نوای معصومیتی که از دست نرفت!/ شنیدن یک موسیقی تیتراژ واقعی

خبرگزاری مهر – گروه هنر – علیرضا سعیدی: کارکرد تیتراژ چیزی شبیه به جلد کتاب است که طراحش تلاش می‌کند با انتخاب عناصر، فرم‌ها و چینش‌ها با کمک گرافیک و موسیقی مخاطبان یک اثر را در جریان موضوع قرار دهد. شرایطی که گاهی بسیار نکته‌سنج، اندیشمندانه و حساب شده پیش روی مخاطبان قرار می‌دهد و گاهی هم به قدری سردستانه و از روی ادای یک تکلیف اجباری ساخته می‌شود که بیننده را از اساس با یک اثر تصویری دور می‌کند.

آنچه بهانه‌ای شد تا بار دیگر رجعتی به کلیدواژه «تیتراژ» داشته باشیم، مروری‌بر ماندگارترین و خاطره‌سازترین موسیقی‌های مربوط به برخی برنامه‌ها و آثار سینمایی و تلویزیونی است که برای بسیاری از مخاطبان دربرگیرنده خاطرات تلخ و شیرینی است و رجوع دوباره به آن‌ها برای ما در هر شرایطی می‌تواند یک دنیا خاطره به همراه داشته باشد. خاطره‌بازی که پس از آغاز و انتشار آن در نوروز ۱۴۰۰ استقبال مخاطبان، ما را بر آن داشت در قالب یک خاطره‌بازی هفتگی در روزهای جمعه هر هفته، روح و ذهنمان را به آن بسپاریم و از معبر آن به سال‌هایی که حالمان بهتر از این روزهای پردردسر بود، برویم.

«خاطره‌بازی با تیتراژهای ماندگار» عنوان سلسله گزارشی آرشیوی با همین رویکرد است که به‌صورت هفتگی می‌توانید در گروه هنر خبرگزاری مهر آن را دنبال کنید.

در بیست و پنجمین گام از این روایت رسانه‌ای که با بی ارتباط با ایام سوگواری محرم و صفر هم نیست به سراغ موسیقی تیتراژ سریال «معصومیت از دست رفته» رفتیم که بهار سال ۱۳۸۲ برای اولین بار در قالب یک مجموعه ویژه محرمی پیش روی مخاطبان قرار گرفت و همان گونه که انتظار می‌رفت با استقبال مخاطبان مواجه شد. مجموعه‌ای که به نوعی مقدمه‌ای برای ساخت سریال مختارنامه ای شد که بدون تردید کمتر جایگزینی را می‌توان برایش متصور شد.

محتوای مضمونی این سریال که در آن روزگار با شکل و شمایل متفاوت‌تری به لحاظ نحوه تصویربرداری شبیه به تله تئاترهای تلویزیونی پیش روی مخاطبان قرار گرفت درباره اتفاقات و پیامدهای برخی از مردمان دوره امویان در مواجهه با واقعه عبرت آموز کربلا و شهادت حضرت سیدالشهدا بود. محور اصلی داستان هم شخصیتی به نام «شوذب» است که در ابتدا از یاران و وفاداران به حضرت علی (ع) بود اما در کوفه به عنوان خزانه دار دستگاه اموی منصوب شد. اما در این راه حیله گری زنی زندگی خانوادگی اش را نابود و شخصیت انسانی و آسمانی وی را شبیه به حاکمان بی امیه ساخت.

با اتکا به آنچه درباره این سریال نوشته شده: «میرباقری شوذب را در میانه عشق بین دو زن ترسیم می‌کند. اولین زن ماریا است که زمانی مسیحی بوده است و خاطرات شیرینی از دوران خلافت امام علی (ع) دارد که به منزل آنان سر می‌زده و دستگیر فقر و تنگدستی‌شان بوده است. دیدن شوذب، ماریا را به یاد امام علی (ع) می‌اندازد و همین به تدریج علاقه او را به شوذب شکل می‌دهد.

