آیا واقعا اهمیتی دارد منشا کرونا را پیدا کنیم؟

آیا واقعا اهمیتی دارد منشا کرونا را پیدا کنیم؟

• بریت ییپ و والریا پراسو
• بی‌بی‌سی جهانی

۱۶ تیر ۱۴۰۰ - ۷ ژوئیه ۲۰۲۱

منبع تصویر، Getty Images

سران کشورهای گروه هفت در اجلاس اخیر خود از دانشمندان خواستند درباره منشا ویروس کرونا، مطالعه‌ای "بموقع، شفاف، با هدایت کارشناسان و مبتنی بر علم" انجام دهند.

این اولین باری نیست که رهبران سیاسی کشورهای قدرتمند از یافتن منشا ویروسی که عامل این همه‌گیری جهانی است پشتیبانی می‌کنند.

جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا بتازگی به دستگاه‌های اطلاعاتی‌اش دستور داده تلاش‌شان را مضاعف کرده و بعد از ۹۰ روز، گزارشی را تحویل دهند حاوی بررسی دقیق این احتمال که آیا ویروس کرونا از آزمایشگاهی در چین به بیرون راه یافته است.

این فرضیه بحث‌برانگیز که خیلی‌ها تاکنون آن را به عنوان یک تئوری توطئه حاشیه‌ای رد کرده‌اند، دوباره مطرح شده و دشواری‌های رابطه چین و غرب را پیچیده‌تر کرده است.

چین همواره این فرضیه را دستاویز کشورهای غربی برای "تخریب وجهه" خود و "انداختن تقصیر به گردن دیگری" دانسته است.

اکنون یک سال و نیم از اولین گزارش کرونا در ووهان می‌گذرد ولی چگونگی ظهور این ویروس هنوز معلوم نیست. علم چگونه سعی می‌‌کند پاسخ این سوال را بیابد و چرا مهم است که از سیاست فراتر رویم و منشا این ویروس را پیدا کنیم؟

• سازمان بهداشت جهانی: بی‌اندازه بعید است منشا کرونا آزمایشگاه ویروس‌شناسی ووهان بوده باشد
• آمریکا خواستار تحقیقات 'شفاف' درباره سرمنشاء ویروس کرونا شد
• رد کامل احتمال نشت ویروس کرونا از آزمایشگاه ووهان 'نیازمند بررسی بیشتر است'

منبع تصویر، Reuters

چیزهایی که می‌دانیم و چیزهایی که نمی‌دانیم

ویروس سارس-کرونای-۲ اواخر سال ۲۰۱۹ در چین شناسایی شد و تاکنون طبق آمارهای رسمی، بیش از ۱۸۰ میلیون نفر را در دنیا مبتلا کرده و جان بیش از چهار میلیون نفر را گرفته است.

بعضی از اولین مبتلایان به این ویروس نوظهور، به یک بازار تره‌بار و غذاهای دریایی در شهر ووهان مرتبط بودند.

از آن زمان تاکنون بیشتر دانشمندان تقریبا به این اجماع رسیده‌اند که این ویروس جدید نتیجه "سرریز" یک ویروس حیوانی به جمعیت انسانی است که بعد توان سرایت زیادی پیدا کرده است.

فرضیه دیگر می‌گوید این ویروس ممکن است از موسسه ویروس‌شناسی ووهان که در نزدیکی همین بازار قرار دارد به بیرون راه یافته باشد. دانشمندان در این موسسه بیش از یک دهه است که درباره ویروس‌های کرونای خفاش‌ها مطالعه می‌کنند.

این ادعای جنجالی را اوایل همه‌گیری جهانی دونالد ترامپ رئیس جمهور وقت آمریکا تبلیغ می‌کرد. بعضی‌ها از این هم فراتر رفتند و گفتند که این ویروس می‌تواند ساخته بشر باشد تا به عنوان سلاح بیولوژیک بکار گرفته شود. از آن زمان تاکنون تحقیقات به شواهدی رسیده‌اند که این فرضیه را که این ویروس مهندسی شده است رد می‌کنند.

