زندگی زیر سقف های لرزان در هرمزگان

به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از هرمزگان ، هر روز  و شب را با دلهره و ترس زندگی می‌کنند، از هر صدایی می‌ترسند که نکند زلزله بیاید و یا بارانی ببارد. سقف‌های خانه هایشان هم از باران چکه می‌کند و هم با اندکی لرزش روی سر عزیزانشان خراب می‌شود.

این داستان زندگی حدود ۶۰۰ هزار نفر از هرمزگانی هاست که در بافت‌های فرسوده زندگی می‌کنند. بافت‌هایی که برخی به اندازه سن اهالی آنجاست. نوسازی این خانه‌ها یا دیر و یا خیلی کند است بطوری که سرعت فرسوده شدن ساختمان‌ها در بندرعباس از نوسازی پیشی گرفته است.

استان هرمزگان روی ۳۰ گسل اصلی و فرعی واقع است و باید برای  چهار هزار هکتار بافت فرسوده در استان فکری کرد. سالانه بطور میانگین بیش از ۱۰۰ زلزله کوچک تا ۵ ریشتر در هرمزگان رخ می‌دهد. حدود ۶۰۰ هزار نفر از جمعیت حدود ۲ میلیونی هرمزگان در بافت فرسوده ساکن هستند.

بافت فرسوده هرمزگان میراث ۴۰ ساله است که بر جای مانده است و در طول این سال‌ها هر روز جمعیت زیادی از روستاییان و مهاجران در این بافت‌ها ساکن شده اند و برخی به علت ویژگی‌های بافت و کوچه‌های تنگ و مخروبه‌های زیاد به پناهگاه معتادان و فروشندگان مواد مخدر تبدیل شده اند.  

کمالی کارشناس راه و شهرسازی می‌گوید: بیشتر آسیب‌های اجتماعی به علت نبود فعالیت‌های فرهنگی و مستقر نشدن نهاد‌های حمایتی در این بافت‌های فرسوده رخ می‌دهد. ترکیب جمعیتی ناهمگون و عمدتا مهاجر نیز این آسیب‌ها را بیشتر کرده است.

این کارشناس می‌افزاید: این محله‌ها می‌توانند با نوسازی و راه اندازی مسجد، کتابخانه، مجتمع فرهنگی، بسیج و  درمانگاه هویت پیدا می‌کنند و کم کم آسیب‌ها نیز کاهش می‌یابد.

بافت فرسوده در هرمزگان ۴۰ ساله شد

بیشترین بافت فرسوده هرمزگان در بندرعباس پایتخت اقتصادی کشور است و شروع شکل گیری این بافت فرسوده از ۱۳۶۰ همراه با رونق گرفتن بندر شهید رجائی بندرعباس بوده است که باعث شد کارگران و نیرو‌های کار زیادی بندرعباس را برای زندگی انتخاب کنند.

مسئول بافت فرسوده اداره کل راه و شهرسازی می‌گوید: گسترش بی رویه و بدون برنامه شهر‌های این استان از دهه ۶۰ باعث شکل گیری بافت‌های جدید شهری در مجاورت شهر‌ها و جابجایی ساکنان به نواحی جدید شده است.

غلامی می‌افزاید: برخی محلات قدیمی و روستا‌های گذشته نیز به علت گسترش شهر بعد‌ها محله‌های حاشیه‌ای و فرسوده شدند.

بر اساس تعریف شورای عالی معماری و شهرسازی، بخشی از شهر که بیش از۵۰ درصد معـابر و کوچه‌های آن عرض کمتر از ۶ متر و بیش از ۵۰ درصد بنا‌های آن نیز ناپایدار باشد، بافت فرسوده محسوب می‌شود.

رشد جمعیت در دهه گذشته این بافت‌ها را افزایش داده است. جمعیت هرمزگان در ۱۲ سال گذشته بیش از ۴ برابر شده است که بدنبال آن ساختمان‌های ناایمن و سست نیز گسترش یافته است.

به گفته رضا مدرس، معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری هرمزگان از سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۵، رشد سکونتگاه‌های غیر رسمی در هرمزگان دوبرابر شده است.

عضو نظام مهندسی ساختمان هرمزگان می‌گوید: مهاجرت، نبود آمایش سرزمینی و مرکز استانی موجب گسترش بافت‌های ناکارآمد شده است.

