از احمد شاه قاجار تا علی خامنه‌ای؛ تکرار تاریخ بی‌کفایتی - Gooya News

در هر دو دوره همه‌گیری، بی‌کفایتی حاکمان ایران مرگ صدها هزار تن از مردم را رقم زد

امیر سلطان‌زاده - ایندیپندنت فارسی

مرگ‌ومیر ناشی از کرونا در ایران به وضع اسفناکی رسیده است؛ به‌ طوری که پس از بیش از دو سال از شروع همه‌گیری این بیماری، نام ایران در صدر کشورهایی است که روزانه بیشترین تعداد کشته را دارند. بر اساس آمار رسمی، از زمان شیوع کرونا تا امروز نردیک به ۱۰۰ هزار تن از مردم جان خود را از دست داده‌اند اما به نظر می‌رسد این واقعیت ماجرا نیست. آمار ثبت‌احوال نشان می‌دهد که طی یک سال و نیم اخیر به نسبت دوره مشابه پیش از آن، حدود ۲۰۰ هزار مورد مرگ مازاد داشته‌ایم. به‌ عبارت‌ دیگر با توجه به تعداد مرگ‌های ثبت شده در کشور در دو دوره مشابه و همچنین در نظر گرفتن اینکه تنها کووید-۱۹ می‌تواند عامل تاثیرگذار در افزایش تعداد مرگ‌ومیرها باشد، عدد واقعی مرگ‌ومیر کرونا را می‌توان در همین حدود ارزیابی کرد.

در واقع این تنها حدس و گمان نیست. چهارشنبه ۲۰ مرداد ۱۴۰۰، علیرضا زالی، رئیس ستاد مقابله با کرونا تهران در جمع خبرنگاران گفت: «وقتی کارشناسان سازمان جهانی بهداشت به ایران آمدند، ما به‌جای مشورت مدام از آن‌ها می‌خواستیم در رسانه‌ها از نظام سلامت ایران تعریف کنند. ما آمار‌های مرگ‌ومیر را از سازمان جهانی بهداشت پنهان کردیم.»

این نخستین بار نیست که ایران در مواجهه با یک بیماری همه‌گیر با وضعیتی چنین وخیم و بحرانی روبه‌رو می‌شود. در سال پایانی جنگ جهانی اول و مقارن با حکومت احمدشاه قاجار، جهان با همه‌گیری یک بیماری با نام «آنفلوآنزای اسپانیایی» مواجه شد. عددهای مختلفی از تعداد مرگ‌ومیر در این دوران منتشر شده است اما برخی تخمین‌ها از مرگ بیش از ۵۰ میلیون نفر در سراسر جهان خبر می‌دهند؛ یعنی تعداد کشته‌های آنفلوآنزای اسپانیایی با تعداد کشته‌های جنگ جهانی اول تقریبا برابر است. این موضوع عمق فاجعه را به‌خوبی نشان می‌دهد.

ایران در آن دوران نیز یکی از بالاترین آمار مرگ‌ومیر در دنیا را ثبت کرد. در همین رابطه، آرنولد ویلسون، کمیسر مدنی بریتانیا در بغداد (۱۹۱۸ تا ۱۹۲۰) و مامور اداره سیاسی هندوستان در آن زمان، در کتابی با عنوان «پرشیا» می‌نویسد: «با وجود اینکه بیماری‌های عفونی مثل طاعون خیارکی، وبا و گونه‌ای آنفلوآنزا بین ۱۹۱۸ و ۱۹۲۰ دنیا را درنوردیدند اما در پرشیا همه‌گیر شدند و بیش از جنگ چهارساله جان انسان‌ها را گرفتند. با این حال در پرشیا شواهد ناچیزی در این باره در دسترس است.»

