حجم عجیب پمپاژ روزانه نقدینگی به اقتصاد ایران/ بازار ارز به کدام سو می‌رود؟

 زهرا علی‌اکبری- در حالی که معامله‌گران در بازار ارز فاز احتیاط را برگزیده اند و اغلب بازارها در فاز رکودی قرار دارند، نوسانات بازار ارز در هفته ای که گذشت قابل توجه بود .

 در دید بلندمدت در سه ماه اخیر ، بازار ارز پذیرای افزایش محسوس قیمت‌هاست و این مهم سبب شده است بسیاری دلیل این رشد قیمت را مبهم شدن چشم‌انداز دستیابی به توافق از یک سو و همچنین رشد بی محابای نقدینگی از سوی دیگر بدانند .

 کلاب‎هاوس تخصصی خبرآنلاین این موضوع را با حضور خبره‌ترین کارشناسان بازار پولی و مالی به بحث گذاشت و اغلب حاضران در این اتاق تاکید داشتند که رشد عجیب نقدینگی در شرایط منفی بودن رشد اقتصادی و همچنین کسری بودجه و افزایش ریسک‎های سیستماتیک دلیل بروز این اتفاق مهم در بازار ارز و بورس ایران است.

 علی اصغر سمیعی، رییس اسبق کانون صرافان در ابتدای این نشست با بهره گیری از مثالی تاثیر نقدینگی بر بحران بازار ارز را تشریح کرد.

وی گفت : فرض کنید ما قصد داریم شربتی را درست کنیم و مقدار مشخصی شکر و آب در اختیار داریم، در این فضا آشپز مشغول آماده کردن شربت می‌شود و دیگ بزرگی را مهیا می‌کند و شکر و  را در آن می ریزد  و شعله آتش را روشن می‌کند.حالا شیر آب را باز می‌کند و داخل دیگ می‌گیرد اما ماجرا اینجاست که دیگر شیر آب را نمی بندد و حجم آب لحظه به لحظه در این دیگ افزایش می یابد؛ این آب در حقیقت همان نقدینگی ریالی است که مکرر به اقتصاد ایران پمپاژ می‌شود.

 بیشتر بخوانید:

                                 اعلام سه عامل مهم در تعیین نرخ ارز/ بانک مرکزی دچار روزمره‌گی است

وی ادامه داد: دست‌اندرکاران وقتی می بینند شربت بی‌مزه های آماده شده است، بخشی از این شربت را به صورت مجزا برای مهمانان ویژه به اسم ارز ۴۲۰۰ تومانی و بخشی را به اسم ارز نیمایی و غیره بر می‌دارند اما در نهایت دیگ پر از آب شده و شربت دیگر مزه‌ای برای همه ندارد.

به گفته وی در حقیقت اولین اقدام برای اصلاح این ساختار بستن شیر آب یا توقف پمپاژ نقدینگی به اقتصاد است.وی ادامه داد: در این شرایط حتی وقتی سرآشپز دیگری مسئول ادامه کار شود نیز بحران حل نخواهد شد .او هر برنامه‌ای برای غلیظ شدن شربت به کار می‌گیرد بی‌فایده از چرا که همچنان شیر آب باز است و کسی تذکر نمی‌دهد که باید مسیر این آب ورودی به دیگ متوقف شود.

به گفته وی خلق پول در اقتصاد به همین معناست و برایحل بحران باید ابتدا مسیر پمپاژ نقدینگی را متوقف کرد و از سوی دیگر شربت‌های فریز شده یا همان ارز ۴۲۰۰ تومانی و ارز نیمایی و ارزهای دیگر را به بازار اضافه کرد تا یکسان سازی نرخ‌ها در بازار اتفاق بیفتد.

وی افزود: این اقدام به معنای حذف رانت‌های غیر هدفمند در اقتصاد است، در این مسیر لازم است تیم مذاکره کننده برای آزادسازی ارز های بلوکه شده ایران در سراسر جهان وارد عمل شود و از همه این کارها ضروری تر و آسانتر است البته پیش‌گیری از نوسانات و تلاطمات در بازار ارز نیز باید در دستور کار قرار گیرد.

