سازگاری فرهنگی-اجتماعی دانشجویان بین الملل؛ موضوعی فراموش شده

حمزه حاجی عباسی- پژوهشگر برنامه آفاق* پژوهشکده سیاستگذاری علم و فناوری دانشگاه شریف در یادداشتی که در اختیار خبرگزاری مهر قرار داده است با اشاره به فراموشی موضوع سازگاری فرهنگی اجتماعی دانشجویان بین الملل در ایران بر ضرورت مدیریت شوک فرهنگی این دانشجویان تاکید کرد.

درحالیکه ایرانیان از دیرباز روحیه دیگرپذیری و تکثر فرهنگی دارند، اما بیشترین مشکلات دانشجویان بین المللی در ایران، مسائل اجتماعی، فرهنگی و ارتباطی است. زندگی دانشجویی برای دانشجویان بین المللی که از کشوری دیگر و فرهنگ متفاوتی می آیند دارای پیچیدگی های بیشتری نسبت به بقیه دانشجویان است. برای آن‌ها همه چیز جدید است، نوع غذا، زبان، شرایط و محل زندگی، رفتار و تعامل با افراد، حتی نوع تدریس اساتید. این شرایط جدید باعث می شود آن‌ها دچار "شوک فرهنگی " شوند.

عوامل ایجادکننده‌ شوک فرهنگی می تواند آب و هوا، زبان، نقش‌های اجتماعی، قواعد رفتاری، ارزش‌ها و تنش‌های ارتباطی باشد. وقتی فردی با شیوه جدیدی از زندگی روبرو می شود مجموعه‌ای از حالات، نگرش‌ها و احساسات همچون گم گشتگی، خجالت، فشارروانی، ناامیدی، دلتنگی شدید، عدم تمرکز، کج‌خلقی و زودرنجی، عصبانیت، افسردگی، کم‌خوابی، بدخوابی، گریه کردن بی‌موقع، زیاده‌روی در خوردن و نوشیدن، وسواس، خودداری از آموختن زبان، ترس دائمی به سراغ او می آید. شوک فرهنگی ۴ مرحله دارد:

• ماه عسل: ابتدا برای دانشجو همه چیز جذاب و مهیج است، روابط با مردم محلی کم عمق و سطحی است.

• بحران: سپس دانشجو با مشکلات زبان، ارتباط و تفاوت در ارزش‌ها روبرو شده و دچار ناامیدی، اضطراب، عصبانیت و دلتنگی برای کشور خود می شود. • سازگاری: با تسلط بر زبان جدید و کسب دانش در مورد فرهنگ کشور میزبان می تواند بر بحران های خود کنترل پیدا کند.

• تسلط: دانشجو یاد می گیرد که چگونه در محیط جدید زندگی کرده، تفاوت ها را به خوبی می شناسد و با فرهنگ کشور میزبان احساس راحتی دارد و می تواند رشد کند. و در نهایت محیط جدید را به عنوان خانه دوم بپذیرد.

اگر شوک فرهنگی دانشجویان بین المللی مدیریت نشود و آن‌ها نتوانند به خوبی با فرهنگ کشور میزبان ارتباط برقرار کنند در انجام تکالیف درسی خود به مشکل بر می خورند و دچار افت تحصیلی می شوند و حتی ممکن است به ترک تحصیلشان بی انجامد. ادغام و سازگاری فرهنگی-اجتماعی به معنی توانایی همسویی و تعامل با یک فرهنگ جدید، یکی از رویکردهایی است که برای پذیرش فرهنگی دانشجویان بین المللی مفید است.

ارتباط موثر دانشجویان بین المللی با استاد، کارمندان و دیگر دانشجویان در کلاس و محیط دانشگاه، تعامل مثبت و آسوده با مردم محلی و جلوگیری از عدم اطمینان ها (برای مثال یک دانشجوی بین المللی باید بداند اگر در یک موقعیت بحرانی قرار گرفت به چه کسی مراجعه کند)، نقش موثری در سازگاری فرهنگی اجتماعی این افراد دارد.

فرایند انطباق فرهنگی اجتماعی برای هر فرد با توجه به ویژگی های فردی، شخصیتی و فرهنگی می تواند متفاوت باشد. توصیه های فردی و آموزش های رفتاری باعث کاهش عوارض بحرانهای ناشی از غربت می شود. رفتارهایی مثل کنجکاوی و علاقه به موضوعات جدید، انعطاف‌پذیری ذهنی، مراقبت از سلامت فیزیکی، یافتن دوست هم‌فرهنگ و هم درد، عدم قضاوت دیگران، پرهیز از بیکاری و داشتن سرگرمی، استفاده از مشاوره و حفظ حس شوخ‌طبعی می توانند راهکارهای شخصی مفید برای مقابله با شوک فرهنگی و حس غربت باشند.

اما علاوه بر ویژگی های فردی، محیط‌های آموزشی، شرایط اجتماعی_فرهنگی جامعه، وجود امکانات تفریحی و همچنین مسائل مالی در تشدید این شوک موثر هستند. دانشگاه‌ها می توانند با برگزاری جلسات، کارگاه ها و فعالیت های مختلفی فرایند انطباق فرهنگی اجتماعی دانشجویان بین المللی را تسریع کنند. دانشگاه باید به اساتید و کارمندان خود آموزش های لازم برای تعامل موثر و رفع مسائل و مشکلات دانشجویان بین المللی را بدهند. همچنین باید برای هر چه نزدیک کردن دانشجویان بومی با دانشجویان بین المللی برنامه های مشترکی اجرا کند تا باعث افزایش دوستی و تعامل بین آنها شود.

حضور دانشجویان با زبان ها، قومیت ها، نژادها، فرهنگ ها و سطح اجتماعی-اقتصادی متفاوت در دانشگاه های ایران، سابقه ای طولانی دارد. استفاده از این تجربه، در انسجام و انطباق سریع تر دانشجویان بین المللی می تواند دانشگاه های ما را محل مطلوبی برای پذیرش دانشجویان از کشورها و فرهنگ های دیگر نماید.

آفاق با همکاری پژوهشکده سیاست‌گذاری علم و فناوری دانشگاه صنعتی شریف و انجمن دیاران با هدف تقویت جذب و همکاری با دانشجویان بین المللی درایران، فعالیت می کند. این برنامه در نظر دارد موانع جذب دانشجویان بین المللی را شناسایی کرده و در جهت افزایش کیفیت زندگی و تحصیلی آنها گام بردارد. پژوهشگران این برنامه، بر رفع موانع سیاستی، فرهنگی و اجتماعی جذب دانشجویان و تداوم همکاری علمی، فنی و اقتصادی با فارغ‌التحصیلان تمرکز خواهند کرد.