جولان طالبان در شهرهای مهم؛ چه آینده‌ای در انتظار افغانستان است؟

پیش‌روی برق‌آسای طالبان به سمت مراکز شهرها که از جنوب تا شمال افغانستان کلید خورده است، بسیاری‌ را به آینده مبهم این کشور نا امید ساخته است.

در یک هفته اخیر و پس از تهاجم سنگین طالبان برای تصرف مراکز شهرها در جنوب و شمال افغانستان، جنگجویان این گروه موفق شدند که شهرهای زرنج در مرز با ایران، شهر شبرغان پایگاه سیاسی و مردمی مارشال عبدالرشید دوستم، شهر سرپل، شهر آیبک و شهر تالقان را به تصرف خود درآورند. این شهرها از پایگاه‌های مهم مارشال دوستم رهبر حزب جنبش ملی به شمار می‌رفتند. حزب جنبش ملی از احزاب قدرتمند در افغانستان است که نقش کلیدی در براندازی نظام «امارت اسلامی» طالبان در سال ۲۰۰۱ داشت.

سقوط شهرها چگونه کلید خورد؟

در دو ماه اخیر طالبان با راه اندازی حملات سنگین تهاجمی، حدود دوصد ولسوالی را در سراسر افغانستان از حاکمیت دولت افغانستان خارج کردند و در پی آن مدعی شدند که ۸۵ درصد جغرافیای افغانستان را در اختیار دارند. سقوط ولسوالی‌ها، ضمن این‌که روحیه جنگ و ادعای پیروزی در میان جنگجویان طالبان را تقویت کرد، این گروه را از لحاظ توانایی‌های نظامی نیز بیشتر از قبل تجهیز ساخت. طالبان از هر ولسوالی به پیمانه وسیع، جنگ افزار جمع‌آوری کرد و از مناطق تحت سلطه‌شان نیز از مردم به اجبار پول، اسلحه و سرباز جمع کرد. 

https://www.radiozamaneh.com/681091

طالبان با امکانات گسترده نظامی که از ولسوالی‌ها به دست آورده بودند و جنگجویان تازه‌نفس که به گفته حمدالله محب، مشاور شورای امنیت ملی افغانستان از مدارس دینی پاکستان وارد افغانستان شده‌اند، برای تصرف مراکز شهرها اقدام کردند. سقوط شهرها به تاریخ ۱۶ اوت، از زرنج در جنوب افغانستان کلید خورد. این شهر پس از تهاجم سنگین طالبان و بدون درگیری به طالبان واگذار شد. در پی آن، شهر شبرغان که از مهم‌ترین شهرها در شمال افغانستان است، پس از یک نبرد شدید به تصرف طالبان درآمد. شهرهای سرپل، تالقان و آیبک نیز پس درگیری‌های پراکنده به تصرف طالبان درآمد و اکنون شهر مزارشریف که مرکز تجاری، سیاسی و نظامی شمال افغانستان است در محاصره شدید گیر مانده است.

تهاجم طالبان برای تصرف شهر مزارشریف به طور بی‌سابقه سنگین است، اما به دلیل موجودیت نیروهای دولتی و مردم در این شهر که از چندماه قبل برای دفاع آماده شده بودند، در دو روز اخیر، تلفات سنگینی به طالبان وارد شده است.

محمد جواد جاهد

محمد جواد جاهد که سال‌ها در صفوف نیروهای امنیتی افغانستان کار کرده است در صحبت با زمانه می‌گوید که عوامل مختلفی باعث شده است تا ماشین جنگی طالبان به سمت مراکز شهرها پیش‌روی کند. به باور جاهد مهم‌ترین عامل شکل‌گیری این وضعیت، بیزاری مردم از یک دولت غرق در فساد و بی کفایتی است. به باور جاهد، جنگجویان طالبان دانش‌آموخته‌های مدارس دینی پاکستان هستند و وقتی به جبهه جنگ اعزام می‌شوند با این دیدگاه می‌جنگند که در بهشت مکان قشنگی منتظرشان است و برعکس در صفوف نیروهای دولتی افغانستان، تعهد چندانی به جانفشانی برای حفظ نظام و دولت وجود ندارد.

جاهد می‌گوید که جنگجویان طالبان به همان عقیده انحرافی که دارند معقتهند و برای آن تا پای جان می‌جنگند، اما نیروهای دولتی افغانستان وقتی فساد و تعصب لجام‌گسیخته را در حکومت می‌بینند، از نبرد و فداکاری دلسرد می‌شوند.

جاهد که پس از سال‌ها فعالیت نظامی در صفوف رسمی دولت، اکنون خانه‌نشین است می‌گوید:

«چه کسی حاضر است برای یک نظام آلوده به فساد و تعصب جان خود را فدا کند؟ درست است که مردم افغانستان از طالب و عقیده منحط این گروه بیزار هستند، اما به همان میزان از عملکرد نظام حاکم در ۲۰ سال اخیر که فرصت‌های طلایی برای پیشرفت و آرامش را به هدر داده است نیز متنفرند.»