تابستان پیش گروهی دانشمند در نشریه آمریکایی بهداشت و طب‌حاره‌ای نوشتند: "این فرضیه که ویروس سارس-کرونای-۲ ساخته بشر است کاملا بی‌اعتبار شده است چون ردپای ژنتیکی ویروسی که از قبل بوده و ویروسی جدید از روی آن مهندسی شده باشد، در این ویروس نیست."

منبع تصویر، EPA

توضیح تصویر،

سران کشورهای گروه هفت خواستار تحقیقات جامع و مناسب برای یافتن منشا کرونا شده‌اند

اخیرا نیز دکتر آنتونی فائوچی عالی‌ترین مقام پزشکی آمریکا در زمینه بیماری‌های عفونی اعتبار این فرضیه را این گونه زیر سوال برد: "اینکه چینی‌ها عمدا چیزی را مهندسی کنند که خودشان را بکشند... به نظر من کمی غیر عادی است".

با این حال این دیدگاه که ممکن است این ویروس در نتیجه یک حادثه آزمایشگاهی نامعلوم به بیرون راه یافته باشد، دوباره مورد توجه قرار گرفته است.

جستجوی منشا

بعضی دانشمندان هر دو فرضیه را مدنظر دارند، اینکه ویروسی که از طبیعت گرفته شده از آزمایشگاهی به بیرون راه یافته در مقابل این نظریه که "سرریز" طبیعی باعث انتقال ویروس کرونای خفاش به انسان شده است، مستقیم یا به واسطه یک حیوان دیگر مانند پنگولین.

فروردین امسال دانشمندانی از کشورهای اتریش، ژاپن، اسپانیا، کانادا، آمریکا و استرالیا نوشتند نظریه دوم "هنوز به قوت خود باقی است و نباید کم اعتبار تلقی شود".

بهمن پارسال، سازمان جهانی بهداشت کارشناسانی را به چین فرستاد تا موضوع را بررسی کنند. اما این گروه هم درباره منشا کرونا به نتیجه نرسید و گزارشش حتی سوال‌های بیشتری را مطرح کرد.

اواحر اردیبهشت، ۱۸ دانشمند برجسته در نامه‌ای به نشریه ساینس خواستار تحقیق بیشتر در این باره شدند و نوشتند: "تا دسترسی به اطلاعات کافی باید هر دو فرضیه را جدی بگیریم". آنها تاکید کردند که "تحقیق مناسب" در این زمینه باید "شفاف، واقع‌بینانه، مبتنی بر داده و منوط به نظارت مستقل" باشد.

منبع تصویر، Dan Renzetti

توضیح تصویر،

پروفسور آکیکو ایواساکی

پروفسور آکیکو ایواساکی استاد ایمنی‌شناسی دانشکده پزشکی ییل در آمریکا، از نویسندگان این نامه، تردیدی ندارد که شناحتن منشا این ویروس برای پیش‌گیری از همه‌گیری‌های جهانی بعدی اهمیتی بسزا دارد. او به بی‌بی‌سی گفت:

"اگر معلوم شود این ویروس مستقیم از خفاش به انسان منتقل شده، باید اقدامات لازم برای به حداقل رساندن این تماس‌ها را انجام دهیم و کسانی را که معلوم شده با خفاش در تماس بوده‌اند از نظر عفونت ویروسی زیر نظر داشته باشیم."

"اگر این ویروس تصادفی از آزمایشگاه به بیرون راه پیدا کرده، باید دقیق بررسی کنیم چگونه این اتفاق افتاده تا با تدابیر بیشتر از چنین اتفاقاتی جلوگیری کنیم."

