هفتاد سال کنوانسیون ژنو؛ سالگردی با روبان سیاه

۲۸ ژوییه ۱۹۵۱ کنوانسیون ژنو یکی از مهم‌ترین ارکان همکاری‌های بشردوستانه بین‌المللی به تصویب رسید؛ کنوانسیونی که پذیرش و محافظت از افراد تحت تعقیب و آزار در کشورهای خود را تامین و تضمین می‌کند و میزبان را متعهد می‌سازد که تحت هیچ شرایطی، فرد پناهنده را به جایی که خطر ناامنی، شکنجه و پیگرد دارد پس نفرستد. کنوانسیون اما در سال‌های اخیر به دلیل کاستی‌هایش در رویکرد نسبت به شمار بالای متقاضیان مورد انتقاد قرار گرفته است. منتقدان می‌گویند کنوانسیون تنها ناظر بر حمایت از کسانی است که تحت تعقیب قرار گرفته‌اند و خواست انسانی دسترسی به یک زندگی بهتر که منشا بخشی از مهاجرت‌ها و پناهجویی‌هایی اخیراست را پوشش نمی‌دهد. 

فیلیپو گراندی، کمیسرعالی امورپناهندگان سازمان ملل در سخنانی به مناسبت۷۰ سالگی کنوانسیون ژنوتاکید کرد که به لطف این کنوانسیون میلیون‌ها انسان از خطرات مختلف نجات یافته‌اند. او هم‌زمان رویکردهایی چون بازگرداندن قایق‌های پناهجویان به کشور مبدا یا دیپورت متقاضیان را محکوم کرد. گراندی مشخصا از گارد ساحلی یونان که پناهجویان را به ترکیه می‌فرستد، از مقامات شیلی که ونزوئلایی‌ها را بدون بررسی حق پناهندگی اخراج کرده و از بریتانیا و دانمارک که درخواست پناهجویان را در کشور ثالث بررسی می‌کنند، گلایه کرد. او هشدار داد که آژانس پناهندگان سازمان ملل به عنوان مرجع، بر کنوانسیون ژنو و رویکرد کشورهای امضاکننده نظارت دارد. 

حمایت از پناهجویان یک تعهد قانونی و اخلاقی است، با این همه، پذیرش جنگزدگان و پناهجویان در کشورهای امن، دستخوش کشمکش‌های سیاسی، گرایش‌های نژاد پرستانه یا رقابت‌‌های انتخاباتی شده است.

میراث کنوانسیون ژنو

هر کس به دلیل ملیت، مذهب، نژاد یا اعتقادات سیاسی مورد آزار یا پیگرد قرار داشته باشد، باید مورد حمایت و حفاظت قرار گیرد. این کشورها نیستند که تعیین کنند چه کسی را باید پذیرفت و چه کسی را باید مشمول پشتیبانی قرار داد. این حقی است که در کنوانسیون ژنو تضمین شده است؛ کنوانسیونی مبتنی بر تجارت فاجعه بار تحولات دهه‌های گذشته، از انقلاب اکتبر روسیه، قلع و قمع یهودیان و جنگ جهانی دوم...

آژانس پناهندگان سازمان ملل که پس از جنگ جهانی دوم تشکیل شد، در سال ۱۹۵۴جایزه نوبل صلح را به پاس چنین ایده‌ای دریافت کرد. کنوانسیون ژنو کمک کرد تا منتقدان و ناراضیان در جای جای دنیا، مفری برای گریز از پیگرد و شکنجه و سرکوب بیابند؛ از دگراندیشان مجارستانی در اروپا، مبارزان ضد استعمار در آفریقا یا قربانیان رادیکالیسم طالبان در افغانستان. کمیساریای پناهندگان سازمان ملل می‌گوید کنوانسیون ژنو زندگی دستکم ۵۰ میلیون نفر را حفظ کرده است.