چشم‌اندازها مبهم است

حمید حسینی در این نشست گفت: کسری بودجه دولت و مشخص نبودن راهکارهای پوشش این کسری بودجه پیش‌بینی بازارهای مالی و پولی را با دشواری روبرو کرده است.

وی افزود:: یک اتفاق نادری که در ایران افتاده این است که توده مردم با مفاهیم اقتصادی آشنا هستند و این موضوع در کمتر کشوری در دنیا دیده میشود و دلیل این موضوع حاشیه هایی هست که در این چند ساله برای اقتصاد ایجاد شده است و لذا کار برای دولت بسیار سخت است چرا که مردم اثرات کوچکترین تصمیم های دولت را پیش بینی می‌کنند و مدام بر اساس پیش بینی های خود از شرایط آینده تصمیم گیری میکنند.

وی در ادامه افزود:  وقتی که مردم حساب می‌کنند که از اول انقلاب تا الان دلار ۴۰۰۰ برابر شده است ولی نقدینگی ۷۰۰۰ برابر شده است متوجه میشوند که قیمت ارز هنوز هم جای افزایش دارد؛ رابطه نقدینگی و تورم یک رابطه مستقیم است و قطعا این پیش بینی درست است و لذا مردم به سراغ بازار های ارز، مسکن و بازار های مشابه می روند که می دانند در آینده افزایش قیمت خواهند داشت.

حسینی در ادامه گفت: روند بازار در این روزها متاثر از ارز است؛ به عنوان مثال در بازار طلا، طلا جهانی تغییراتی نداشته است اما مردم پیش‌بینی میکنند که ممکن است قیمت ارز افزایش پیدا کند که همین امر منجر به گرانی طلا خواهد شد. در این شرایط به سمت خرید طلا می‌روند .

وی در توضیح این مطلب ادامه داد:روند بازار سهام هم به همین صورت است چرا که به محض اینکه قیمت ارز افزایش پیدا کند سهام نیز وضعیت بهتری خواهد داشت ، آفت این شرایط اینجاست که با کاهش قیمت ارز بورس دچار سکسکه می شود.

شرایط اقصاد ایران عادی نیست

معاون اسبق ارزی بانک مرکزی گفت: انتظارات تورمی، سرمایه اجتماعی، عملکرد بانک مرکزی سه عامل مهم برای تعیین مسیر قیمت ارز در آینده هستند .

سیدکمال سیدعلی گفت: باید به این نکته توجه کنیم که آیا در شرایط عادی وضعیت را تحلیل می‌کنیم یا در وضعیتی هستیم که بانک مرکزی نمی‌تواند سیاست‌های پولی خود را اعمال کند.

وی با اشاره به اینکه باید اهداف کوتاه مدت،میان مدت و بلند مدت مشخص شود، افزود: این موضوع بر عهده بانک مرکزی است که باید بتواند نرخ تورم تا پایان سال جاری را پیش‌بینی کند و بر پایه آن بازار ارز را مدیریت نماید، اما متاسفانه در شرایط فعلی این امکان برای بانک مرکزی فراهم نیست.

 سید علی در توضیح این مطلب ادامه داد: به واسطه شرایط اقتصادی موجود در کشور، بانک مرکزی با روزمرگی مواجه است  و نمی‌تواند برنامه‌ریزی دقیق کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت را داشته باشد اما داده های اقتصادی در این فضا به ما چه می‌گویند؟

معاون اسبق بانک مرکزی گفت: به عبارت دیگر پیش بینی می‌شود نرخ تورم در سال جاری بین ۴۵ تا ۵۰ درصد باشد و نوسانات بازار ارز نیز در کل نوساناتی افزایشی است.

وی با ذکر مثالی از تجربه ترکیه در دره جولان تورم گفت: این کشور در مقطعی که با تورم بالای ۶۰ درصد تورم روبرو بود، نرخ سود خود را بالاتر تورم تعریف کرده بود تا کسانی که در این اقتصاد سرمایه‌گذاری می‌کنند متضرر نشوند و بر این اساس به میزان تورم، لیر را در برابر دلار تضعیف می‌کرد اما در ایران ما با سود منفی در شرایط تورم بسیار بالا روبه‌رو هستیم.

