مصیبت تشنگی ادامه دارد؛ چه بر سر منابع آبی کرمانشاه آمده است؟

 مصیبت تشنگی ادامه دارد؛ چه بر سر منابع آبی کرمانشاه آمده است؟

در ادامه اعتراضات مردم خوزستان به بی‌آبی و سرکوب خونین معترضان از سوی نیروهای امنیتی و انتظامی در دو هفته گذشته، شماری از شهروندان کرمانشاهی نیز روز دوشنبه به دلیل بی‌آبی و قطعی برق، با مسدود کردن خیابان‌های منتهی به «شهرک مهدیه» این شهر، دست به اعتراض زدند. اما اعتراضات آن‌ها نیز با برخورد نیروهای امنیتی روبه‌رو شد و منابع خبری از بازداشت دست‌کم ٢٠ نفر از معترضان خبر داده‌اند.

بسیاری از چشمه‌ها، رودخانه‌ها، تالاب‌ها و منابع آب‌خیز شهرها و روستاهای استان کرمانشاه سرنوشتی شبیه رودهای خوزستان پیدا کرده‌، یا خشک شده‌اند و یا در حال مرگ هستند.

همین موضوع باعث نگرانی برخی از شهروندان استان شده است. چه بر سر منابع آبی استان کرمانشاه آمده است؟

***

خبرگزاری «تسنیم»، وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اواخر تیر ۱۴۰۰ از خشک‌ شدن کامل رودخانه «رازآور» کرمانشاه خبر داد.

خبرگزاری «ایسنا» نیز هفتم مرداد از قول «محمدحسین فلاحتی»، رییس محیط زیست کرمانشاه نوشت تالاب «هشیلان» این استان تا ۲۰ روز آینده به‌ طور کامل خشک می‌شود.

از سوی دیگر، «علیرضا کاکاوند»، مدیرعامل شرکت آب‌ و فاضلاب استان کرمانشاه اواسط ماه گذشته با اشاره به خشک‌سالی، افت بارندگی در سال جاری و تشدید کم‌آبی در برخی محله‌های شهر کرمانشاه گفت با شناسایی ١١ حلقه چاه آب، برای حل مشکل تامین آب شرب تاکنون چهار حلقه چاه به‌ طور ضربتی وارد مدار شده‌اند و شش حلقه دیگر نیز قرار است هر هفته وارد مدار شوند.

دکتر «منصور سهرابی»، پژوهش‌گر اگرواکولوژی (بوم‌شناسی کشاورزی) ساکن آلمان غیر از آفات مزمن ناکارآمدی در حوزه مدیریت منابع آبی در ایران، عواملی چون توسعه نامتوازن صنعتی-کشاورزی، کمبود بارندگی، سدسازی‌های بی‌رویه در حوضه آبریز و هم‌چنین خروج دست‌کم ٤٥ درصد از منابع آب‌های سطحی استان کرمانشاه به عراق را اصلی‌ترین عناصر دخیل در تنش آبی این استان می‌داند.

این پژوهش‌گر اکولوژی با اشاره به تصمیم عجولانه مسوولان استانی برای حل عاجل تامین آب شرب از طریق حفر چاه‌های جدید می‌گوید در حال حاضر کرمانشاه یک میلیارد و ١٠٠ میلیون متر مکعب کسری تجمعی مخزن‌های آبخوان دارد که دلیل آن‌ هم برداشت‌های بی‌رویه از منابع آبی زیرزمینی است: «به نظر می‌رسد رویه حفر چاه برای تامین آب در استان کرمانشاه هم‌چنان ادامه دارد؛ رویه‌ هولناکی که دشت‌های مهم روان‌سر سنجابی و حسن‌آباد قلعه‌میان را به دشت‌های ممنوعه بحرانی این استان تبدیل کرده است. معنای صریح این وضعیت، عدم استفاده مطلق از آب‌های آبخوان و عدم به‌کارگیری مطلق زمین‌های کشاورزی برای کشت است تا در فرآیند بازیابی، تناسب طبیعی ویژه خود را بازیابد.»

«دشت ممنوعه» و «دشت ممنوعه بحرانی» دو اصطلاح متداول در بحث‌های منابع آبی زیرزمینی هستند. دشت ممنوعه به دشت‌هایی گفته می‌شود که با توجه به افت سطح آب زیرزمینی در آن‌­ها، اجازه حفر چاه جدید داده نمی‌­شود و برداشت‌ها باید طبق قوانین تعیین شده انجام شوند.

در دشت‌­های ممنوعه بحرانی، سطح آب زیرزمینی افت شدیدی دارد و برداشت از این دشت‌­ها حتی از چاه‌­هایی که دارای مجوز هستند، با احتیاط و به اندازه‌­های تعیین شده انجام می‌شود. کارشناسان می‌گویند وضعیت این دشت‌ها را نمی‌توان به حالت اولیه بازگرداند و فقط می‌شود با حفاظت، از بدتر شدن وضعیت جلوگیری کرد.

