گزارش عملکرد پیشرفت فناوری نانو ایران منتشر شد

به گزارش گروه فناوری خبرگزاری دانشجو، «گزارش‌عملکرد سند گسترش کاربرد فناوری نانو ایران در سال ۱۳۹۹» در راستای اطلاع‌رسانی اقدامات صورت گرفته در خصوص برنامه‌های سند گسترش کاربرد فناوری نانو مصوب هیئت‌وزیران و تشریح عملکرد ستاد ویژه توسعه فناوری نانو در ۵ فصل منتشر شد.

 

در فصل اول گزارش، وضعیت کشور در راستای اهداف کلان پیشرفت فناوری نانو بیان شده است. بر این اساس: در سال ۲۰۲۰ میلادی، ۱۲۱۹۰ مقاله مرتبط با فناوری نانو توسط محققان ایرانی در WoS نمایه شد که معادل ۹۳/۵ درصد از کل مقالات نانو منتشر شده در سال ۲۰۲۰ است.

 

ایران با این سهم از انتشارات نانو، همانند سال گذشته، در رتبه چهارم دنیا قرار گرفت. این جایگاه در حالی به‌دست آمده که ایران در سال ۲۰۰۱ و قبل از تأسیس ستاد فناوری نانو که تعداد معدودی از محققان و دانشمندان ایرانی با این فناوری نوظهور آشنا بودند با انتشار دَه مقاله نانو در رده پنجاه و هفتم دنیا و ششم منطقه خاورمیانه قرار داشت. ایران در سال‌های بعد همواره یک روند صعودی را در انتشار علوم نانو طی کرد به‌طوری که از انتشار سالانه دَه مقاله نانو به انتشار روزانه ۳۳ مقاله نانو رسید.

در سال ۲۰۲۰ در بین دانشگاه‌های ایران، دانشگاه تهران با انتشار ۸۷۷ مقاله نانو (۷٫۲درصد) کل مقالات نانو ایران در این سال در رده اول قرار دارد. پس از آن به‌ترتیب دانشگاه تربیت مدرس (۵۸۲ مقاله نانو)، صنعتی امیرکبیر (۵۳۰ مقاله)، دانشگاه علوم پزشکی تهران (۵۱۰ مقاله) و دانشگاه علم و صنعت (۴۸۰ مقاله) در رده‌های بعدی قرار دارند. مجموعه دانشگاه آزاد اسلامی نیز نزدیک به یک چهارم از کل مقالات نانو ایران را منتشر کرده است که البته این آمار متعلق به تمامی واحد‌های این دانشگاه است.

در شاخص اچ (h-Index)، رتبه جهانی ایران برای مقالات منتشر شده در ۵ سال منتهی به ۲۰۲۰ (h-index پنج‌ساله) یازدهم است.سهم مقالات نانوی مشترک ایران با کشور‌های دیگر در سال ۲۰۲۰ حدود ۳۰ درصد بود.

ایران در مجموع تا پایان سال ۲۰۲۰، ۲۷۳ اختراع مرتبط با فناوری نانو در دفاتر ثبت پتنت آمریکا و اروپا منتشر کرده است. تعداد پتنت‌های نانوی ایران در USPTO در سال ۲۰۲۰، ۳۷ پتنت بوده است. علاوه بر این، در همین سال، ۲۰ اختراع نانویی دیگر در حال ثبت نهایی در این دفتر هستند.

رتبه ایران در پتنت‌های ثبت شده در USPTO در سال ۲۰۲۰ بیستم است. نسبت تعداد پتنت‌ها به تعداد مقالات نانو نشان می‌دهد که ۴٫۶ پتنت نانویی در ازای هر ۱۰۰۰ مقاله نانو ثبت شده است. با این حال، همین تعداد اختراعات مرتبط با فناوری نانو، سهمی در حدود ۲۹ درصد از کل پتنت‌های ثبت شده ایران در ادارات ثبت پتنت آمریکا و اروپا را شامل می‌شوند.

در سال ۱۳۹۸، حجم بازار نانو ایران ۷۴ درصد نسبت به سال قبل رشد داشت. در پایان سال ۱۳۹۸، در مجموع ۲۳۴ شرکت در زمینه تولید محصولات، تجهیزات و خدمات حوزه فناوری نانو فعال بودند که از داده‌های جمع آوری شده از این شرکت‌ها، رقم کلی فروش معادل ۴۴٬۴۸۷ میلیارد ریال به دست آمده است. از مجموع بازار فروش محصولات نانو ساخت ایران در سال ۱۳۹۸، ۲۶۴۸ میلیارد ریال (حدود ۶درصد) مربوط به صادرات این محصولات به کشور‌های دیگر و ۴۱۸۳۹ میلیارد ریال آن مربوط به فروش در بازار داخلی بوده است.

محصولات فناوری نانو ایران به‌ طور کلی در سه گروه کالا، خدمات و تجهیزات دسته‌بندی می‌شوند که در ادامه وضعیت کلی هر دسته ارائه می‌شود. در سال ۱۳۹۸ بیشترین حجم بازار نانو، معادل ۹۶ درصد، متعلق به کالاهاست. بخش خدمات در سال گذشته نزدیک به ۱۳۰درصد رشد داشت و از ۴۴۳ میلیارد ریال به ۱۰۱۵ میلیارد ریال رسید.