پروفسور دیوید رابرتسون استاد ویروس‌شناسی دانشگاه گلاسگو هم می‌خواهد منشا ویروس شناسایی شود. او به بی‌بی‌سی گفت: "حتی اگر موسسه ویروس‌شناسی ووهان هم دخیل بوده باشد باز هم باید بدانیم این ویروس از کجا آمده بوده. آنها از کجا این ویروس را داشتند. تا پیش از این همه‌گیری، آنها با ویروس‌هایی سروکار داشتند که آنقدر شبیه این ویروس کرونا نبودند که منشا آن باشند."

البته پروفسور رابرتسون هم‌طراز دانستن فرضیه نشت از آزمایشگاه با نظریه منشا طبیعی را درست نمی‌داند و معتقد است با اینکه هر دو سناریو محتمل‌اند، احتمال منشا طبیعی بیشتر است.

در حال حاضر، بر اساس نشانه‌های علمی موجود، بیشتر دانشمندان مثل پروفسور رابرتسون ظهور این ویروس را یک پدیده طبیعی می‌دانند. با این حال اقلیتی هم هستند که می‌گویند شواهد برای فرضیه نشت از آزمایشگاه برای این ضعیفند که این موضوع عمیق بررسی نشده است.

منبع تصویر، Reuters

توضیح تصویر،

کرونا در طول یک سال و نیم جان بیش از چهار میلیون نفر را گرفته است

پدیده طبیعی یا حادثه آزمایشگاهی؟ دو سوی بحث

کسانی که نظریه سرریز طبیعی را باور دارند از تاریخ همه‌گیرشناسی مدرک می‌آورند: بیشتر بیماری‌های عفونی نتیجه انتقال یک ویروس از یک حیوان به انسان بدون مداخله انسان بوده است: آنفلوآنزا، آچ‌آی‌وی، ابولا یا مرس (سندرم تنفسی خاورمیانه).

علاوه بر این، وجود انواع ویروس‌ کرونا در خفاش‌های چین که می‌توانند انسان را هم بیمار کنند بخوبی روشن و مستند شده بود، تا حد زیادی به لطف تحقیقات همین موسسه ویروس‌شناسی ووهان.

اما برای فرضیه‌پردازان نشت آزمایشگاهی این موضوع شک‌برانگیز است که این ویروس در شهری شناسایی شده که چندین آزمایشگاه نیازمند به ایمنی بالا دارد و در آنها ویروس‌های خطرناک کرونا نگهداری می‌شوند.

آنها به گزارش اطلاعاتی آمریکا اشاره می‌کنند که می‌گوید در پاییز سال ۲۰۱۹ و پیش از شروع همه‌گیری، سه دانشمند موسسه ویروس‌شناسی ووهان بیمار شده‌اند. مقام‌های چین بشدت این را تکذیب می‌کنند.

اما طرفداران نشت آزمایشگاهی بیش از همه بر این واقعیت تاکید می‌کنند که نزدیک‌ترین خویشاوند ویروس کرونای کنونی که در طبیعت شناسایی شده، به نام RaTG۱۳، با آن ۹۶ درصد شباهت ژنتیکی دارد، اما پس چرا بعد از این یک سال و نیم، یک خویشاوند نزدیکتر ویروس کنونی در هیچ حیوانی یافت نشده است؟

منبع تصویر، Reuters

جلوی همه‌گیری‌های بعدی را بگیرید

اکنون که خسارت‌های کرونا روزبروز بیشتر می‌شود، بیشتر دانشمندان بر اهمیت یافتن منشا کرونا برای پیش‌گیری از همه‌گیری‌های بعدی تاکید می‌کنند.

جاش فیشمن سردبیر ارشد نشریه ساینتیفیک آمریکن اخیرا نوشت پاسخ این سوال "خیلی مهم" است چون "ویروس‌های بیماری‌زای زیادی وجود دارند"، بنابراین "شناختن اینکه یک همه‌گیری ویروسی جهانی چگونه شروع می‌شود توجه ما را به پیشگیری از موقعیت‌های مشابه جلب می‌کند".