سهرابی معتقد است مسوولان استانی با علم به شکنندگی منابع آبی کرمانشاه، عملا این استان را به ورطه فاجعه تغییر اقلیمی سوق می‌دهند چون با وجود ۱۱ دشت ممنوعه در این استان که مرکز استان را نیز شامل می‌شود، حفر چاه به معنی جهش به سوی فاجعه و شمارش معکوس وضعیت آبی این استان به عنوان یک ابر بحران جدید در کشور است: «به عبارت دیگر، تداوم روند مدیریتی غالب منابع آبی، یعنی حفر چاه، دیگر دشت‌های ممنوعه استان را هم در ردیف دشت‌های ممنوعه بحرانی قرار خواهد داد؛ یعنی دشت‌های کنگاور، سنقر کلیایی، میان‌راهان، صحنه، کرمانشاه، ماهی‌دشت، اسلام‌آباد، کرند، پل‌ذهاب و ذهاب به سرنوشت دشت‌های روان‌سر سنجابی و حسین‌آباد قلعه‌میان که جزو دشت‌های ممنوعه بحرانی هستند، دچار خواهند شد.»

منصور سهرابی در ادامه گفت‌وگو، با تاکید برشکست پروژه‌های سدسازی‌ در ایران برای مهار آب و هدایت آن، معتقد است که این عدم موفقیت‌ در پروژه‌های سدسازی است که حق‌آبه مناطق حوضه آبریز استان کرمانشاه پرداخت نشود: «عدم پرداخت حق‌آبه مناطق حوضه آبریز علاوه بر تاثیر مستقیم شبکه‌ها و سفره‌های آبی زیرزمینی و اخلال در سیکل طبیعی منابع آبی، قطع رابطه ارگانیک بین بالادست و پایین‌دست حوضه آبریز را به دنبال خواهد داشت.» حوضه آبریز به قسمت‌هایی از خشکی می‌گویند که شیب آن به شکلی است که آب از آن نقاط به پست‌ترین مکان آن جغرافیا می‌راند.

یک شهروند پاوه‌‌ای نیز با اشاره به ساخت سد «داریان» در این شهرستان، عواقب و پیامدهای آن بر روی مردم و تاثیر مخربش بر منابع آبی این منطقه، از جمله «پاوه»، «باینگان» و «هجیج» و هم‌چنین روستاهای اورامانات، به‌ویژه کاهش چشم‌گیر چشمه معروف «بل» از توابع استان کرمانشاه را این‌گونه توصیف می‌کند: «زمانی که ساخت سد داریان در حال اجرا بود، خودم شاهد بودم که به‌بهانه مانع‌زدایی، ده‌ها منطقه را سوراخ سوراخ کرده و برخی از کوه‌های منطقه را نیز با انفجارات سهمگین و مکرر نابود کردند؛ مثلا ایجاد تونل هیروی پاوه به سمت منطقه به‌له‌رزان که برای انتقال آب به دشت‌ ذهاب حفر شد، علاوه بر اخلال در منابع آبی منطقه، آتش‌سوزی‌های ناشی از خشک‌ شدن جنگل‌های بلوط را به‌ دنبال داشته است. میزان آتش‌سوزی‌های جنگل‌های بلوط این منطقه بعد از ایجاد سد داریان قابل مقایسه با دوره قبل از آن نیست؛ جنگل‌هایی که هر بلوط آن در طول یک سال ٢٥٠ لیتر آب به سوی سفره‌های آبی زیرزمینی روانه می‌کنند.»

کشاورزان و ساکنان روستاهای مناطقی چون دامنه‌های کوه‌ها و کوهستان‌های «دالاهو» تا دشت‌های ذهاب، «نواکوه»، «قلعه‌شاهین» و «دیره» شهرستان سرپل‌ذهاب که بخشی از مناطق آب‌خیز استان کرمانشاه بوده‌اند، حالا با مشکل آب آشامیدنی و تامین آب برای آبیاری کشاورزی و باغ‌های‌ خود روبه‌رو هستند.

بحران بی آبی در حالی هر روز بیشتر می‌شود که سرپل‌ذهاب علاوه بر رودخانه معروف «الوند» که از وسط این شهر می‌گذرد، دارای رودخانه‌هایی چون «دله‌شیر» و «سیدصادق (چم سیدصادق)» و سراب‌‌‌های «قره‌بلاغ»، «قلعه‌شاهین»، «گرم» و «دشت دیره» است که عمده آن‌ها در ادامه مسیر خود، پس از ورود به مجاری آبی شهرستان قصرشیرین، به شهر خانقین کشور عراق وارد می‌شوند. «قلعه‌شاهین» و «دشت دیره» هم که در حال حاضر دست‌کم ٧٠ درصد از آب‌های خود را از دست داده‌اند، قادر به تامین میزان آب‌ مورد نیاز اهالی اطراف خود نیستند چون هر دو رودخانه الوند و دله‌شیر به گفته منابع محلی، بیش از ٩٠ درصد خشک شده و در حال مرگ‌ هستند.

