پیشینۀ جنگ قومی در افغانستان و هدف‌های قومی طالبان

تبلیغ بازرگانی

بازگشت برق‌آسای طالبان به قدرت بحث‌های فراوانی را نه تنها در رسانه‌های فارسی زبان بلکه در مطبوعات و رسانه‌های بسیاری از کشورهای جهان برانگیخت. به نظر می‌رسد افکار عمومی به ویژه در کشورهای غربی بیش از همه نگرانِ اسلام‌گرایی افراطیِ طالبان است. تحلیل‌گران در دو هفتۀ گذشته دربارۀ این جنبه از پدیدۀ طالبان بسیار سخن گفته‌اند.

رسانه های دیاسپورای افغان نیز در گفتارها و نوشتارهاشان اهمیت ویژه‌ای به اسلام‌گرایی افراطیِ طالبان داده‌اند. با این حال، بعضی از تحلیل‌گران افغانی می‌کوشند در پس اسلام‌گرایی افراطی طالبان انگیزه‌های نیرومند قومی ببینند و با مراجعه به گذشته‌های نه خیلی دور نشان دهند که جنگ در افغانستان اساساً جنگ قومی است و به قول محی‌الدین مهدی، نمایندۀ پیشین مجلس افغانستان و پژوهشگر تاریخ سیاسی، شریعت برای طالبان نقابی است به منظور پیشبرد هدف‌های قومی.

یکی از سایت‌های افغانی که از این دیدگاه مطالب تحلیلی و تاریخی مستند منتشر می‌کند، سایت «شبکۀ اطلاع‌رسانی افغانستان» است. بیش از یک سال پیش مقاله‌ای در آن سایت به قلم «محمد صدیقی» زیر عنوان «چهل سال جنگ قومی در افغانستان» به چاپ رسید که در آن نویسنده به قدرت رسیدن «امیر عبدالرحمن خان» را در ۱۸۸۰ میلادی با استناد به رویدادهای انکارناپذیر سرآغاز نهادینه شدن کشمکش‌های قومی در افغانستان می‌داند.

امیر عبدالرحمن بیش از بیست سال بر افغانستان حکومت کرد. او که با شعار وحدت افغانستان به میدان آمده بود، در عمل، پشتون‌ها را بر تاجیک‌ها، هزاره‌ها و ازبک‌ها مسلط کرد. به عقیدۀ نویسنده، پس از مرگ او در ۱۹۰۱ برتری پشتون‌ها بر قوم‌های دیگر به یکی از عناصر سازندۀ هویت پشتون‌ها تبدیل شد و هرگز از ذهن رهبران سیاسی پشتون بیرون نرفت.

در قرن گذشته تاجیک‌ها فقط دوبار آن هم مدت زمانی بسیار اندک توانستند در رأس قدرت سیاسی افغانستان قرار گیرند: بار اول در دورۀ نه ماهۀ حکومت «امیر حبیب‌الله کَلَکانی» در ۱۹۲۹ و بار دوم در دورۀ چهار سالۀ حکومت ربانی- مسعود که از ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۶ طول کشید. با حبیب‌الله کَلَکانی تاجیک‌ها پس از هفتصد سال توانستند قدرت سیاسی را در  آن سرزمین در دست گیرند.

محی‌الدین مهدی، سیاستمدار و اندیشمند افغان، نیز معتقد است که طالبان از اساس یک جریان قومی است و شریعت برای آنان وسیله‌ای بیش نیست. به گفتۀ او، مردم افغانستان سخنان «عبدالمنّان نیازی» را فراموش نکرده‌اند که گفته بود: تاجیک‌ها به تاجیکستان، ازبک‌ها به ازبکستان و هزاره‌ها به گورستان بروند. عبدالمنّان نیازی معاون شبکۀ انشعابی طالبان بود که چند ماه پیش در هرات زخمی و در کابل درگذشت.

طالبان در ۱۹۹۹ هزاران مرد و زن و کودک هزاره را در یِکاولَنگ و بامیان به رگبار گلوله بستند، در ۱۹۹۸ بیست هزار هزاره را در مزار شریف کشتند. همین چندی پیش بیش از ۴۰۰ خانوادۀ بدخشانی و تُخاری را مجبور به ترک قُندوز کردند. به گفتۀ نمایندۀ سابق مردم بدخشان، طالبان به آن خانواده‌ها گفته بودند که قُندوز جای آنان نیست و باید آن ولایت را ترک کنند.

به گفتۀ محی‌الدین مهدی، برنامۀ یکسان سازی قومی در افغانستان در زمان امان‌الله خان که از ۱۹۱۹ تا ۱۹۲۹ بر افغانستان حکم راند در ابعاد گسترده‌ای به راه افتاد. در زمان او بود که طرح انتقال پشتون‌ها از شرق و جنوب به مناطق شمال و دیگر مناطق غیرپشتون زیر عنوان «پروژۀ ناقلین» آغاز شد و در زمان نادرشاه، محمدگلخان مومند، هاشم خان، ظاهرشاه و داوودخان ادامه یافت. این پروژه نه تنها با جابه جایی قومی بلکه با فارسی ستیزی نیز همراه بود. نخستین برنامۀ جدی برای حذف زبان فارسی در زمان نادرشاه و به دست وزیر داخلۀ او، محمدگل‌خان مومند، طرح‌ریزی و عملی شد.

هنگامی که محمد گلخان در ۱۹۲۳ با عنوان «رئیس تنظیمیه» به مناطق شمالی رفت مردمان فارسی زبان و ترکی زبان را وادار کرد عرایضشان را به زبان پشتو بنویسند و به عرایضی که به زبان فارسی به دست او می‌رسید ترتیب اثر نمی‌داد.

به نوشتۀ محمدنسیم جعفری، روزنامه‌نگار افغانی، پشتون‌ها و در رأس آنان «اشرف غنی» به این نتیجه رسیده بودند که دوام نظام انتخاباتی در افغانستان به زیان پشتون‌ها تمام خواهد شد و در انتخابات آینده قدرت به دست غیرپشتون‌ها به ویژه تاجیک‌ها خواهد افتاد. به همین سبب، با موافقت و تأیید اشرف غنی، والیانِ ولایت‌ها، مسئولان نهادهای امنیتی و از همه مهم‌تر، ارتش سیصد هزار نفری پیش از رسیدن «طالبانِ موتور سوار» میدان را خالی کردند.

دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید

آبونه شوید

اخبار جهان را با بارگیری اَپ ار.اف.ای دنبال کنید