این مقام پیشیم بانک مرکزی افزود: نرخ تورم در ایران بالاتر از ۴۰ درصد است اما نرخ سود در محدوده بیست درصد قرار دارد . این وضعیت پرداخت سود منفی یا تحمیل زیان به سپرده‌گذار به دلایل متعددی در ایران شکل گرفته و ما نمی‌توانیم مدل‌های معتبر اقتصادی را پیاده سازی بکنیم.

پنج عامل شکل دهنده انتظارات تورمی در هفته های اخیر

وحید شقاقی شهری گفت: نوسان‌های روزانه بازار ارز در قالب دید بلندمدت حداقل دو تا شش ماهه قابل بررسی است از این رو نمی‌توان کاهش‌های ضربتی روزانه را مبنای تحلیل در بازار ارز قرار داد.

وی افزود: یکی از مهمترین ابزارها برای تحلیل بازار ارز ، مساله حجم و رشد نقدینگی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد میزان رشد نقدینگی در دهه‌ چهل میانگین حدود ۱۷ درصد و در دهه پنجاه ۳۱.۵درصد بوده است.

این کارشناس ادامه داد: در دهه شصت متوسط رشد نقدینگی ۱۸ درصد، در دهه هفتاد ۲۷ درصد، در دهه هشتاد ۲۸ درصد و در دهه نود نیز ۲۸ درصد برآورد می‌شود به این ترتیب عملا در سه دهه هفتاد و هشتاد و نود میانگین رشد نقدینگی ما حدود ۲۸ درصد بوده است.

اما سئوال اینجاست که میانگین نرخ تورم در دهه‌های اخیر چقدر بوده است؟ این کارشناس اقتصادی گفت: در دهه چهل میانگین نرخ تورم کشور ۱.۶ درصد، در دهه پنجاه ۱۳.۵ درصد، در دهه شصت ۱۸ درصد، در دهه هفتاد ۲۴.۵ درصد بود اما میانگین نرخ تورم در دهه ۸۰ به حدودا ۱۵ درصد و در دهه ۹۰ نزدیک به ۲۴ درصد برآورد می‌شود پس می‌بینیم در دهه هشتاد با اینکه میانگین رشد نقدینگی ۲۸ درصد بوده است اما میانگین نرخ تورم به ۱۵ درصد می‌رسید اما در دهه ۹۰ میانگین رشد نقدینگی ۲۸ درصد بوده است و نرخ تورم نیز ۲۴ درصد برآورد شده است.

شقاقی در توضیح عوامل موثر بر شکل‌گیری انتظارات تورمی در جامعه گفت: انتظارات تورمی بر قیمت ارز تاثیر گذار است براوردها نشان می‌دهد روزانه حدود ۴۰۰۰ میلیارد تومان تزریق نقدینگی به اقتصاد ایران اتفاق می‌افتد اما با وجود رشد نقدینگی عامل اصلی که در این دو ماهه منجر به رشد نرخ ارز شده انتظارات تورمی بوده است . به عبارت دیگر انتطارات تورمی مانند آتشی است که در انبار کاه افتاده و حال شعله ور شده است.

وی ادامه داد: پنج عامل مهم در شکل‌گیری انتظارات تورمی نقش دارند؛ اولین عامل مهم میزان کارآمدی تیم اقتصادی دولت است که حالا این موضوع با ابهام مواجه شده است. از سوی دیگر نااطمینانی و ابهام دوم بر سر بحث  مذاکرات هسته‌ای است و عامل سوم نیز به بحث مدیریت و کنترل کرونا برمی‌گردد . در این حوزه نیز ابهاماتی جدی وجود دارد . در عین حال ابهام چهارم ببه موضوع  اف‌ای‌تی‌اف برمی‌گردد و ابهام آخر ریشه در نا آرامی‌های منطقه و افغانستان دارد.به این ترتیب مسیر حرکت بازار ارز مسیری اطمینان بخش نیست و لازم است با اتخاذ سیاستهای دقیق در حوزه پولی و مالی و تعیین تکلیف موضوعات مهم سیاسی این وضعیت را مدیریت کرد.