یک شهروند سرپل‌ذهابی که اهل ادبیات و موسیقی است، با حسرت و تاسف وضعیت فعلی رودخانه الوند را برای «ایران‌وایر» روایت کرد؛ رودخانه‌ای که به قول خودش، زمانی خروش و عظمت آن برای نویسندگان و شعرای منطقه، مظهر زندگی و تمثال زایندگی بود: «اما حالا به یک باریکه بدبو، منشا بیماری‌های تنفسی و محل زاد و ولد انواع حشرات تبدیل شده است.»

او می‌گوید: «زمانی که از منطقه ناوکل وارد شهر سرپل‌ذهاب می‌شوید، بوی نامطبوع و آلودگی شدید این رودخانه رو به‌ مرگ شما را آزار می‌دهد و تا مرکز و حتی تا محله فولادی این شهر ادامه دارد. عوارض خشک‌ شدن این رودخانه، فضاهای اطراف آن را به‌ شدت آلوده کرده و باعث بروز انواع بیماری‌های پوستی و تنفسی برای مردم اطراف آن شده‌اند و هم‌چنین به محلی برای تولید انواع حشرات گوناگون و انباشت زباله تبدیل شده است.»

یک فعال زیست‌محیطی این شهر در رابطه با اقدامات پیش‌گیرانه فعالان مدنی سرپل‌ذهاب برای جلوگیری از تداوم وضعیت کنونی رودخانه الوند به «ایران‌وایر» می‌گوید: «بارها پیرامون آلودگی‌های ناشی از خشک‌ شدن رودخانه الوند به مسوولان مربوطه هشدار داده‌ایم اما دریغا که گوش مسوولان بدهکار نبوده و نیست.»

به گفته این شهروند سرپل‌ذهابی، خشک‌ شدن رودخانه‌های این منطقه علاوه بر انداخت شبح مرگ و ویرانی بر زندگی و معیشت مردم، کمبود منابع آبی و نزاع بر سر تامین آب در میان کشاورزان و باغ‌داران را هم به‌ دنبال داشته است: «به عنوان مثال، ریشه درگیری‌های خونین اخیر میان دو ایل جاف (کُردهای اهل سنت) و ایل قلخانی (کُردهای پیرو آیین یارسان) در غرب کرمانشاه، چگونگی تقسیم آب در میان این دو ایل است که تاکنون هم جریان دارد.»

خبرگزاری تسنیم در گزارشی که ٩ تیر١٤٠٠ پیرامون تنش آبی در کرمانشاه منتشر کرده، مدعی شده است که حداقل ١٣٠ روستا در استان کرمانشاه با تانکر آب‌رسانی می‌شوند. اما بسیاری از ساکنان روستاهای سرپل‌ذهاب و «ثلاث‌باباجانی» در همین استان روایت دیگری دارند.

یک کارگر سرپل‌ذهابی که در یکی از باغ‌های دشت ذهاب کار می‌کند، به «ایران‌وایر» گفت علاوه بر خسارات عظیم ناشی از عدم تامین آب کافی برای آبیاری باغ‌های مناطق «پیران»، «بله‌وان»، «بانه‌فره» و «بریموهن» و هم‌چنین باغ‌های روستاهای وابسته به رودخانه الوند (چم‌الوند)، آفت تشنگی به زندگی مردم روستاهای منطقه «ریژاو» و «بان‌زرده» زده و کام خانواده‌های‌شان را تلخ کرده است.

به گفته این منبع محلی، اگرچه وضع سراب قره‌بلاغ از بقیه رودخانه‌های دیگر بهتر است اما اصولا آب آن که منبع آب شرب بسیاری از روستاهای منطقه است، قابل شرب نیست ولی مردم به‌ ناچار و یا با استفاده از دستگاه تصفیه آب از آن استفاده می‌کنند: «اهالی اغلب روستاهای مناطق دشت ذهاب، از جمله گولین میرزاخانی، دشت قلعه‌شاهین، بریمون، رشی‌واس، ناوه‌فره، زله‌واس و بورچی‌واشی، به‌لوان و پیران با مشکل آب آشامیدنی روبه‌رو هستند. حتی برخی از روستاهای منطقه پشت‌تنگ در دامنه دالاهو و سرپل‌ذهاب که حدود ١٤ تا ١٥ روستا را شامل می‌شود، گاهی تا پنج روز متوالی از آب آشامیدنی محروم هستند و دولت نیز عملا از تامین آب آشامیدنی آن‌ها شانه خالی کرده است.»

یک نصاب پمپ‌های آب در شهرستان ثلاث‌باباجانی از توابع استان کرمانشاه نیز ادعای تامین آب از طریق تانکر را رد کرد. او به «ایران‌وایر» گفت حدود پنج روز است که برای تعدادی از روستاها پمپ آب نصب کرده اما به دلیل جاری نشدن آب در لوله‌های آب آشامیدنی، هنوز نتوانسته است قدرت مکش و نشتی‌های احتمالی شلنگ پمپ‌های آب را امتحان کند: «حالا بسیاری از اهالی سرپل‌ذهاب، ثلاث‌باباجانی و قصرشیرین نیز ناچار شده‌اند که برای تامین آب کافی، از پمپ‌های آب استفاده کنند.»

هاوری یوسفی- ایران وایر

 
فیلمها و خبرهای بیشتر در کانال تلگرام پیک ایران