کنوانسیون ژنو حقوق پناهجویان و آوارگان را تضمین کرده اما اینک با گذشت هفتاد سال چه از این تعهد باقی مانده است؟ 

کنوانسیون نقاط ضعفی دارد. در مفاد آن، از جنگ، بلایای طبیعی یا اپیدمی‌ها به عنوان عوامل و دلایل پناهندگی نام برده نشده است. تدوین کنندگان این متن، عمدتا شرایط دوقطبی اروپای بعد از جنگ دوم و جنگ سرد را در ذهن داشتند. وضعیت ‌آب و هوایی یا جنگ‌و منازعه داخلی در مخلیه‌ آنها نبود.

یک چالش دیگر آن است که هیچ محکمه‌ای برای نظارت بر کشورهای امضاکننده کنوانسیون و انطباق عملکرد آنها با تعهدات‌ انسانی‌شان وجود ندارد. این بدان معناست که هیچ مانع یا جریمه‌ای علیه کشورهایی که موازین کنوانسیون را به سلیقه خود تاویل می‌کنند وجود ندارد. بسیاری کشورها پناهجویان را خودسرانه به مرزهای مبدا پس می‌فرستند.

گرسنگی، فلاکت، ناآرامی

موج فزاینده پناهجویی تنها به تنش‌های سیاسی یا تحولات اجتماعی مربوط نیست بلکه تغییرات اقلیمی نیز مزید بر علت شده‌اند. هم اینک ۲۰ میلیون نفر  به دلایل آب و هوایی آواره شده‌اند و کارشناسان برآورد می‌کنند که کوچ اقلیمی در چند سال آینده به ۱۰۰میلیون نفر برسد. گرد مولر، وزیر کمک‌های عمرانی آلمان می‌گوید پیامد ترک سرزمین به دلایل زیستی، تنش، گرسنگی و فقر هر چه بیشتر را در بر دارد.

مولر در گفت‌وگو با رسانه‌های آلمانی تاکید کرده که برنامه جهانی غذا فاقد بودجه اضطراری برای کمک به مناطق آسیب دیده از خشکسالی و سیل و قحطی است: «این کوته‌نظری و آبروریزی است.»

این مقام آلمانی با ابراز تاسف از تصمیم اتحادیه اروپا برای کاهش بودجه کمک‌های عمرانی در سال‌های آتی گفته است: «هفتادمین سالگرد امضای کنوانسیون ژنو باید موجبی باشد برای عدم کاهش تعهدات و اقدامات بشردوستانه. اتحادیه اروپا باید برای غلبه بر عوامل آوارگی، پناهندگی و مهاجرت، پیش‌زمینه‌ها را دریابد و اقداماتی انجام دهد؛ وگرنه باید در انتظار پیامدهای بحران جهانی پناهندگی باشد.»

از سال ۲۰۱۵ و پس از موج پناهجویی در اروپا که ناشی از جنگ سوریه و تاخت و تاز داعش بود، گرایشی مخالف نیز به تدریج قوت گرفت؛ گرایشی مبتنی بر رد تقاضاها و اخراج که به ویژه در کشورهایی با دولت‌های دست راستی قوی‌تر است. هریبرت پرانت، نویسنده و دبیر تحریریه  روزنامه زود دویچه سایتونگ می‌گوید با این وضعیت ولو آن که ۱۴۰ کشور عضو کنوانسیون ژنو باشند، دلیلی برای جشن گرفتن هفتاد سالگی آن وجود ندارد. او این مناسبت را سالگردی با روبان سیاه می‌داند.

• گزیده‌ای از عکس‌های تکان‌دهنده و تاثیرگذار فرار پناهجویان

  هدف نخست: زنده ماندن!

  سفری تنیده با خطرات آشکار و پنهان برای جسم و جان. سفری سرشار از رنج و محرومیت: از ترس و نکبت می‌گریزند. صدها هزار انسان در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ زادگاه خود را ترک کردند و راهی اروپا شدند. پیش و بیش از همه، از کشور جنگزده سوریه. با عبور از خاک ترکیه و یونان خود را به جزیره‌های لسبوس، خیوس و ساموس رساندند. هنوز حدود ۱۰ هزار نفر در اردوگاه‌های پناهندگی زندگی می‌کنند.

