پیام فیلمسازان افغان به جشنواره‌ فیلم ونیز: «افغانستان را فراموش نکنید»

صحرا کریمی شنبه ۴ سپتامبر/۱۳ شهریور در بخشی از سخنانش در نشست خبری جشنواره فیلم ونیز گفت:

«قرن بیست و یکم است، و ناگهان گروهی از ناکجاآباد به کشور شما می‌آیند و به شما می‌گویند موسیقی ممنوع است، سینما ممنوع است، کار هنری ممنوع است، هنرمندان زن فقط باید در گوشه‌ای قرار بگیرند و منزوی بشوند. ما چنین وضعیتی را نمی‌خواهیم. نسل من چنین وضعی را نمی‌خواهند.»

این فیلمساز، که رئیس سازمان فیلم افغانستان نیز بود، روابط محکمی با جشنواره فیلم ونیز دارد. اولین فیلم او در سال ۲۰۱۹با نام «حوا، مریم، عایشه» در بخش افق‌های جشنواره ونیز، به نمایش گذاشته شد. زمانی که جنگجویان طالبان ۱۵ اوت وارد کابل شدند، او در حال ساخت دومین فیلم خود بود. کریمی در ادامه این نشست خبری افزود:

«در همان زمان، من و تیمم مشغول پیش‌تولید فیلم دیگری بودیم. دو مستند تاریخی بسیار مهم در مرحله پس از تولید بودند، و همچنین برای اولین بار در تاریخ فیلم افغانستان، یک فیلم مستند مستقل در سازمان Docs-in-Progress در جشنواره فیلم کن داشتیم. یازده فیلم کوتاه، داستانی، و اقتباسی از داستان‌ها و ادبیات افغانستان در دست تولید بود. همچنین پس از سال ۲۰۲۰، در حال آماده شدن برای دومین دوره جوایز ملی فیلم خودمان بودیم. ما تازه اولین جشنواره آزمایشی فیلم کوتاه را راه‌اندازی کرده بودیم و در تلاش بودیم که با آکادمی فیلم کانادا و سایر آکادمی‌های ملی یک تفاهم‌نامه داشته باشیم.»

از دیگر اقدامات اخیر فیلمسازان افغان تا قبل از اشغال کشور توسط طالبان می‌توان به سه ویترین بین‌المللی فیلم افغانستان، برگزاری کارگاه‌های آموزشی برای فیلم‌سازان جوان در استان‌ها، و طرح بیمه‌ای جدید و اساسی برای تجهیزات سینما که در آستانه نهایی شدن بود، اشاره کرد. کریمی گفت:

«ناگهان همه چیز در عرض چند ساعت متوقف شد. ما یکی از غنی‌ترین آرشیوها را داریم که اکنون در کنترل طالبان قرار گرفته است. بسیاری از فیلمسازان، به ویژه فیلمسازان مستقل که در پنج سال گذشته جایگاه سینمایی بزرگی در جشنواره‌های فیلم داشته‌اند، مجبور به ترک کشور شدند. تنها در عرض چند ساعت؛ تصور کنید که ما وقت نداشتیم حتی وسایل شخصی خود را جمع کنیم.»

کریمی با کمک مقامات اوکراین و ترکیه، به همراه خانواده‌اش در پایان ماه اوت از افغانستان گریخت و اکنون در کی‌ف، پایتخت اوکراین، در تبعید زندگی می‌کند.این فیلمساز سرشناس در ادامه نشست خبری جشنواره فیلم ونیز گفت:

«تصور کنید که روز شنبه، پانزدهم اوت، یک روز عادی را شروع کرده‌اید. به عنوان یک زن، من آرایش کردم، لباسم را پوشیدم و چند ساعت بعد باید سخت‌ترین تصمیم زندگی خود را می‌گرفتم؛ ماندن یا رفتن. شما فروپاشی رویاهایتان، فروپاشی کشورتان را جلوی چشم خود می‌بینید.»