چرا اقتصاد ایران دلاریزه شده است؟

علی صادقی همدانی،  کارشناس اقتصادی گفت: به خاطر وجود درآمدهای نفتی ما در گذشته متوجه اشتباهات سیاست سیاست‌گذاری‌ها نمی‌شدیم؛ مانند فرد بیماری که مخدر مصرف می‌کند و متوجه درد ناشی از بیماری اصلی خود نمی‌شود اما وقتی مخدر قطع می‌شود، دردهای واقعی خود را نشان می‌دهند.

وی افزود: ما مجموعه عریض و طویلی به نام دیوان سالاری به اسم دولت به وجود آورده‌ایم که ۲ هزار و ۸۸۲ هزار میلیارد تومان خرج دارد و شاید برخی بگویند بودجه شرکت‌های دولتی را نباید محاسبه کنیم اما به هر صورت این هزینه واقعی است.

وی ادامه داد: در عین حال در اقتصاد ایران ۲۵۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه پرداخت می‌شود، این در حالی است که اگر اینها را جمع ببندیم می‌بینیم که جمع این هزینه‌ها از مجموعه تولید ناخالص داخلی ما بیشتر خواهد شد.  این بدان معناست که مجموعه عریض و طویل دیوان سالار صورتحسابی را پیش روی ملت می‌گذارند که از حجم تولید ملی بالاتر است.

وی گفت: اگر بخواهم به زبان بسیار ساده توضیح بدهم باید بگویم این اقتصاد به سمت عقب در حال حرکت است و اگر نرخ برابری ارزهای خارجی نسبت به یکدیگر را بررسی کنیم می بینیم عمدتا تغییرات آن‌چنانی و نوسان های شدید ماند ایران ندارند.

صادقی همدانی تاکید کرد: چیزی که باعث شده است نرخ ارز در کشور ما تحت‌تاثیر قرار گیرد ریزش ارزش پول ملی ماست که این اتفاق ناشی از سوء مدیریت پولی است.وی در توضیح این مطلب افزود: سوء مدیریت پولی نیز در اثر تامین مالی کسری بودجه شکل گرفته و اینجاست که بی انضباطی واشتباه هولناک خود را  در بازار ارزهای خارجی نشان می‌دهد.

این کارشناس اقتصادی گفت: به این ترتیب مادامی که برای حامل‌های انرژی یارانه پرداخت می‌شود و برای ساخت مسکن و غیره با گشاده دستی یارانه می‌دهند نمی‌توان انتظار دیگری داشت.

قیاس رشد قیمت ارز در ایران و کشورهای منطقه

میثم هاشم خانی، کارشناس اقتصادی نیز در این نشست با اشاره به اینکه قیمت دلار در کشورهای حاشیه خلیج فارس در ۱۰ سال گذشته در حدود ۱.۱ برابر افزایش داشته است گفت: در همین دوره زمانی کشورهای را داشتیم که قیمت ثابت دلار را در یک دهه تجربه کرده‌اند به این ترتیب ثبات قیمتی دلار در بی‌ثبات‌ترین کشورها نظیر عراق و افغانستان نیز اتفاق افتاده است.

وی گفت: دلیل ماندگاری قیمت ها در محدوده مشخص و عدم تجربه شوک قیمتی به وضعیت مهار تورم در این کشورها باز می‌گردد به نظر می‌رسد آنها به تکنولوژی دست یافته اند تا بتوانند میزان تا برنامه خود را در محدوده ۳ درصد و حول و حوش این رقم نگه دارند همانطور که در آمریکا نیز محدوده تورمی همین مقدار است.

وی گفت: روز به روز تعداد کشورهایی که به تورم پایین یا حتی تورم در محدوده ۳ درصدی می رسد افزوده می شود و بیش از صد و بیست کشور تورمی پایین دارند این در حالی است که ما همچنان درگیر بحران‌های تورمی هستیم و چندین دهه است که درباره این موضوع بحث می‌کنیم که چرا اقتصاد ما درگیر تورم است. هر چند ممکن است بخشی از این تورم ناشی از تحریم‌های بین‌المللی باشد اما برای دریافت بهتر مطلب به سال برقراری برجام در اقتصاد ایران اشاره می کنم.