مطالب بیشتر در سایت ایندیپندنت فارسی

در تحقیقی دیگر، دکتر امیر اصلان افخمی با اشاره به گستردگی آنفلوآنزای اسپانیایی در ایران و تاثیر مضاعف قحطی، آلودگی آب، اعتیاد و فقدان امکانات پزشکی بر افزایش میزان مرگ‌ومیر تخمین می‌زند که در روستاها بین ۱۰ تا ۲۵ درصد و در شهرها بین یک تا ۱۰ درصد جمعیت قربانی بیماری همه‌گیر آنفلوآنزای اسپانیایی شدند. در مجموع شمار قربانیان آنفلوآنزا در ایران بین ۹۱۰ هزار و ۴۰۰ تا دو میلیون و۴۳۱ هزار نفر بوده است؛ یعنی بین هشت تا ۲۱.۷ درصد جمعیت کشور را آنفلوآنزا از پای درآورد و ایران از این نظر در ردیف‌های بالایی جدول مرگ‌ومیر ناشی از این بیماری مسری قرار گرفت.

ناتوانی حکومت وقت ایران، تصمیم‌گیری‌های دیرهنگام، احتکار، خشکسالی، جنگ و فساد در میان دولت‌مردان باعث شد تا بخش بزرگی از جمعیت ایران در آن زمان جان خود را از دست بدهند. در آن دوران بسیاری از روحانیون با دعانویسی و برگزاری نماز در مساجد سعی داشتند مردم را درمان کنند؛ یعنی به‌ جای آنکه با حمایت از قرنطینه از شیوع بیشتر آن جلوگیری کنند، مردم را گرد هم جمع می‌آوردند.

حال با مرور آن برهه تاریک از تاریخ ایران به ایران امروز می‌رسیم. در حالی که جهان در زمینه پزشکی پیشرفت چشمگیری کرده و کشور ما به‌مراتب ثروتمندتر از دوران قاجار شده است، اما عملکرد حاکمان ایران و روحانیون تفاوت چندانی با آن زمان ندارد.

علی خامنه‌ای در اسفند ۱۳۹۸ گفته بود بیماری کرونا مسئله چندان مهمی نیست و راه مقابله با آن توسل، دعا و درخواست شفاعت از ائمه اطهار است و به‌ طور خاص دعای هفتم صحیفه سجادیه می‌تواند به مقابله با ویروس کرونا کمک کند. پس از آن، علیرضا اعرافی، منصوب علی خامنه‌ای و مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور، با انتشار نامه‌ای خطاب به وزیر بهداشت از او خواست تا گروهی از اعضای حوزه‌های علمیه را به عضویت ستاد مرکزی بحران کرونا درآورد. اعرافی از وزیر بهداشت خواست تا «کمیته امور فرهنگی و دینی» در ستاد مقابله با کرونا تشکیل دهد و ریاست را آن به حوزه‌های علمیه واگذار کند: «با توجه به اهمیت موضوعات فرهنگی و دینی، کمیته امور فرهنگی و دینی نیز در کنار سایر کمیته‌ها با محوریت مدیریت حوزه‌های علمیه کشور تدبیر و برای همکاری در امور مرتبط تشکیل شود تا ضمن هماهنگی بیشتر، از ظرفیت کامل حوزه و روحانیت در سراسر کشور در خدمت به ملت ایران بهره‌برداری شود.»

در حالی که در مقطعی، مکان‌های مذهبی زیر فشار برخی از مسئولان وزارت بهداشت تعطیل شدند، اما فشار بر دولت و وزارت بهداشت آنچنان زیاد شد که اندک زمانی بعد بازگشایی شدند. حتی فیلم‌هایی منتشر شد که برخی افراد با نوشیدن ادرار شتر و ادعای اینکه این توصیه امام صادق است یا با استفاده از داروی امام کاظم می‌توان کرونا را درمان کرد، توصیه‌های وزارت بهداشت را نادیده گرفتند. این قبیل اقدام‌ها که حتی در صداوسیما نیز پخش می‌شد، به ترویج خرافه و ویروس کرونا در کشور دامن زد.