پایان صادق لاریجانی در شورای نگهبان و دلجویی ظاهری خامنه‌ای

با صدور حکم انتصاب  سید احمد حسینی خراسانی به عضویت شورای نگهبان از سوی آقای خامنه‌ای معلوم شد که قاضی‌القضات سابق جمهوری‌اسلامی ایران مدتی است که از عضویت در جمع فقهای شورای نگهبان انصراف داده ‌است.

بدین ترتیب مدت زمان دوره آخر عضویت صادق لاریجانی در شورای نگهبان (دوره هفتم) سی و چهار ماهه شد. او قبل از آنکه در سال ۱۳۸۸ رئیس قوه قضائیه شود، برای مدت پنج سال در دوره پنجم از فقهای شورای نگهبان بود. صادق لاریجانی در جمع کنونی فقهای شورای نگهبان بیشترین سابقه عضویت بعد از احمد جنتی را داشت.

پس از علنی کردن اعتراض به نحوه بررسی احراز صلاحیت کاندیداهای سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ومتهم کردن نیروهای امنیتی به اعمال نفوذ در تصمیمات شورای نگهبان وضعیت صادق لاریجانی در شورای نگهبان غیرعادی شد.

او علاوه بر اعتراض به عدم احراز صلاحیت برادرش علی لاریجانی معترض به تصمیم شورا در خصوص ابراهیم رئیسی نیز بود که به زعم وی در موعد مقرر و قانونی از سمت ریاست قوه قضائیه استعفا نداده بود. لاریجانی در ادامه انتقاد شدید به عملکرد شورای نگهبان در انتخابات ۱۴۰۰ با تذکر عباسعلی کدخدائی سخنگوی این شورا مواجه شد که اتفاقی بی‌سابقه در شورای نگهبان بود. البته بعدا لاریجانی وادار به عقب‌نشینی شد اما در نهایت اعتبارنامه ابراهیم رئیسی را امضا نکرده و در مراسم تحلیف او شرکت نکرد.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

از ین رو صادق لاریجانی ترجیح داد به جای حضور خنثی و چه بسا تحقیرآمیز در شورای نگهبان در حالی که تاثیری در تصمیم‌گیری‌ها ندارد، از آن خارج شود. این کناره‌گیری در کنه خود بازتاب‌دهنده اعتراض، ناخشنودی و ناامیدی از تغییر وضعیت نیز است. پیشتر صادق لاریجانی با شیح محمد یزدی در شورای نگهبان دچار رویارویی کلامی و اصطکاک شد، اما در آن مقطع به فعالیت خود در شورای نگهبان ادامه داد.

با توجه به سابقه رفتاری علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی و حساسیت‌های او ممکن است کناره گیری تبعاتی برای صادق لاریجانی در بر داشته باشد و ریاست او در مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز به خطر بیفتد. در مرداد ۱۴۰۱ مدت زمان فعالیت دوره هفتم مجمع تشخیص مصلحت نظام به پایان می‌رسد. بعید نیست که در پرتو تحولات در بخش مسلط قدرت فرد دیگری بر کرسی ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام تکیه بزند.

در متن کوتاهی که خامنه‌ای برای انتصاب "حسینی خراسانی" منتشر کرد، به اختصار از زحمات "علمی" صادق لاریجانی تشکر شده است.  برخلاف حکم انتصاب او به عضویت در فقهای شورای نگهبان و ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام که از عنوان "آیت‌الله" برایش استفاده شده بود، این بار لقب "حضرت" به کار رفته ‌است. اگرچه از متن فوق نمی‌توان نتیجه‌گیری مشخص و دقیقی داشت، اما احتمال ناخرسندی بالا است. از کلیه فعالیت‌های لاریجانی به خصوص مشارکت او در تصمیم‌گیری‌های سیاسی شورای نگهبان تقدیر نشده ‌است.