هاشم خانی ادامه داد: در این دوره زمانی سه ساله که برجام در ایران اجرایی می‌شد رتبه تورمی ایران در جهان ۲۱ بود به عبارت دیگر ایران بیست و یکمین کشور پر تورم جهان محسوب می‌شد اما تشدید تحریم‌ها رتبه تورمی ایران را در جهان به رتبه ششم رساند و حالا یکی از پر تورم ترین کشورهای جهان محسوب می‌شویم.

سرکوب ارزی خیانت است

همچنین محمد صادق الحسینی کارشناس اقتصادی در پاسخ به این سوال که چرا بازار ارز و طلا و بورس درگیر نوسان است گفت: بازار ارز تابعی از تعادل عمومی اقتصاد هر کشوری است.

وی گفت: فرض کنیم اگر میزان ارزو میزان تولید و حجم کالا در کشور ثابت باشد اما حجم پولی که خلق می‌شود؛ بالا برود، آن وقت تورم اتفاق می‌افتد و طبیعی است سطح عمومی قیمت کالاها از جمله ارز افزایش یابد.

وی با اشاره به اینکه از سال ۱۳۵۲ به این سو همواره حجم نقدینگی افزایش نزدیک به ۲۵ درصد را تجربه کرده است، افزود: این بدان معناست که مداوم حجم نقدینگی در سال ٢۵ درصد افزایش یافته اما می‌بینیم در برخی از سال‌ها با وجود این رشد، قیمت ارز ثابت مانده است، حال باید دید چرا در سال های٧٧ و سپس در سال ٩٢ و حتی سال‌های اخیر شوک داشتیم؟ طبیعی است که قیمت ارز خودش را با نقدینگی تطبیق می‌دهد.

وی گفت: به عبارت دیگر در برخی سال‌ها سیاست‌گذار توانسته است با وارد کردن درآمدهای نفتی کلان به اقتصاد مانع از افزایش قیمت ارز شود و به عبارت دیگر به واسطه رشد درآمدهای نفتی، سرکوب ارز اتفاق افتاده است.

وی گفت:هر چند این اقتصاد، قدرت دارد که قیمت ارز را ثابت نگه دارد اما باید توجه داشت که چنین اتفاقی بدون حل مسئله تورم نه تنها خدمت نیست بلکه خیانت تلقی می‌شود و من توضیح می‌دهم که چرا چنین اتفاقی به زیان فعالان اقتصادی است.

باید نقدینگی حبس شود

مصطفی صفاری، کارشناس بازار سرمایه نیز گفت: سیاست های اقتصادی با یک تاخیر چند ماهه در کشور اعمال می شود؛ درحال حاضر دولت سیزدهم از تیم اقتصادی به نسبت خوبی برخوردار است ولی سیاست های اقتصادی کابینه دولت سیزدهم حداقل یک سال دیگر بر اقتصاد اثر خواهد گذاشت.

وی افزود: ما پارسال بالاترین نرخ رشد نقدینگی را از بعد از انقلاب تاکنون تجربه کردیم و به علت کسری بودجه بالا این اتفاق رخ داد و حال این موضوع که نقدینگی در بازارهایی نظیر بورس، ارز، طلا و سکه می رود اشتباه است و در سایر دنیا دولت ها این نقدینگی را حبس کرده و جلوی آن که در بخش های غیر مولد برود را می گیرند.

صفاری در ادامه گفت: تورمی که در حال حاضر شاهد آن هستیم از سه عامل شکل گرفته است؛ یکی از آنها بالا بودن تقاضا است و راهکار آن تقویت تولید است و به عنوان مثال اگر تیراژ خودرو به بالای یک میلیون دستگاه  برسد تورم آن گرفته می‌شود اما وقتی تیراژ آن را بر روی ۶۰۰ هزار دستگاه قرار می دهند سوداگری و سفته بازی وارد این بازار خواهد شد و دوم فشار هزینه‌های تولید است که تورم ایجاد خواهد کرد و هزینه دولت به علت کسری بودجه های پی در پی و فشارهای تحریم برای تامین ارز افزایش پیدا کرده است و در تامین مالی ناتوان شده است و در نتیجه باعث ایجاد تورم رکودی در بازار شده است و همزمان با افزایش قیمت ها تولید نیز کم شده است، همان طور که در بازار مسکن شاهد آن هستیم.