کریمی یادآوری کرد که هزاران فیلمساز و استعدادهای آینده‌دار در افغانستان به سر می‌برند که نتوانستند از کشور خارج شوند، و اکنون خود را پنهان کرده‌اند. آن‌ها حساب‌های کاربری شبکه‌های مجازی‌شان را پاک کرده‌اند و سکوت  پیشه کرده‌اند. کریمی گفت:

 «من درخواست کمک دارم. نه کمک مالی یا کمک فکری، فقط چیزی که به ما امید بدهد تا احساس نکنیم که در حال مرگ هستیم… ما سزاوار زندگی در صلح، و جامعه‌ای آرام بوده، و لیاقت تلاش برای تحقق رویاهای خود را داریم.»

 دریغ و افسوس از فروپاشی آرزوها

در این فاصله به دعوت صحرا کریمی، صحرا مانی روی صحنه آمد و به او پیوست. صحرا مانی با فیلم مستند «کابل ملودی» در جشنواره فیلم ونیز حضور دارد. این مستند به کار موسسه ملی موسیقی افغانستان می‌پردازد، که با آموزش نوازندگی موسیقی به دختران و پسران جوان، خطر کرده و تابوها را شکسته است.

این دومین مستند بلند صحرا مانی پس از فیلم «هزار دختر مثل من» در سال ۲۰۱۸ است: فیلمی درباره زنی که پس از سال‌ها که مورد سوء‌استفاده جنسی توسط پدرش قرار داشت، سرانجام برای عدالت مبارزه کرد.

مانی در نشست خبری جشنواره فیلم ونیز گزارش داد که مدرسه‌ای که در کابل «ملودی»، شخصیت فیلم او به تحصیل موسیقی مشغول بوده، توسط طالبان اشغال شده و تمام آلات موسیقی آن از بین رفته‌اند.

به گفته این مستندساز افغان، فیلمسازی در افغانستان حتی قبل از ورود طالبان نیز دشوار بود اما او همچنان اعتقاد داشت که می‌تواند در ساختن کشورش نقشی داشته باشد.مانی گفت:

«ما یکی از فاسدترین دولت‌های جهان را داشتیم. برای هفته‌ها نه برق داشتیم، و نه اینترنت. علاوه بر آن، روزانه دو یا سه حمله انتحاری در همه جا رخ می‌داد؛ در بیمارستان‌ها، جشن‌های عروسی، دانشگاه‌ها، خیابان‌ها.»

صجرا مانی درباره زندگی یک هنرمند در چنین شرایط دشواری گفت:

«هر روز صبح که بیرون می‌رفتم، به وسایلم نگاه می‌کردم و با خود فکر می‌کردم آیا این آخرین باری است که به وسایلم نگاه می‌کنم. من هارد دیسکی به خانواده، دوستان و تهیه‌کنندگان خود در خارج از افغانستان سپرده بودم، تا در صورت کشته شدنم در یک بمب گذاری، کسی از کارهای من یک نسخه داشته باشد.»

مانی در ادامه سخنانش گفت:

«کار کردن در افغانستان کار آسانی نبود اما ما ماندیم. خوشبین بودیم. با خود فکر کردیم روی این مشکلات کار خواهیم کرد، ما این کشور را می‌سازیم، و در آینده کشور بهتری خواهیم داشت. ما قرار است سینما، هنرمندان و موسیقی‌دانان، و نویسندگانی داشته باشیم و همه چیز خوب خواهد بود. همه‌ی این‌ها یک شبه فرو پاشید… ما همه چیز را از دست دادیم. افسوس که در زمانه‌ی ما چنین اتفاقی برایمان افتاد.»

