار کمی ورق مسی تحویل ما شد، اما دیگر امکان تحویل آن نبود. در مورد پمپ‌ها نیز همین مشکل را پیدا کردیم و ما پمپ‌های ۶ مگاواتی در نظر گرفته بودیم که امکان تحویل این‌ها وجود نداشت. یک کار یک ساله میان شرکت ملی نفت ایران، شرکت فولاد مبارکه و شرکت فولاد اکسین انجام شد، توانستیم سیستم استاندارد تولید تختال با همت فولاد مبارکه و ورق با تلاش فولاد اکسین را داشته باشیم. آنطور که زنگنه اعلام کرده بخش اصلی ورق مقاوم به گاز و نفت ترش برای نخستین بار در ایران تولید شده و پمپ‌ها از ۶ مگاوات به ۵/۲مگاوات تبدیل شده‎‌اند. تاکنون مجوز احداث ۹۰۰ هزار بشکه پالایشگاه صادر شده و در حال انجام است، همچنین ۲۰ میلیون مخزن با سرمایه‌گذاری حدود ۲۳۰ میلیون دلار از طریق بخش خصوصی به روش BOT در آنجا احداث می‌شود.

مزایای انتقال نفت به جاسک

ایران اکنون دارای یک پایانه صادراتی است که برای نخستین بار نفت را از دریای عمان صادر می‌کند و باعث افزایش ظرفیت صادراتی ایران و تنوع و انعطاف در پایانه‌های صادراتی و کاهش ریسک‌های عملیاتی و امنیتی می‌شود. یکی از مزایای طرح انتقال نفت به جاسک این است که با بهره‌برداری از این خط و صادرات، منجر به کوتاه شدن مسیر رفت و برگشت مشتریان نفت کشور به حدود هزار مایل دریایی می‌شود. هزینه هر بشکه نفتی که به این منطقه می‌رسد حدود ۴۰ سنت در بشکه است در حالی که اگر نفت با نفتکش منتقل شود ۶۰ سنت هزینه داشت و از نظر اقتصادی نیز هزینه آن به سرعت برمی‌گردد. با احداث هزار کیلومتر خط لوله از گوره درغرب استان بوشهر تا جاسک در حاشیه دریای عمان، ایران علاوه بر آن‌که نفت خود را به بازار‌های صادراتی نزدیک می‌کند، این فرصت را دارد تا با دور زدن تنگه هرمز، امنیت صادرات را افزایش دهد. از سوی دیگر، با احداث تاسیسات لازم در بندر جاسک برای صادرات، این فرصت ایجاد می‌شود تا سواحل مکران به عنوان قطب جدید نفت، گاز و پتروشیمی معرفی شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد، فاز اول این طرح با هدف ایجاد ظرفیت انتقال بیش از ۳۰۰ هزار بشکه نفت خام آماده بهره‌برداری است و در روز‌های آینده تزریق رسمی نفت به این خط لوله آغاز خواهد شد.
اهمیت احداث این طرح بیشتر از جنبه استراتژیک و امنیتی توجیه‌پذیر بوده تا جنبه اقتصادی. قبل از بهره‌برداری از این طرح گلوگاه اصلی ایران برای صادرات نفت خام مربوط به تنگه هرمز است که در صورت ایجاد درگیری احتمالی ظرف چند ساعت مسدود خواهد شد. با مسدود شدن تنگه هرمز تنها مسیر ایران برای فروش نفت بسته می‌شد درحالی که سایر کشور‌ها مثل عربستان مسیر‌های جایگزینی برای فروش نفت خود از مسیری غیر از خلیج فارس و تنگه هرمز ایجاد کرده‌اند.

مسیر جدید صادرات نفت

مسعود کرباسیان، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران چندی پیش در این باره گفته بود پروژه گوره - جاسک به دلیل حساسیت‌ها چندین بار در مرحله تختال، ساخت لوله، توپک‌رانی و... تست‌های بیشتری نسبت به دیگر پروژه‌ها پشت سر گذاشت تا این طرح بزرگ ملی بدون نقص و با بهترین کیفیت به سرانجام برسد. کرباسیان تصریح کرد: تولید شیر‌های انتقال، الکتروپمپ‌های مورد نیاز، ساخت هزار کیلومتر خط لوله انتقال نفت در کنار ساخت مخازن، پایانه و گوی شناور در منطقه جاسک با استفاده از توان داخلی نشان‌دهنده عزم ملی برای به ثمررسیدن این طرح بزرگ و راهبردی است. برخی، اهمیت پروژه گوره – جاسک را صرفا دور زدن تنگه هرمز می‌دانند و برخی دیگر می‌گویند تنگه هرمز چرا باید توسط ایران کنار گذاشته شود، اما کارشناسان اهل فن در این باره معتقدند اهمیت تنگه هرمز همواره به قوت خود باقیست و اجرای هر پروژه‌ای که نقل و انتقال نفت، فرآورده‌های نفتی و سایر کالا‌ها و تجهیزات را از سایر مسیر‌ها تسهیل کند، باز هم نمی‌تواند اهمیت تنگه هرمز را با عنایت به حجم بالای کشتی‌ها و نفتکش‌های عبوری از آن کاهش دهد. برخی کارشناسان معتقدند هر کشور دیگری از مزیت ایران در نزدیکی به آب‌های آزاد جهان برخوردار بود، زودتر از این‌ها از این مزیت رقابتی استفاده می‌کرد، با نگاهی ساده و گذرا به سیاست‌های آمریکا و برخی کشور‌های منطقه می‌توان به راحتی به سنگ‌اندازی‌های کشور‌های مذکور چه در پیش و چه در زمان اجرای طرح پی برد.

منبع: جام جم