ساخت زورکی یک کارخانه به دستور رضاخان/ عصر فولاد چگونه در ایران آغاز شد؟

به گزارش گروه وبگردی باشگاه خبرنگاران جوان، از اوایل قرن حاضر که ایران به سمت مدرن‌شدن پیش می‌رفت، ایرانی‌ها آرزو کردند خودشان بتوانند قطعات فولادی لازم برای طرح‌های صنعتی و ملی را بسازند. از سال ۱۳۰۶ شمسی هم که مقدمات ساخت خط‌آهن سراسری آغاز شد، برای تأمین ریل‌های خط‌آهن قرار شد کارشناسانی از شرکت «کروپ» آلمان بیایند و ببینند ساخت یک کارخانه ذوب آهن چقدر خرج دارد.

معلوم شد ۱۲ میلیون تومان ـ که آن‌موقع پول خیلی زیادی بود و دولت ایران اصلا توان پرداختش را نداشت ـ خرج روی دست مملکت می‌گذارد. به‌ناچار کار ساخت خط‌آهن با ریل‌های وارداتی شروع شد و به جایش برنامه ریختند که یک کارخانه ذوب آهن کوچک‌تر و ارزان‌تر در کرج بسازند؛ فقط برای ساخت ریل‌ها. این یکی حدود ۴ میلیون تومان هزینه داشت و چند سالی هم طول می‌کشید تا به بهره‌برداری برسد. این طرح هم مدتی طولانی متوقف ماند تا اینکه در سال ۱۳۱۸ شمسی تجهیزات کارخانه ذوب آهن از شرکت «دماگ ـ کروپ» آلمان خریداری شد.

این چهارمین تلاش ایرانی‌ها برای ساخت کارخانه ذوب آهن بود و پیش‌از آن ۳ بار قرار بود به قول خودشان «کوره آهن‌تراشی» بسازند و نشده بود. اولین بار در سال ۱۲۶۶ شمسی و در عهد ناصری یک کارخانه ذوب آهن از فرانسه خریداری شد که که دولت‌های استعماری آن روزگار نگذاشتند به مرحله تولید برسد. بعد در سال ۱۲۷۹ شمسی و در دوره مظفری کارخانه دیگری در اراضی داوودیه تهران هنوز شروع نکرده ورشکست شد و دوباره در سال ۱۳۱۲ شمسی ساخت کارخانه دیگری در حوالی شهرری به جایی نرسید.

خب، چهارمین تلاش چه شد؟ آن هم شکست خورد!

تصویری منسوب به کارخانه در حال ساخت ذوب آهن اصفهان

نماینده شرکت آلمانی چه گفت؟

چرا چهارمین‌بار که ایرانی‌ها خوستند کوره آهن‌تراشی یا همان کارخانه ذوب آهن بسازند، کار به جایی نرسید؟ چون حدود ۲ سال مشغول ساخت کارخانه در کرج بودند و بخشی از تجهیزات کارخانه را هم آورده بودند و باقی‌اش مانده بود که ایران در سال ۱۳۲۰ شمسی اشغال شد و کار خوابید!

قرار بود این کارخانه سالانه ۱۰۰ هزار تن فولاد برای مصرف داخلی ایران تولید کند و البته پیش از توقف کار نیز امور آن چندان خوب پیش نمی‌رفت. به‌قول «امان‌الله جهانبانی» که مسئول ساخت کارخانه بود، «وقتی رضاشاه برای مسابقات اسب‌دوانی به ترکمن‌صحرا می‌رفت از من که برای مشایعت شاه رفته بودم، می‌پرسد که کار ذوب‌آهن (کرج) چطور شد؟ من پاسخ می‌دهم: مشغول هستیم.

رضاشاه می‌گوید تا من از سفر برمی‌گردم باید این کار تمام شده باشد... من نمی‌دانستم چطور این کار را ۱۰ روزه تمام کنم؛ به هر حال شب و روز با نمایندگان دماگ ـ کروپ مذاکره کردند و قرارداد ذوب‌آهن را در کرج... امضا کردند. بدون اینکه واقعاً بدانند چه کار می‌کنند».