ماریا که پس از مرگ مادر به دیر سپرده شده و به قالب راهبه مسیحی درآمده است، همچنان دل در گرو عشق شوذب دارد و برایش پیام‌هایی عاطفی می‌فرستد و در مواجهه بین این دو، شوذب نیز گرفتار عشق ماریا می‌شود. اما زن دوم یک یهودی است به نام حمیرا که با شمایل کولی‌وار خویش، دل شوذب را می‌فریبد و او را به تدریج با وسوسه به راهیابی بیشتر به دستگاه خلافت امویان، از ایمان دور می‌سازد. البته شوذب نهایتاً با ماریا ازدواج می‌کند اما به دلیل رفت وآمدهای مکرر حمیرا نسبت به او بی‌محبت شده و ماریا او را ترک می‌کند. ماریا در هنگام زاییدن پسرش از دنیا می‌رود و شوذب نیز با حمیرا ازدواج می‌کند؛ اما چند سال بعد پسر شوذب، زید، اتفاقی عاشق ربابه دختر حمیرا می‌شود و در این راه کشته می‌شود. شوذب هم دیوانه شده و ربابه را در مجلس عروسی‌اش می‌کشد.»

امین تارخ (شوذب)، فریبا کوثری (ماریا)، سارا خوئینی‌ها (حمیرا)، داریوش فرهنگ (ابن زیاد)، امین زندگانی (زید)، حدیث فولادوند (رباب)، مرضیه برومند (حره)، داود رشیدی (نعمان)، اکبر عبدی (ابونواز)، سیاوش طهمورث (ابن حریث)، سعید نیک پور (هانی)، بهناز توکلی (هاجر)، رضا کرم رضایی (پدر مقدس)، انوشیروان ارجمند (حجاج بن یوسف)، مصطفی طاری (شمربن ذی الجوشن)، رضا رویگری (سعدون)، فریده سپاه منصور موسیقی تیتراژ «معصومیت از دست رفته محتوای موسیقایی ماهرانه‌ای بود که فریدون شهبازیان بسیار متبحرانه مانند بسیاری از مقاطع دیگر از عهده طراحی آن برآمد و اثری را روی مخاطبان قرار داد که بی تردید می‌توان از آن به عنوان یکی از ماندگارترین تیتراژهای سریال‌های و مجموعه‌های تلویزیونی یاد کرد (سوفیا)، ابراهیم آبادی (مسیب)، معصومه تقی پور (مادر حمیرا)، محسن قاضی مرادی (معقل)، عباس امیری (ابو مشیر)، سروش خلیلی (شمعون)، بهرام شاه محمدلو (عتیق)، آهو خردمند (مادر ماریا)، عزیزالله هنرآموز (پدرحمیرا)، پرویز شاهین خو (شریح)، منظر لشگری (سرآشپز)، ساغرعزیزی (هلن)، نادر رجب پور (حمزه)، مرتضی ضرابی (ابن سنان)، مرتضی اردستانی (سنان بن انس)، مریم بوبانی (طوعه)، خسرو احمدی (مرد چاق)، رامتین خدا پناهی (بلال)، هاشم روحانی (خادم هانی)، انوش معظمی (نعیم)، حامد میرباقری (حیدر)، حسن میرباقری (ذاکر)، روژان آریامنش (کودکی ماریا)، مریم بصیری (زن شرطه)، مهدی تارخ (برادر شوذب)، مدجاهد نیکو (مردلاغر پیشگو)، رحمان حسینی (اشهل)، رضا راد (عباد)، مانی اسکندری (سعید)، حمید اصغری تتماج (حاجب)، سارا تنها (کودک)، محسن سلیمانی (پیک)، خسرو سهامی (ابوملیل)، علیرضا فروغی (پیک)، مریم قادری (ریحانه)، علی کریم (عبداله پسر حجاج)، هوشنگ کمالی (شرطه)، امیررضا گیتی بان (سوار)، سعید لشکری (ابراهیم)، محمد نمازی (سیاهپوش)، حسن نیکرو (حضرمی) گروه بازیگران این سریال را تشکیل می‌دادند. این در حالی بود که محمد مسعود تهیه کننده، عظیم جوانروح مدیر تصویربرداری، مهدی حسینی وند تدوین و عبدالله اسکندری طراح گریم برخی از عوامل اجرایی سریال را تشکیل می‌دادند.

