ژاپن ۷۶ سال بعد از فاجعه هیروشیما/ خطای دید از پشت عینک خوشبینی

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل، مریم خرمائی: المپیک توکیو اگرچه به واسطه همه گیری کووید ۱۹، بی سر و صداتر از ادوار گذشته برگزار شد؛ اما ظاهراً شور و هیجان آن به حدی بود که اهمیت یکی از تلخ‌ترین رویدادهای تاریخی را به سایه فراموشی بسپارد.

هر سال، همزمان با ۶ آگوست (۱۵ مرداد)، خاطره بمباران اتمی «هیروشیما» و «ناگازاکی»، نه تنها دل مردم ژاپن بلکه تمام دنیا را تکان می‌داد. اما امسال، در تقلای برگزاری اختتامیه سی و دومین دور از بازی‌های المپیک، به جز چند تیتر کم رمق رسانه‌ای و معدودی اظهارنظر پراکنده، خبری از بازخوانی آن حادثه پر غصه نبود.

بازدید باراک اوباما رئیس جمهور سابق آمریکا از هیروشیما در سال ۲۰۱۶ را باید به منزله نقطه پایانی بر قصه سوگواری ژاپن و ورق خوردن کتاب تاریخ به نفع آغاز فصل جدیدی در رابطه توکیو-واشنگتن تلقی کنیم مثلاً در حالی که آمریکا مدام از لزوم تجهیز و نوسازی زرادخانه اتمی خود سخن می‌گوید؛ «آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل متحد با انتشار پیامی توئیتری به ابراز نگرانی درباره فقدان پیشرفت در رسیدن به هدف جهان عاری از سلاح اتمی بسنده کرد.

اما، ژاپن هفتاد و ششمین سالگرد بمباران اتمی هیروشیما را در حالی سپری کرد که چندی است وسوسه دوستی با آمریکا خاطره به خاکستر نشستن مردم این شهر زخم خورده از تاریخ را در رنگ و لعاب خود فرو برده است.

این طور به نظر می‌آید که در پاک کردن حافظه تاریخی کشورها توسط آمریکا، پروژه ژاپن جز موفق ترین ها بوده است تا آنجا که دولت توکیو حاضر است بنا به مصلحت سیاسی، چهره داغ دیده هیروشیما را که زمانی به تاوان جفای امپراتوری ژاپن در جنگ جهانی دوم، آتش گدازه‌های نخستین بمب اتمی جهان را به جان خرید، در زیر غبار زمان پنهان کند.

روز ۶ آگوست ۱۹۴۵، آمریکا با پرتاب بمب اتمی که قدرت آن معادل ۱۵ هزار تُن تی ان تی بود؛ ضمن نابودی این شهر، ۱۴۰ هزار ژاپنی را کشت. این کشور تنها سه روز بعد، بمب دوم را بر روی شهر ناگازاکی پرتاب کرد که طی آن ۷۰ هزار نفر دیگر به خاک و خون کشیده شدند.

نجات یافتگان از بمباران اتمی این دو شهر نیز سرانجام خوشایندی نداشتند و اغلب روزگار خود را با سرطان‌های تیروئید، سینه و دیگر انواع سرطان‌ها سپری کردند.

در واقع، بازدید باراک اوباما رئیس جمهور سابق آمریکا از هیروشیما در سال ۲۰۱۶ را باید به منزله نقطه پایانی بر قصه سوگواری ژاپن و ورق خوردن کتاب تاریخ به نفع آغاز فصل جدیدی در رابطه توکیو-واشنگتن تلقی کنیم.

امروز ژاپن در موازنه قدرتی که در منطقه راهبردی ایندوپاسیفیک در جریان است، نه تنها جای زخمی که آمریکا ۷۶ سال پیش به چهره اش نشاند، پنهان می‌کند بلکه با تلاش برای تغییر قانون اساسی به نفع حضور ارتش در جنگ‌های فراسرزمینی، تمام قد در کنار دولت واشنگتن ایستاده و حریف قدری چون چین را به مصاف می‌طلبد.