جاهد می‌گوید که فساد عمیق در رده‌های مختلف نهادهای حکومت و حضور افراد تاثیرگذار با انگیزه و عقیده طالبانی در حکومت، باعث بازتولید و تقویت طالبان در افغانستان شد و همین مساله به اضافه عوامل دیگر از جمله آزادی پنج هزار و ۵۰۰ زندانی طالبان به دستور ایالات متحده از زندان‌های حکومت افغانستان، منجر به وقوع فجایع اکنون شدند.

هیچ‌کس نمی‌داند چه جریان دارد

من به عنوان یک روزنامه‌نگار که اوضاع افغانستان را با دلهره و اضطراب دنبال می‌کنم، روزانه با پرسش‌های زیادی از سوی مخاطبان در شبکه‌های اجتماعی مواجه می‌شوم. بیشترین پیام‌ها را از شهرهای تحت حمله دریافت می‌کنم و تقریباً همه یک پرسش دارند: چه اتفاقی دارد می‌افتد؟ شهر ما معامله شده است؟ 

به دلیل وقوع غیرمنتظره سقوط شهرهای مهم و شک و تردید نسبت به موضع و برنامه دولت افغانستان در برابر اوضاع، پاسخ دقیق به پرسش‌های مردم در مورد این‌که چه اتفاقی دارد می‌افتد در میان موجی از شایعات و فرضیه‌هایی که از سوی تحلیلگران مطرح می‌شوند گم شده است.

نقیب‌الله تاتار

نقیب‌الله تاتار، منشی شورای ولایتی سمنگان است. شهر ایبک مرکز سمنگان، روز دوشنبه و بدون درگیری به تصرف طالبان درآمد. تاتار که از شهر آیبک متواری شده و خانه‌اش را طالبان غارت کرده است، می‌گوید که حتی اشرف غنی و عبدالله نمی‌دانند که در افغانستان چه جریان دارد. تاتار در صحبت با زمانه می‌گوید که جنگ ویرانگر کنونی، یک بازی در سطح کلان میان قدرت‌های دخیل در افغانستان است و غنی و عبدالله از جزئیات این بازی دور نگه داشته می‌شوند.

تاتار می‌گوید که مردم افغانستان قربانی یک بازی بزرگ شده‌اند، در حالی که رهبران افغانستان مصروف چانه‌زنی برای حفظ امتیازات شخصی شان هستند. تاتار معتقد است که رهبران حکومت قادر به حل بحران کنونی در افغانستان نیستند و این جنگ ویرانی‌های بیشتری را به بار خواهد آورد.

چه آینده‌ای در انتظار افغانستان است؟

تحولات افغانستان به صورت برق‌آسا در حال تغییر است. میز مذاکره در قطر تعطیل است و هیات‌های مذاکره کننده حکومت افغانستان و گروه طالبان در هتل‌های شهر دوحه تحولات داخل افغانستان را تعقیب می‌کنند. 

سردار محمد رحمان‌اوغلی، سفیر پیشین افغانستان در اوکراین می‌گوید که طالبان در پی نارضایتی گسترده مردم از حکومت و رهبران سیاسی به سمت مراکز شهرها پیش‌روی کرده‌اند و جغرافیای سلطه‌شان وسعت یافته است، اما این گروه هیچ‌گاه موفق به سلطه سراسری در افغانستان نخواهد شد. 

محمد رحمان‌اوغلی

رحمان‌اوغلی می‌گوید که تردید مردم به همکاری و تبانی آمریکا و اشرف غنی با طالبان در تحولات پیش‌رو منجر به تضعیف روحیه جنگی و عدم فداکاری برای حفظ نظام شده است. رحمان‌اوغلی می‌افزاید که جنگ به شهرهای بزرگ و مهم کشانیده شده و بیرون راندن طالبان از شهرها کار دشوار و پر تلفات همراه با هزینه سنگین برای حکومت و مردم خواهد بود. رحمان‌اوغلی معتقد است که عقبۀ گروه طالبان در روستاها است و با وجودی که زمان برای سرکوب طالبان دیر است، اما اگر حکومت هم اکنون از خود درایت و تعهد نشان دهد، مردم به صورت گسترده برای سرکوب طالبان به پا می‌خیزند و از حرکت طالبان جلوگیری می‌کنند.

سفیر پیشین افغانستان در اوکراین معتقد است که اگر حکومت افغانستان در این مرحله تعیین کننده، از خود صداقت و درایت نشان ندهد، فاجعۀ سقوط، دامن کابل را نیز خواهد گرفت که این کار به دلیل بیزاری مردم از طالبان، منجر به وقوع یک جنگ داخلی ویرانگر در افغانستان خواهد شد.

اوضاع در افغانستان در حالی به سمت بدتر شدن در حرکت است که همه تلاش‌های بین‌المللی برای رسیدن به یک تفاهم سیاسی در افغانستان، به شکست مواجه شده است. در تازه‌ترین مورد، قرار است دو نشست مهم در زمینۀ رسیدن به یک تفاهم سیاسی و ختم جنگ در افغانستان، در قطر برگزار شوند که از مقامات عالی‌رتبه افغانستان و سران گروه طالبان برای شرکت در آن‌ها نیز دعوت شده است.