یافتن منشا چیزی که به آن "ویروس چینی" گفته شد فقط بر پزشکی و سلامت همگانی تاثیر نمی‌گذارد، می‌تواند به تخریب کلیشه‌ها و پرهیز از تعصبات نژادپرستانه هم کمک کند. آقای فیشمن نوشت: "این پیش‌فرض‌ِ بی‌دلیل و مدرک که دانشمندان سهل‌انگار چینی باعث انتشار ویروس شده‌اند، چیزی که در دولت ترامپ متداول بود، موج عظیمی از نژادپرستی ضدآسیایی را در آمریکا تقویت کرد و در صدها اقدام خشونت‌آمیز نقش داشت".

منبع تصویر، Getty Images

توضیح تصویر،

بازار غذاهای دریایی هوآنان در ووهان چین

یافتن منشا کرونا ممکن است پیامدهای طولانی‌مدتی هم برای تولید اقتصادی و تحقیقات علمی داشته باشد. اگر سرریز طبیعی ثابت شود ممکن است برای بازارهایی در آسیا که حیوانات زنده و مرده فروخته می‌شوند و رواج بسیار دارند، مقررات سخت‌گیرانه‌تری در نظر گرفته شود.

اما اگر برعکس، فرضیه نشت آزمایشگاهی ثابت شود، برخی از پیش‌فرض‌های تحقیقات موسوم به "کارکردافزایی" (gain-of-funtion) به چالش کشیده می‌شوند. در این نوع تحقیقات، عامل بیماری‌را دستکاری می‌شود تا قابلیتی پیدا کند که قبلا نداشته است. این نوع تحقیقات در محیط‌های بسیار حفاظت‌شده آزمایشگاهی انجام می‌شوند و هدفشان این است که بتوان ظهور انواع جدید را بهتر پیش‌بینی کرد و واکسن‌های بهتری ساخت. اگر نشت آزمایشگاهی ثابت شود، احتمالا مقررات جدیدی برای چنین آزمایشگاه‌هایی وضع می‌شوند، چیزی که بسیاری متخصصان در سراسر دنیا مدتهاست خواستار آن هستند.

چین براساس تحقیق یکی از برجسته‌ترین ویروس‌شناسانش، فرضیه سومی را هم مطرح کرده است، ممکن است ویروس کرونا با یک محموله گوشت منجمد وارد این کشور شده باشد. اگر این فرضیه ثابت شود، می‌تواند بر تجارت بین‌المللی، حمل و نقل مواد غذایی و دیگر امور تجاری تاثیر بگذارد.

آیا روزی پاسخ قطعی را پیدا خواهیم کرد؟

علم بنا به تعریف باید دائم خودش را تصحیح کند و با ظهور شواهد جدید، در نظریه‌های قدیم تجدید نظر یا آنها را منسوخ کند. بنابراین ممکن است هیچ‌وقت به جواب قطعی پیدا نرسیم یا سال‌ها طول بکشد منشا کرونا را پیدا کنیم.

پانزده سال طول کشید تا در سال ۲۰۱۷ مشخص شد منشا سارس، که شیوعش حدود ۸۰۰ نفر را کشت، نوعی ویروس کرونای خفاش بوده است.

منبع تصویر، Professor David Robertson

توضیح تصویر،

پروفسور دیوید رابرتسون

پروفسور رابرتسون به تجربه خود برای یافتن منشا اچ‌آی‌وی، ویروس نقص ایمنی اکتسابی در انسان، رجوع می‌کند.

در دهه هشتاد میلادی آچ‌آی‌وی توجه دنیا را جلب کرد و تخمین زده می‌شود از آن زمان حدود ۷۶ میلیون نفر اچ‌آی‌وی گرفته‌اند. علی رغم تحقیقات خستگی‌ناپذیر، اواسط دهه ۲۰۰۰ بود که این ویروس به شامپانزه‌های وحشی مرتبط شد.

پروفسور رابرتسون می‌گوید: "اوایل نمونه‌ اچ‌آی‌وی‌یک شامپانزده بسیار کم بود و مدت‌ها طول کشید تا بفهمیم از کجا باید نمونه‌گیری کنیم."