«ابوالحسن ابتهاج» رئیس سازمان برنامه‌ریزی ایران در دوره پهلوی دوم نیز در این باره نوشته است: «امضای این قرارداد با شرکت دماگ ـ کروپ که از بزرگ‌ترین شرکت‌های صنعتی آلمان بود با عجله و بدون مطالعه کافی انجام شد و در نتیجه محلی نامناسب را برای این کار در کرج انتخاب کرده بودند» و وقتی هم از نماینده شرکت آلمانی پرسیده چرا با وجود مشکلات برای تأمین سوخت و مواد اولیه این‌جا را انتخاب کرده‌اید از وی پاسخ شنیده که: «به ما گفتند شاه دستور داده محل کارخانه باید همین‌جا باشد و ما نیز به‌ناچار قبول کردیم».

عکسی مربوط به نخستین روز‌های افتتاح کارخانه ذوب آهن

یک قرارداد درست و حسابی

سال ۱۳۴۴ شمسی بالاخره آرزوی ایرانی‌ها محقق شد؛ هرچند خیلی دیر. یک قرارداد درست و حسابی با شوروی سابق بسته شد که گاز ایران را لوله‌کشی کنند و ببرند به کشورشان و به جایش برای ایران کارخانه ذوب آهن اصفهان و ماشین‌سازی اراک را بسازند. البته وضعیت گاز ایران آن‌موقع اینطوری بود که، چون در شهر‌های کشور لوله‌کشی گاز شهری وجود نداشت، بخش عمده گاز ایران در محل چاه‌ها سوزانده می‌شد و کاربرد دیگری نداشت! ۲ سال بعد کار ساخت کارخانه و استقرار تجهیزات توسط شرکت «تیاژپروم اکسپورت» شوروی شروع شد و در سال ۱۳۵۰ کارخانه ذوب آهن اصفهان با تولید چدن به بهره‌برداری رسید. پیشاپیش روزنامه اطلاعات تیتر زده بود: «عصر آهن و فولاد در ایران آغاز شد».

کارخانه ذوب آهن اصفهان «عصر آهن و فولاد» را در ایران آغاز کرد

کارخانه اصفهانی‌ها و برج میلاد تهران!

از همان زمان افتتاح کارخانه ذوب آهن، طرح‌های توسعه کارخانه به‌تدریج پیش رفت و پس از انقلاب اسلامی نیز دانش تولید انواع محصولات فولادی در ایران بومی شد و کارخانه هم مدام بزرگ‌تر شد و رسید به امروز که ذوب آهن اصفهان با ظرفیت تولید ۳ میلیون ۶۰۰ هزار تن انواع فولاد ساختمانی و صنعتی، بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد ساختمانی و ریل در ایران و بزرگ‌ترین تولیدکننده محصولات فولادی طویل در خاورمیانه است و محصولاتش به بیش از ۲۰ کشور اروپایی و آسیایی و آفریقایی صادر می‌شود.

خیلی‌ها نمی‌دانند که این همان کارخانه‌ای است که محصولاتش در این سال‌ها برای توسعه ایران و برای ساخت سد‌های بزرگ و معروف ایران و مترو شهر‌های ایران و همچنین ساخت برج میلاد تهران و نیروگاه هسته‌ای بوشهر استفاده شده است؛ سر فولادسازان اصفهانی سلامت!

انواع محصولات کارخانه ذوب آهن اصفهان برای آبادانی ایران استفاده شده است و امروزه به بیش از ۲۰ کشور جهان صادر می‌شود

امروز در تاریخ مناسبت‌های دیگری هم هست

امروز ۱۳ شهریور مصادف با ۴ سپتامبر میلادی و ۲۶ محرم هجری قمری در تقویم تاریخ، مناسبت‌های دیگری هم دارد.
ـ درگذشت عالم بزرگوار «ملا عبدالله تُستَری» دانشمند عهد صفوی در سال ۱۰۲۳ قمری
ـ زادروز «میرزا محمد حسین ادیب آزاد» شاعر مشهور ایرانی در سال ۱۲۹۸ قمری
ـ زادروز «فرانسوا شاتوبِریان» ادیب و محقق مشهور فرانسوی در سال ۱۷۶۸ میلادی
ـ وقوع کودتای ضدسلطنتی در جریان انقلاب فرانسه در سال ۱۷۹۷ میلادی
ـ درگذشت «محسن هشترودی» دانشمند و ریاضی‌دان معاصر ایرانی در سال ۱۳۵۵ شمسی

منبع: فارس

انتهای پیام/