اما در ورای تمام آنچه از سریال «معصومیت از دست رفته» پیش روی مخاطبان سخت گیر آن روزگار قرار گرفت و اتفاقاً هم موجب ایجاد تغییر و تحولاتی در حوزه تولید آثار مذهبی و تاریخی رسانه ملی در مقطعی از زمان شد، موسیقی متن و تیتراژی بود که با طراحی، ایده پردازی و اجرای کم نظیر فریدون شهبازیان به عنوان یکی از موثرترین و جریان سازترین هنرمندان موسیقی کشورمان پس از پیروزی انقلاب اسلامی رنگ و بوی متفاوتی گرفت. شرایطی به شدت هدف مند، متفکرانه و از روی خلاقیت و ذوق هنری این استاد مسلم موسیقی ایران که با استفاده از ترانه شهیار قنبری و البته صدای شورانگیز محمد اصفهانی که در آن سال‌ها یکی از اولین‌ها و بهترین‌های موسیقی پاپ ایران بود و هست، رنگ و بوی متفاوتی گرفت.

موسیقی تیتراژ «معصومیت از دست رفته» تولید یک محتوای موسیقایی ماهرانه‌ای بود که فریدون شهبازیان بسیار متبحرانه مانند بسیاری از مقاطع دیگر از عهده طراحی آن برآمد و اثری را علاوه بر موسیقی متن قابل تامل سریال پیش روی مخاطبان قرار داد که بی تردید می‌توان از آن به عنوان یکی از ماندگارترین تیتراژهای سریال‌های و مجموعه‌های تلویزیونی و نمایشی کشور یاد کرد. فضایی به روز شده هم تراز با سلیقه شنیداری مخاطبان آن سالهای تلویزیون که هم دربرگیرنده مولفه‌های جذب مخاطب در حوزه موسیقی بود و هم دارای چارچوبی ارزشمند به لحاظ محتوایی بود که بسیاری از من و شمایی که از دهه شصت رنگین کمانی ازخاطرات و نوستالژی را به خاطر سپردیم همچنان تازگی دارد و برخی از مقاطع آن را پیش خودمان زمزمه می‌کنیم.

به نظر می‌آید آنچه از موسیقی تیتراژ مجموعه تلویزیونی «معصومیت از دست رفته» در ذهن تداعی می‌کند، فهم درست آهنگساز از منویات ذهنی کارگردانی چون داود میرباقری برای ارائه یک ملودرام در دل یک مفهوم مذهبی ملهم از نهضت عاشورا و آزادگی حضرت سیدالشهدا در قابی متفاوت است که اگرچه در پروژه‌های دیگرش برای همکاری با فریدون شهبازیان تداوم نداشت، اما نشان داد وقتی دو ذهن خلاق و پویا در چارچوب یک نگاه متفاوت در کنار هم قرار گیرند چه کارهای خارق العاده ای را می‌توان انجام داد. کما اینکه در همین چارچوب محمد اصفهانی به عنوان یک خواننده ماهر و مولف در بسیاری از کارهای پرطرفدارش از هوشمندی‌های موسیقایی فریدون شهبازیان بهره مند شده و این چنین هم در تیتراژ سریال «معصومیت از دست رفته» شکوفا شد.

متاسفانه این شکوفایی و معیارسنجیِ هنرمندانه‌ای که در آن سال‌ها شکل بسیار پر رنگی داشت، اکنون جای خود در اغلب موارد به محتوا و موسیقی‌هایی که در بستر تیتراژهای آثاری سینمایی و تلویزیونی داده که شاید توانسته باشد در مقاطعی موجب شورانگیزی و هیجان شنیداری میان انبوه مخاطبان تلویزیون ایجاد کند، اما بدون تردید نمی‌تواند تبدیل به خاطراتی ماندگار در این عرصه شوند. چرا که در آن روزگار نه خبری از مدیر برنامه و تهیه کننده به آن مفهوم صِرف اقتصادی اش برای خوانندگان بود و نه در پشت پرده میان تولید کنندگان و تهیه کنندگان و صاحبان آثار موسیقی و تلویزیونی مراودات مالی برای پرومد کردن خواننده مورد نظر در ازای خرید و فروش ترانه و آهنگ سریال‌های تلویزیونی وجود داشت.

به عبارتی در بسیاری از موارد آهنگسازان و خوانندگان این گونه آثار گویی به همان حقوق و دستمزدی که از سریال‌ها قانع بودند تا اینکه بخواهند با ورود به این شرایط که صد البته در آن روزها ولو در شکل کمرنگ خود هم وجود داشت خود را وارد چالشی کنند که اگر در آن گرفتار می‌شدند موسیقی تیتراژهای ماندگاری چون سریال معصومیت از دست رفته با وجود تمام اختلاف سلیقه‌ها و نظرها از آن بیرون نمی‌آمد.