او فکر می‌کند این بار هم جستجو به همان سختی باشد بخصوص اینکه "ویروس‌های کرونای دیگری در استان یون‌نان چین و ویروس‌های جدیدی در جنوب شرقی آسیا پیدا شده‌اند".

منبع تصویر، Getty Images

آدام راجرز روزنامه نگار علمی مهمترین نکته را این می‌داند که از بهار پارسال، شواهد موجود درباره کرونا "هیج تغییری نکرده ‌اند." او می‌نویسد "این شواهد ناقص بوده‌اند و شاید هم همیشه ناقص بمانند."

"تاریخ و علم انتقال از حیوان به انسان را محتمل‌تر از نشت آزمایشگاهی/لاپوشانی می‌داند بنابراین آنچه ما الان درباره‌اش صحبت می‌کنیم این است که چگونه بر اساس این شواهدی سستی که داریم مردم ایده خود را شکل می‌دهند."

به عقیده آقای راجرز به همین دلیل جستجو برای یافتن منشا کرونا هیچ‌گاه نمی‌تواند از سیاست فرار کند چون سیاست از همان ابتدا آن را شکل داده است.

پروفسور ایواساکی هم معتقد است "هر تلاشی با نیت خوب برای یافتن منشا این ویروس می‌تواند تبدیل به ابزار سیاسی شود".

بسیاری با او موافقند. این خطر وجود دارد که این موضوع سال‌ها بر روابط چین و آمریکا اثر منفی بگذارد: "من بخصوص به عنوان یک دانشمند زن آسیایی، بخوبی از پیامدهای احتمالی بازی انداختن تقصیر به گردن دیگری آگاهم. آخرین چیزی که می‌خواهیم برانگیختن نفرت بیشتر بر ضد آسیایی‌هاست".

منبع تصویر، Marie-Marcelle Deschamps

توضیح تصویر،

دکتر ماری مارسل دُشان

خط مقدم درمان و تحقیقات آزمایشگاهی

و البته دانشمندان در سراسر دنیا سوالی دیگر هم دارند: آیا تحقیق درباره منشا کرونا فضای تحقیقاتی امن‌تری در دنیا ایجاد خواهد کرد؟

کارشناسان هشدار می‌دهند حتی اگر نشت آزمایشگاهی ثابت شود و تدابیر جدید اعمال شوند باز هم نمی‌توان تضمین کرد این اتفاق تکرار نشود. ویروس‌ها و میکرب‌ها پیش از این هم از ازمایشگاه‌های تحقیقاتی به بیرون راه یافته و انسان‌ها را آلوده کرده‌اند، در این نوع تحقیقات آزمایشگاهی خطر نشت همیشه هست اما چنین تحقیقاتی برای پیشبرد علم و طب بسیار ضروری هستند.

اما در حالی که کرونا همینطور جان انسان‌ها را می‌گیرد برخی معتقدند یافتن منشا کرونا ممکن است مهم باشد اما اولویت نیست.

دکتر ماری مارسل دُشان در درمانگاهی در پورتوپرنس، پایتخت هائیتی، مبتلایان به کرونا را درمان می‌کند که اخیرا تعدادشان سه برابر شده است. او می‌گوید: "به عنوان پزشک، اولویت من نجات جان بیماران است".

این پزشک خط مقدم درمان کرونا که مدیر یک تیم درمانی غیرانتفاعی هم هست به بی‌بی‌سی گفت: "منابع ما محدود است و من باید از ابتلای افراد جلوگیری کنم. به همین دلیل واقع‌بینانه این است که بگویم یافتن منشا این ویروس کمک فوری به کار من نمی‌کند".

با این حال او قبول دارد در طولانی‌مدت، هر چه بیشتر و قطعی‌تر بدانیم می‌تواند به پیشگیری از یک وضعیت اضطراری دیگر کمک کند: "لازم است بفهمیم چه اتفاقی افتاده و این ویروس از کجا آمده، آین از نظر علمی مهم است".