در سال ۱۳۹۸، بخش زیادی از بازار خدمات را خدمات پوشش‌دهی و بعد از آن خدمات شبکه آزمایشگاهی تشکیل دادند. فروش تجهیزات آزمایشگاهی و صنعتی فناوری نانو در سال ۱۳۹۸، با وجود تحریم‌ها و کمبود منابع مالی و حمایتی با افزایش ۴۸درصدی همراه بوده است.

در سال ۱۳۹۸، بیش از ۵۵ درصد از حجم بازار کالا‌های فناوری نانو، به حوزه ساخت‌وساز تعلق دارد که عبارت‌اند از: شیرآلات، شیشه‌های کم‌گسیل، بتن سبک، انواع کف‌پوش، انواع کاشی و گرانیت آنتی‌باکتریال. در رتبه بعدی، صنایع اپتوالکترونیک قرار دارد که حدود ۱۲درصد از بازار کالا‌های نانو ساخت ایران را به خود اختصاص داده است. خودرو، نفت و گاز، نساجی و پلیمر و کامپوزیت با سهم بین ۲٫۹ تا ۲٫۵درصد در رتبه‌های بعدی قرار دارند. شیرآلات بهداشتی و خانگی به‌دلیل گستردگی بازار مصرف، حجم بالای تولید و همچنین کاربرد خوب تجهیزات لایه‌نشانی PVD در این صنعت، حجم بالایی از محصولات نانو حوزه ساختمان (بیش از ۷۰درصد) را در سال گذشته به خود اختصاص دادند.

در سال ۱۳۹۸، بخش بزرگی (حدود ۶۶درصد) از بازار خدمات فناوری نانو ایران متعلق به خدمات پوشش‌دهی به روش رسوب فیزیکی بخار (PVD) است که در بخش‌های مختلف صنعت ساخت‌وساز از جمله شیرآلات، کاشی و ورق استیل در حال ارائه خدمات فنی هستند. پس از آن خدمات شبکه آزمایشگاهی با سهم ۳۲ درصدی در رده بعدی قرار دارد. محاسبه بازار نانو ایران در سال ۱۳۹۹ در دست اقدام است و گزارش نهایی آن در پاییز ۱۴۰۰ منتشر خواهد شد.

در طول سال ۱۳۹۹، فعالان حوزه فناوری نانو کشور از صرف توان و تخصص خود برای کمک به بهبود وضع کشور در برابر ویروس کرونا فروگذار نکردند. محصولات فناوری نانو مؤثر در مقابله با همه‌گیری کووید-۱۹ را می‌توان به دو دسته کلی محصولات مورد استفاده در پیشگیری و محصولات تشخیصی دسته‌بندی کرد. «ماسک‌های تنفسی بر پایه نانوالیاف، دستگاه‌های تصفیه‌کننده هوا بر پایه فناوری پلاسما، مواد ضدعفونی‌کننده دست و سطوح حاوی نانومواد و مکمل‌های دارویی برپایه نانومیسل»، مهم‌ترین محصولات برای پیشگیری و «دستگاه تشخیص سریع کرونا برپایه نانوحسگر» محصول حوزه تشخیص هستند. ویژگی‌های هریک از این محصولات در فصل اول این گزارش بیان شده است.

 

در فصل دوم، گزارش عملکرد برنامه‌های کلان، عملیاتی و اقدامات اجرایی فناوری نانو در کشور بیان شده است. بر این اساس اقدامات مختلف صورت گرفته در ۸ برنامه کلان شامل: «ترویج و آموزش عمومی فناوری نانو، ارتقای کیفیت علمی و پرورش سرمایه‌های انسانی فناوری نانو، مدیریت توسعه فناوری نانو، سازمان‌دهی و توسعه خدمات و زیرساخت‌های تجاری‌سازی فناوری نانو، ارتقای صنایع موجود و ایجاد صنایع جدید بر پایه فناوری نانو، پیاده‌سازی نظام استاندارد و ایمنی فناوری نانو، توسعه بازار محصولات نانو و ارتقای همکاری‌های بین‌المللی در حوزه فناوری نانو» تشریح شده است.

در فصل سوم این گزارش، برنامه‌ها و اقدامات صورت گرفته در راستای سیاست‌گذاری پیشرفت فناوری نانو و ارزیابی برنامه‌ها و نهاد‌ها تبیین شده است.

فصل چهارم گزارش به تشریح اقدامات دستگاه‌های اجرایی در راستای تکالیف سند گسترش کاربرد فناوری نانو پرداخته است. در فصل پنجم نیز، ارزیابی شاخص‌ها و گزارش تأمین مالی برنامه پیشرفت فناوری نانو ایران در سال ۱۳۹۹ ذکر شده است. این گزارش در ۵ فصل و در ۲۶۴ صفحه تنظیم شده و نسخه الکترونیکی آن از اینجا قابل دریافت است.