این همکاری دست کم در یک سال گذشته به شکل افزایش بودجه نظامی و تدارک رزمایش در چارچوب‌های مختلف نمود پیدا کرده است.

افزایش تدریجی بودجه نظامی

ژاپن به دنبال آن است تا برای مقابله با تهدیدهای خارجی از جمله چین، به هواپیماهای جدید، موشک‌های با برُد بیشتر و همچنین ناوهای هواپیمابر مجهز شود کابینه ژاپن در تاریخ اول دی ۹۹، بودجه نظامی سال مالی ۲۰۲۱ را تائید کرد که رقمی حدود ۵۲ میلیارد دلار برآورد می‌شود و شامل مواردی چون توسعه جنگنده‌های پیشرفته و تأمین هزینه موشک‌های ضدکشتی دوربُرد نیز هست.

البته این نهمین سال متوالی است که ژاپن بودجه نظامی خود را افزایش می‌دهد و تصمیم امسال کابینه حاکی از التزام «یوشیهید سوگا» نخست‌وزیر فعلی این کشور به طرح مناقشه‌برانگیزی است که «شینزو آبه» نخست وزیر سابق برای گسترش توان نظامی ژاپن پیشنهاد داد.

طبق این طرح، ژاپن باید برای مقابله با تهدیدهای خارجی از جمله چین، به هواپیماهای جدید، موشک‌های با برُد بیشتر و همچنین ناوهای هواپیمابر مجهز شود.

به این ترتیب، بعد از ۳ دهه، ژاپن به دنبال خرید جنگنده‌های جدیدی است که تا سال ۲۰۳۰ تحویل داده می‌شوند و ۴۰ میلیارد دلار هزینه خواهند داشت. از این مقدار، ۷۰۶ میلیون دلار آن از محل بودجه سال میلادی آتی تأمین خواهد شد.

۳۲۳ میلیون دلار هم به توسعه موشک‌های ضدکشتی دوربُردی اختصاص داده می‌شود که از مجمع‌الجزایر اوکیناوا حراست می‌کنند. ۶۲۸ میلیون دلار دیگر نیز صرف خرید ۶ فروند جنگنده رادارگریز اف -۳۵ خواهد شد.

۹۱۲ میلیون دلار هم به ساخت ۲ رزم ناو اختصاص می‌یابد که در مقایسه با ناوشکن‌های معمولی به سرنشینان کمتری نیاز دارند. ژاپن به ۲ رزم ناو دیگر هم برای استقرار سامانه دفاعی ایجیس نیاز دارد که هزینه آن هنوز برآورد نشده است.

رزمایش‌های نظامی یک سال اخیر

از اردیبهشت ۱۴۰۰ به این سو، ژاپن دست کم سه رزمایش با مشارکت آمریکا و متحدانش انجام داده و رزمایش‌های بیشتری نیز در راه است.

*نخستین مورد در تاریخ ۲۱ اردیبهشت بود که طی آن ژاپن برای اولین بار همزمان با نیروهای دریایی فرانسه و آمریکا مشارکت کرد. در این رزمایش از یک زیردریایی ژاپنی و ۱۰ کشتی شامل شش کشتی از ژاپن، دو کشتی از فرانسه، یک کشتی از آمریکا و یک کشتی از استرالیا استفاده شد. «نوبیو کیشی» وزیر دفاع ژاپن، هدف از این رزمایش که در آن از نیروی زمینی هم استفاده شد؛ بهبود مهارت‌ها و تاکتیک‌های لازم در دفاع از جزایر دورافتاده عنوان کرد.

از اردیبهشت ۱۴۰۰ به این سو، ژاپن دست کم سه رزمایش با مشارکت آمریکا و متحدانش انجام داده و رزمایش‌های بیشتری نیز در راه است توکیو و پکن بر سر مالکیت مجموعه جزایری در دریای چین شرقی که ژاپن آنها را «سنکاکو» و چین آنها را «دیائویو» می‌خواند، اختلاف نظر دارند. آمریکا پیشتر به تنهایی رزمایشی را اطراف این جزایر انجام داد اما نیروی زمینی را در آنها مستقر نکرد.