• گزیده‌ای از عکس‌های تکان‌دهنده و تاثیرگذار فرار پناهجویان

  با پای پیاده به سوی اروپا

  میلیون‌ها نفر در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ تلاش کردند خود را از طریق یونان، ترکیه، مسیر بالکان به اروپای غربی برسانند. با پای پیاده از مقدونیه، صربستان و مجارستان. برای جلوگیری از این مهاجرت گسترده، راه‌ها را مسدود کردند و کشورهای بسیاری مرزهای خود را بر روی پناهجویان بستند. پس از آن بسیاری از پناهجویان برای رساندن خود به اروپا ناگزیر مسیر پرخطر مدیترانه را در پیش می‌گیرند، از لیبی به سوی اروپا.

• گزیده‌ای از عکس‌های تکان‌دهنده و تاثیرگذار فرار پناهجویان

  عکسی که جهان را تکان داد

  جسد یک کودک سوری. آلان کردی، کودک سه‌ساله‌ای که جسدش را در ساحلی در ترکیه یافتند. این عکس در سپتامبر ۲۰۱۵ منتشر شد و به سرعت در شبکه‌های اجتماعی پخش شد. عکسی گویای بحران پناهجویی سوریه. در آن هنگام پیام این عکس به شهروندان اروپا این بود: اروپا نمی‌باید این صحنه دردناک را نادیده بگیرد.

• گزیده‌ای از عکس‌های تکان‌دهنده و تاثیرگذار فرار پناهجویان

  هرج و مرج و صد تردید

  خبر بسته شدن راه اروپا منتشر شده است. حال هزاران نفر می‌کوشند تا در واپسین لحظات از طریق قطارها و اتوبوس‌های کرواسی خود را به اروپا برسانند. چند روز پس از آن، یعنی در اکتبر ۲۰۱۵، مجارستان مرزهای خود را مسدود می‌کند. همزمان با آن، اردوگاه‌های موقت و متشکل از کانتینر در این کشور برای پناهجویان ایجاد می‌شود. پناهجویان تا زمان روشن شدن تکلیف درخواست پناهندگی‌شان می‌بایست در این کانتینر‌ها زندگی کنند.

• گزیده‌ای از عکس‌های تکان‌دهنده و تاثیرگذار فرار پناهجویان

  حمله به پناهجویان

  اقدام ناشایست یک زن فیلمبردار مجاری باعث تاثر و تاسف بسیار می‌شود. یک پناهجوی سوری همراه با فرزندش بر آن است تا از کنترل پلیس گریخته و از مرز مجارستان عبور کند. این زن فیلمبردار با زدن ضربه پا، او و فرزندش را نقش بر زمین می‌کند و مانع از عبور آن‌ها می‌شود. وضعیت در کشورهای دیگر نیز بهتر نیست. در آلمان نیز خارجی ستیزی افزایش می‌یابد و به بسیاری از اقامتگاه‌های پناهجویان حمله می‌شود.

• گزیده‌ای از عکس‌های تکان‌دهنده و تاثیرگذار فرار پناهجویان

  پشت مرزهای بسته

  پس از بسته شدن مسیر بالکان در ماه مارس ۲۰۱۶، هزاران پناهجو پشت ایستگاه‌های کنترل مرزی بلاتکلیف ماندند. برخورد پلیس مرزی با پناهجویان نیز پس از آن خشن‌تر شد. بسیاری از پناهجویان، همچون کسانی که در این عکس مشاهده می‌شوند، بر آن شدند تا از مرز یونان و مقدونیه عبور کنند.