تلاش محسن مخملباف و صدیق برمک برای نجات ۸۰۰ فیلمساز افغان

وانیا کالودیرچیچ، مدیر جشنواره بین‌المللی فیلم روتردام، اوروا نیرابیا، کارگردان جشنواره بین المللی فیلم مستند آمستردام (IDFA)، و مایک داونی، رئیس آکادمی فیلم اروپا، و همینطور ماتیس ووتر کنول، مدیرعامل و کارگردان (آکادمی فیلم اروپا)، به عنوان بنیان گذاران ائتلاف بین المللی فیلمسازان در معرض خطر (ICFR)، بر روی صحنه به فیلم سازان افغان پیوستند.

آنها ICFR را در سال ۲۰۲۰ پس از اعمال نفوذ برای آزادی اولگ سنتسوف، فیلمساز اوکراینی، با هدف تحکیم تلاش‌های جامعه بین‌المللی فیلم و برای کمک به فیلمسازانی که به خاطر کارشان با آزار و اذیت سیاسی روبرو هستند، راه‌اندازی کردند. اقدامات این ائتلاف از افزایش آگاهی عمومی در مورد وضعیت یک فیلمساز گرفته، تا تلاش در پشت صحنه برای آزادی آنها، متغیر است.

ICFR در اولین سال فعالیت خود، با دو فاجعه بزرگ روبرو شده است. داونی گفت:

«میانمار را نباید فراموش کنیم، و اکنون افغانستان. انگیزه‌ی اصلی ما، کمک به افراد بود. قرار بود که ما قایق‌های نجات را نجات دهیم، نه کشتی تایتانیک را»

رئیس آکادمی فیلم اروپا توضیح داد که این جنبش به جای اظهارنظر در مورد وضعیت موجود در صحنه، به پشت صحنه اتفاقات افغانستان توجه داشته است و با تلاش محسن مخملباف، کارگردان ایرانی و صدیق برمک، کارگردان افغان، توانسته راهی برای خروج ایمن ۸۰۰ متخصص سینما از کشور پیدا کند.

«آنها با ما تماس گرفتند و از ما خواستند که به آنها کمک کنیم. ما فهرستی از نام افرادی که جزو موارد فوری و موارد خطرناک بودند تهیه کردیم. محسن و صدیق فهرستی از حدود ۸۰۰ نفر که در کار فیلم فعالیت داشتند تهیه کردند، که ۲۷۰ تا ۳۰۰ نفر از آنها توسط فرانسوی‌ها از کشور خارج شدند. بقیه در دو روز آخر حمل و نقل هوایی در حالت آماده باش بودند، اما هیچ اتفاقی نیفتاد. به نظر می‌رسد اگر افراد باقی مانده بتوانند کشور را ترک کرده و خود را به فرانسه برسانند، توسط فرانسه پذیرفته می‌شوند.»

نیرابیا، سرپرست جشنواره بین‌المللی فیلم مستند آمستردام و تهیه کننده و فیلمساز سوریه‌ای، که خود در تبعید زندگی می‌کند، گفت  اولویت اکنون این است که آن دسته از فیلم‌سازان افغان که از کشور خارج شده‌اند، بتوانند به ساخت فیلم ادامه دهند.

وی همچنین از متخصصان فیلم خواست تا در مورد مذاکرات اجتناب‌ناپذیری که در نهایت با طالبان انجام می‌شود، بر دولت خود اعمال نفوذ کنند:

«سال انتخابات در خیلی از کشورهای اروپایی، باعث رکود بسیار زیادی شده و بسیاری از دولت‌ها تصمیم مذاکره مجدد با طالبان را به تعویق انداخته‌اند. مهم نیست که چقدر وحشتناک باشد، اما واقعیتی وجود دارد که همه ما قادر به دیدن آن هستیم… شبکه‌هایی بین دولت‌ها و طالبان وجود دارد. همکاران فیلمساز، هنرمند و روزنامه‌نگار ما که هنوز در افغانستان هستند، گزینه‌ی مهمی بر روی میز مذاکره هستند .»