*در بازه زمانی ۲۸ خرداد تا ۲۰ تیر نیز، ژاپن و آمریکا سلسله رزمایش‌هایی را تحت عنوان «سپر شرقی» در ۸۵۰ کیلومتری جزیره تایوان انجام دادند. بخشی از این رزمایش در جزیره «هوکایدو» در مجاورت مرز آبی ژاپن-روسیه انجام شد.

ژاپن بر چهار جزیره کوریل جنوبی واقع در خاور دور روسیه ادعای ارضی دارد که در سال ۱۹۴۵ در جریان جنگ دوم جهانی به تصرف ارتش شوروی در آمد. توکیو امضای توافقنامه صلح با روسیه را منوط به حل و فصل این مناقشه ارضی کرده است.

در اقدام متقابل، در تاریخ ۵ مرداد، روسیه هم رزمایشی نظامی در نزدیک سواحل ژاپن برگزار کرد.

*در تاریخ ۱۴ تا ۱۷ تیرماه نیز، ژاپن برای نخستین بار با فیلیپین رزمایش برگزار کرد- کشوری که در دریای چین جنوبی با پکن مناقشه ارضی دارد.

*این در حالی است که تا پایان سال جاری میلادی، ژاپن در چارچوب گروه «کواد»، با هند، استرالیا و آمریکا در پاسیفیک غربی رزمایشی را برگزار خواهد کرد. از سوی دیگر، انتظار می‌رود ناو «کوئین الیزابت» انگلیس و ناوچه آلمانی «بایرن» نیز تا پایان سال جاری میلادی، در رزمایش‌هایی که آمریکا با مشارکت ژاپن در ایندوپاسیفیک تدارک می بیند؛ شرکت کنند.

تهدیدهای دور و نزدیک؛ خطای دید

چندجانبه گرایی در مواجهه با روسیه و به ویژه چین، به خصوص در لابلای صفحات کتاب سفید- گزارش سالانه نظامی ژاپن که اواسط تیر منتشر شد- به چشم می‌خورد.

در این کتاب، به سرمایه گذاری در عملیات‌های چندجانبه هم اشاره شده است به این معنا که برای دفع هرگونه تهدیدی، علاوه بر آمریکا، ژاپن به مجموعه‌ای از دوستان هم فکر متوسل خواهد شد. این تغییری چشمگیر در مقایسه با وقتی است که ژاپن فقط روی اتحاد با واشنگتن حساب باز می‌کرد و گمان می‌رود که آغازگر واگذاری نقشی جدید به این کشور در سطح بین الملل باشد.

همچنین در این کتاب، وزارت دفاع ژاپن به صراحت قید می‌کند که ثبات و امنیت تایوان- جزیره خودمختاری که چین آن را بخشی از تمامیت ارضی خود تلقی می‌کند- برایش مهم است.

چندجانبه گرایی در مواجهه با روسیه و به ویژه چین، به خصوص در لابلای صفحات کتاب سفید- گزارش سالانه نظامی ژاپن که اواسط تیر منتشر شد- به چشم می‌خورد از نظر ژاپن، قضیه تایوان از آن جهت مهم است که این جزیره خودمختار نزدیک زنجیره جزایر اوکیناوا در منتهی الیه غربی مجمع الجزایر ژاپن قرار دارد.

ژاپن همچنین درباره برتری جویی نظامی چین و قدرت نمایی این کشور در دریاهای چین جنوبی و شرقی هشدار داده و مدعی است که فعالیت‌های پکن به دغدغه‌ای بزرگ برای کشورهای منطقه ایندوپاسیفیک و جامعه بین الملل تبدیل شده است.

این طور به نظر می‌آید که چشم حقیقت بین ژاپن تا حدودی با مشکل دوربینی مواجه شده چرا که تهدیدهای آتی چین را در منطقه راهبردی ایندوپاسیفیک می بیند اما دشمنی که ۷۶ سال پیش به طمع آزمایش بمب اتم، مردم این کشور را خاکستر نشین کرد؛ نمی بیند و حتی حضور ۵۵ هزار نظامی آمریکایی در خاک خود را به فال نیک می‌گیرد.