جانشین صادق لاریجانی در شورای نگهبان فرد شناخته شده‌ای نیست. بالاترین مقام سیاسی او عضویت در مجلس خبرگان به نمایندگی از استان خراسان رضوی است. او از حامیان پرشور ابراهیم رئیسی در انتخابات ریاست ‌جمهوری اخیر و از منتقدان شدید حسن روحانی بوده‌ است. سوابق مواضع او به ویژه تعاریف و تمجیدهایش از محمدتقی مصباح‌یزدی نشانگر تعلق به گرایش بنیادگرایی اسلامی شیعه‌محور و بخش تندروی اصولگرایان است.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

صادق لاریجانی (راست( در کنار) ابراهیم رئیسی

اشتراک گفتمانی او با خامنه‌ای بالا است و در تملق و ابراز ارادت تا جایی جانب افراط در پیش گرفته که زمانی مدعی شده بود که "چشم امید جهان اسلام به مقام معظم رهبری است!" همچنین به انتقاد محترمانه شیخ محمود امجد واکنش توهین‌آمیزی نشان داده و او را "شیخ ساده‌لوح" نامید. احمدی‌خراسانی بارها تلاش‌های دولت روحانی در انعقاد برجام و تنش‌زدایی با غرب را مورد شماتت قرار داده بود که به نظر او "گره زدن اقتصاد به مذاکره و انتظار همکاری از غرب، سفاهت سیاسی است". دیدگاه‌های او به صورت نسبی از فقهایی چون  سیدمحمدرضا مدرس یزدی، مهدی شب‌زنده‌دارو علیرضا اعرافی در شورای نگهبان تندتر بوده و نزدیک به سید احمد خاتمی است.

بدین ترتیب این انتصاب که جایگاه "حلقه خراسانی‌ها" در حکومت را قوی‌تر می‌کند، آشکار ساخت که تحولات در بلوک قدرت در سالیان اخیر و به ویژه رشد چشمگیر ابراهیم رئیسی یک روند پایدار و چه بسا برگشت‌ناپذیر است. خانواده لاریجانی‌ها دیگر نفوذ سابق را نداشته و از نظر خامنه‌ای و گردانندگان نهاد ولایت‌فقیه قافیه را به رقیب باخته و دیگر قرار نیست در متن مناسبات آینده قدرت باشند.

این اتفاق نشان داد که درخواست خامنه‌ای برای "جبران جفا در خصوص علی لاریجانی" به معنای ناخشنودی از عدم احراز صلاحیت علی لاریجانی و اعتراض به عملکرد شورای نگهبان نبود، بلکه در چارچوب الگوی رفتار دوگانه او اقدامی تاکتیکی و یک دلجویی ظاهری و نمایشی بوده‌ است. پذیرش کناره‌گیری صادق لاریجانی و عدم تغییر در رویکرد رفتاری شورای نگهبان روشن میسازد که عملکرد شورای نگهبان در انتخابات سیزدهمین دوره ریاست‌جمهوری نه تنها مورد تایید خامنه‌ای بلکه چه بسا به سفارش وی بوده‌ ‌است.

مواضع دوپهلوی علی لاریجانی بعد از اعتراضات انتخاباتی ۱۳۸۸، تعدیل مواضع و دور شدن از اصولگرایان و تمایل به شکل‌دهی یک جناح میانه در داخل نظام باعث شد تا او جایگاه سابق خود را در بیت رهبری از دست بدهد. پایگاه اجتماعی نهاد ولایت فقیه وبه خصوص بسیجی‌ها نیز به‌شدت نسبت به وی مسئله‌دار شده تا جایی که به مرور حساسیت منفی نسبت به او در حد اصلاح‌طلبان شد. صادق لاریجانی نیز انتظار هسته سخت قدرت در مرزبندی با علی لاریجانی را برآورده نکرد. این عامل در کنار اتهام "فساد اقتصادی" سبب شد تا زمینه برای حمله و تضعیف او در بین جناح‌های نظام هموار گردد.

اگرچه این اتفاق به حاشیه رانده شدن بیشتر لاریجانی‌ها در بلوک قدرت را تایید کرد، ولی آنها هنوزحدف نشده‌اند و تنها در موقعیت ضعیف‌تری قرار گرفته‌اند.  البته افول کنونی آنها می‌تواند در دوره پسارهبری خامنه‌ای به حذف کامل منجر شود.

* مطالب منتشر شده در صفحه "دیدگاه" الزاما بازتاب‌دهنده نظر دویچه‌وله فارسی نیست.