احیاء مخمل هفت رنگ صفوی در گروه پژوهشی هنرهای سنتی

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، روح الله دهقانی مجری طرح احیا مخمل هفت رنگ صفوی گفت: بی شک نساجی نخستین صنعت نیست ولی با جرأت و به صراحت می‌توان گفت یکی از صنایع بسیار قدیمی است و آنچه قطعی به نظر می‌رسد؛ انسان نخستین بعد از آشنایی با شکار و کشاورزی که وسیله‌های تأمین معاش بوده، ابتدا به سرپناهی برای مصون ماندن از صدمه موجودات دیگر و پس از آن به صرافت تهیه وسایلی برای محافظت از بدن خود در برابر سرما و گرما افتاده و هرچند پوشش‌های اولیه انسان از برگ درختان و پوست حیوانات تجاوز نمی‌کرده ولی طبعاً در رهگذر سال‌ها، بافت پارچه و دوختن لباس از آن‌ها به صورت یک صنعت در جوامع بدوی متجلی شد.

او افزود: مخمل‌بافی تولید پارچه‌ای است ابریشمی که نقش آن توسط پرزهای ریز و ظریفی که بر سطح پارچه قرار می‌گیرد ایجاد می‌شود، مخمل‌بافی در ایران از سابقه‌ای طولانی برخوردار است و آثاری زیبا در موزه‌های ایران و جهان از بافته‌های قدیمی این هنر وجود دارد.

به گفته این هنرمند، مخمل‌بافی در کنار زری‌بافی دو تجلی منحصر به فرد و بسیار تکنیکی از بافته‌های دستگاهی ایران به شمار می‌روند که در عین حال به لحاظ شیوه اجرا و نوع محصول به کلی با یکدیگر متفاوت‌اند.

دهقانی با اشاره به اینکه انتقال دانش این هنر از دوران گذشته سینه به سینه و به صورت استاد شاگردی بوده، انواع مخمل را شامل مخمل ساده، گل برجسته و هفت‌رنگ عنوان کرد که در مخمل هفت‌رنگ ترکیب دو شیوه نخست باهم وبا استفاده از نخ‌های رنگی بیشتر در بافت صورت می‌گیرد.

او با بیان اینکه مخمل‌بافی به رغم دشواری در تولید، دامنه کاربرد نسبتاً گسترده‌ای در بین مخاطبین داشته به طوری که هم اقشار مرفه و هم اقشار متوسط جامعه از آن استفاده می‌کردند اظهار کرد: دامنه کاربردهای این محصول از البسه گرفته تا آویزها، موارد تزئینی، پوشش‌ها، دکوراسیون داخلی اتاق‌ها، جدار داخلی صندوق‌ها و … را در برمی‌گرفته است.

این پژوهشگر خاطرنشان کرد: پارچه مخمل از ویژگی‌های منحصر به فرد فرهنگ ایرانی به حساب می‌آید و علاوه بر آنکه کاربردی فراگیر در کل پهنه کشور ایران و کشورهای همجوار داشته، به نقاط مختلف جهان صادر می‌شده است.

او با اشاره به اینکه دستگاه مخمل دارای اسکلتی چوبی، قطور و دارای ۴ ستون اصلی است که ابزارهای مختلف بافت بر آن پیاده شده گفت: این دستگاه دارای ۶ متر طول، ۴ متر عرض و ۵ متر ارتفاع است و در فضایی حدود ۳۰ متر مربع جای می‌گیرد.

دهقانی مراحل تولید مخمل را به پیش از بافت و عمل بافت تقسیم کرد و آماده سازی چله، رنگرزی، طراحی نقشه، طراحی سیستم بافت، نقش‌بندی و روش بافت را مراحل بافت مخمل خواند.

به گفته او، نقشهای به کاررفته اغلب با موضوعات ادبی، اسطوره‌ای و کهن از جمله شکارگاه، لیلی و مجنون و نقوش حیوانی و انسانی همچون نگارگری بوده و در دوره معاصر نقوش بیشتر گیاهی، اسلیمی وختایی شده و برخی نقوش مذهبی نیز در بعضی دوره‌ها به کار برده شده است.

دهقانی افزود: شیوه آموزش این هنر تا کنون استاد شاگردی بوده یعنی شاگرد پس از پذیرفته شدن در مراحل مختلف به مرور زمان تجربیات زیادی کسب می‌کرد تا به مرحله استادی می‌رسید.

او با بیان اینکه در این رشته اغلب مردها درگیر بوده‌اند و علت آن هم به دلیل شکل خاص دستگاه بوده که بافت بت آن برای بانوان دشوار می‌بود خاطرنشان کرد: ولی می‌توان در بخش‌های زیادی از مراحل کار از وجود زنان هم استفاده کرد.

این هنرمند اظهار کرد: شاهکارهای مخمل‌بافی در دوره صفوی هم‌اکنون در بسیاری از موزه‌های دنیا قرار دارد و ثبت هنر مخمل بافی در فهرست جهانی این امکان را ایجاد می‌کند تا در واقع وحدتی که در تکنیک‌ها و مهارت‌های سنتی در بخش وسیعی از جهان قابل مشاهده است ارائه و در عین حال ویژگی‌های منحصر به فرد تکنیکی و فرهنگی کشور ایران در مقایسه با کشورهای دیگر مشهود شود.

دهقانی گفت: در احیا این شیوه بافت به دلیل اینکه هیچ نمونه‌ای از دستگاه موجود نبود با ایجاد تغیراتی در دستگاه مخمل گل برجسته صورت گرفت.

او افزود: با توجه به نبود مخمل‌های هفت رنگ درموزه‌های داخل ایران مکاتبه با موزه‌های خارجی صورت گرفت و در نهایت دسترسی به تصویر با کیفیت از یک نمونه از این پارچه‌ها میسر شد؛ با آنالیز شیوه بافت از روی تصاویر طراحی اولیه بافت برای تست انجام و در مرحله پایانی با رفع ایرادات بافت آزمایشی طراحی اصلی بر روی دستگاه صورت گرفته و بافت اولین نمونه از مخمل هفت رنگ بعد از دوره صفوی شروع شد.