• گزیده‌ای از عکس‌های تکان‌دهنده و تاثیرگذار فرار پناهجویان

  جلوه‌ای از ظلم آشکار

  کودکی پوشیده از خون و گرد و غبار. عکس عمران این کودک پنج ساله از شهر حلب بازتابی وسیع در رسانه‌ها داشت و به نماد ظلم و خشونت در جنگ سوریه بدل شد. عکسی گویای فقر و محنت مردم در این کشور جنگزده. یک سال پس از آن، عکس جدیدی از عمران منتشر شد، این بار با چهره‌ای خندان. طرفداران اسد از استفاده از این عکس برای تبلیغات ضد دولتی انتقاد کردند.

• گزیده‌ای از عکس‌های تکان‌دهنده و تاثیرگذار فرار پناهجویان

  به سوی مقصدی نامعلوم

  یک مرد سوری دخترش را در آغوش گرفته و زیر رگبار باران در مرز یونان با مقدونیه در حرکت است. به آن امید دارد که برای خانواده‌اش مکانی امن در اروپا بیابد. بر اساس قرارداد دوبلین، پناهجویان می‌بایست در همان کشور نخست تقاضای پناهندگی بدهند. بسیاری اما تلاش می‌کنند، خود را به کشور دیگری برسانند. اما، آن‌ها را مجددا به کشور نخست بر می‌گردانند. ایتالیا و یونان از این‌رو با مشکل بزرگی روبه‌رو هستند.

• گزیده‌ای از عکس‌های تکان‌دهنده و تاثیرگذار فرار پناهجویان

  امید به پشتیبانی

  آلمان هدف شماره یک پناهجویان است. این در حالی است که قوانین و سیاست پناهجویی آلمان پس از مهاجرت گسترده دو سال ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ سخت‌تر شده است. در سطح اروپا هیچ کشوری همچون آلمان پذیرای پناهجویان نبوده است. در مجموع یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر به آلمان پناه آورده‌اند. صدراعظم آلمان، آنگلا مرکل بدل به چهره محبوب پناهجویان شده است.

• گزیده‌ای از عکس‌های تکان‌دهنده و تاثیرگذار فرار پناهجویان

  وضعیت فوق‌العاده در اردوگاه

  ماموران اقدام به تخلیه اردوگاه جنجالی کاله واقع در شمال فرانسه نمودند. در جریان تخلیه کاله در اکتبر ۲۰۱۶، این اقامتگاه طعمه حریق شد. دولت اقدام به جابه‌جایی ۶۵۰۰ پناهجوی این اردوگاه به دیگر نقاط فرانسه کرد. شش ماه پس از آن بسیاری از سازمان‌های امدادی از زندگی پناهجویان کم سن و سال در حوالی و حاشیه کاله خبر دادند.

• گزیده‌ای از عکس‌های تکان‌دهنده و تاثیرگذار فرار پناهجویان

  مرگ در مدیترانه

  کشتی‌های دولتی و غیردولتی برای نجات جان پناهجویان به گونه‌ای مداوم در حرکت هستند. گرچه فرار از مسیر مدیترانه با خطرات جانی بسیاری همراه است، اما بسیاری از پناهجویان برای گریز از جنگ و محرومیت و با هدف رسیدن به اروپا، قدم در این راه پر خطر می‌گذارند. تنها در سال ۲۰۱۷، حدود ۱۸۰۰ نفر در این آب‌ها جان باختند. قربانیان سال ۲۰۱۶ بیش از ۵۰۰۰ نفر اعلام شده است.

• گزیده‌ای از عکس‌های تکان‌دهنده و تاثیرگذار فرار پناهجویان

  لیبی، کشور بی‌قانون

  صدها هزار نفر از مردم آفریقا و خاورمیانه به امید سفر به اروپا در اردوگاه‌های پناهندگی در لیبی به سر می‌برند. باندهای قاچاق انسان مشغول تجارتی پرسود هستند. وضعیت زندگی این پناهجویان در اردوگاه‌های لیبی بسیار وخیم اعلام شده است. سازمان‌های مدافع حقوق بشر از برده‌داری و فحشای اجباری خبر می‌دهند. به‌رغم این زندگی دردآور، این آوارگان رویای سفر به اروپا را رها نکرده‌اند.