همه چیز در گرو سیاست‌های دولت است

همچنین مهدی رباطی در تاکید کرد:بازارهای ایران همچنان منتظرند تا ببینند سیاست‌های دولت جدید چه خواهد بود.وی با اشاره به اینکه دو نکته مهم برای پیش‌بینی آینده بازارهای ارز و بورس وجود دارد، ادامه داد: سیاست‌های پولی و جهت‌گیری انتظارات تورمی مهمترین عوامل دخیل در این دو بازار خواهند بود.

وی در توضیح این مطلب افزود: هر چند چشم انداز اقتصاد ایران تورمی است اما نباید فراموش کرد در همین چشم‌انداز تورمی در بازه زمانی سال‌های ۹۲ تا ۹۶ ، زیان سنگین سرمایه گذاران در کلیه بازارهای سرمایه پذیر؛ از بورس گرفته تا طلا، دلار و مسکن را تجربه کردیم .

او گفت :دلیل این اتفاق به سیاست‌های اقتصادی دولت اول آقای روحانی بازمی‌گشت چرا که سیاست مالی انقباضی سنگینی در دستور کار این دولت قرار گرفت. همین امر سبب شد کلیه بازارها فریز شده و وارد دوره رکودی پایداری شوند.

این کارشناس افزود: این نکته را توضیح دادم تا بگویم این طور نیست که با توجه به وجود کسری بودجه و چشم انداز تورمی حتماً بازارهای سرمایه پذیر مانند بورس رشد خواهد کرد و سقف‌های قبلی شاخص را مجدداً به دست خواهد آورد و دلار نیز افزایش قیمت را تجربه خواهد کرد، این سیاست دولت است که مسیر حرکت را مشخص می‎کند.

حجم عجیب نقدینگی در ایران

بهمن فلاح ، کارشناس اقتصادی گفت: در حال حاضر کنترل بازار ارز بسیار سخت خواهد بود و ما به زودی شاهد این خواهیم بود که نرخ ارز سقف قیمت قبلی خود را نیز رد کند و منابعی که برای مدیریت بازار ارز نیز موجود است جوابگوی تقاضایی که در بازار شکل می گیرد نخواهد بود.

وی افزود:بیش از یک سال و نیم که این نوسانات یکی از اتفاقات روزمره فضای اقتصادی کشور است به این معنا که سیاست گذار هنوز برای به ثبات رساندن نرخ ارز یک راهکار مناسب پیدا نکرده است.

وی در ادامه افزود: طبیعتا این نوسانات از جهش تورمی که در سال ۹۷ رخ داد به جا مانده است؛ جهش تورمی که واقعی و نمادی از رشد نقدینگی و سیاست های مالی و پولی اشتباه ۴ سال اول دولت آقای روحانی در خصوص نگرش سیاسی به تورم و سیاست سرکوب گری بوده است و از آن زمان تاکنون هیچ راهکاری برای به تعادل رساندن و به ثبات رساندن نرخ ارز پیدا نشده است.

 فلاح در ادامه گفت: به اعتقاد بنده به ثبات رساندن نرخ ها و کاهش نوسانات دیگر شدنی نیست؛ در کشوری که روزی ۳ هزار میلیارد تومان نقدینگی تولید می شود فضایی که ایجاد شده با گذشته متفاوت است.حجم نقدینگی رشد عجیبی در پایان دولت آقای احمدی نژاد تجربه کرد و شاید می‌شد آسب این ماجرا را از میان برد اما  سیاست‌های غلط ارز پاشی و نگرش سیاسی به نرخ ارز شرایط را دگرگون کرد و امروز دیگر این سیاستها جوابگو نخواهد بود.

۲۲۳۲۲۳