مهدی رضایی سردره می‌افزاید: بافت‌های ناکارآمد شهری در هرمزگان به چهار بخش بافت‌های میانی که زمانی جزو مراکز شهر‌ها بوده به تدریج فرسوده شده‌اند، بافت‌های تاریخی که با وجود ارزش تاریخی نتوانستند با جریان مدرنیته پیش رفته و یا با بزرگ شدن شهر‌ها این بافت‌ها به شهر ملحق شده اند اما همچنان دارای ساختار روستایی بوده و انطباقی با بافت شهری ندارند .

مهاجرت دسته جمعی از یک روستا در حاشیه شهر‌ها این مناطق را گسترش داده است برای مثال مناطق حاشیه‌ای در هرمزگان به نام روستا (چاهستانی ها، شمیلی ها، تختی ها  و ...)نیز شناخته می‌شوند.

وجود چهار هزار هکتار بافت فرسوده در هرمزگان

طبق تازه‌ترین آمار اعلام شده از سوی اداره کل راه و شهرسازی هرمزگان، تعداد ۸ شهر از ۴۵ شهر این استان با مساحتی افزون بر ۴ هزار و ۲۴۶ هکتار دارای بافت فرسوده و ناکارآمد است.

مدیرکل راه و شهرسازی هرمزگان گفت:بندرعباس، میناب، رودان، حاجی آباد، بندرلنگه، بندرکنگ، بندرخمیر و قشم به ترتیب دارای بیشترین سکونتگاه‌های غیر رسمی و بافت‌های فرسوده هستند و جمعیتی در حدود ۳۶۵ هزار و ۶۰۸نفر در این بافت‌های ناکارآمد ساکن هستند.

آرش رضایی  افزود: این محدوده‌های ناکارآمد شامل۱۵۶ هکتار بافت ارزشمند تاریخی، هزار و ۷۰۰ هکتار سکونتگاه غیررسمی و ۲ هزار و ۳۹۰ هکتار بافت فرسوده میانی است که این تعداد ۴۱ محله را در برمی گیرد.

شهر بندرعباس مرکز استان زلزله خیز هرمزگان و دروازه طلایی اقتصاد ایران است که بیشترین بافت قدیمی و فرسوده این استان را در وجود خود جای داده است. از جمله محله‌هایی با بافت فرسوده در بندرعباس می‌توان به محله چاهستانی ها، آیت الله غفاری (شهناز قدیم)، شهرک توحید، چه چهکور، کمربندی، دوهزار، اسلام آباد، حسین آباد و طلا بند اشاره کرد.

طبق آمار‌های اعلام شده از سوی دستگاه‌های مسئول، هم اکنون ۴۲ درصد شهر بندرعباس دارای بافت فرسوده و سکونتگاه‌های غیررسمی بوده که ۴۶ درصد جمعیت شهری آن در این بافت‌ها ساکن هستند و وسعت آن به سه هزار و ۷۲ هکتار می‌رسد.

محله هایی که  خدمات ابتدایی شهری را دریافت  نمی کنند

ساکنان محله های فرسوده از داشتن زیرساخت‌های اولیه از جمله خیابان و کوچه‌های مناسب محروم بوده و تا اصلاحات هندسی و جانمایی صورت نگیرد، ایجاد امکانات شهری مانند فضای سبز، فضای آموزشی، ورزشی و فرهنگی نیز امکانپذیر نیست.

نبود فاضلاب شهری، درمانگاه ، مدرسه و فضای سبز باعث پایین آمدن سرانه خدمات شهری در این مناطق شده است.

بر اساس مطالعه شرکت مهندسان مشاور اگر محله حاشیه‌ای آیت الله غفاری بندرعباس را به عنوان پایلوت در نظر بگیریم، سرانه خدمات حمل و نقل شهری در این محله فقط دو صدم و فضای سبز ۶ صدم درصد است.

این تحقیقات نشان داد در مجموع سرانه خدمات در بافت فرسوده این محله، ۶۱ صدم درصد است که در این میان خدمات آموزشی، فرهنگی، ورزشی و درمانی - بهداشتی بیشترین خدمات ارائه شده است.

مجید از اهالی این منطقه می‌گوید: بسیاری از فاضلاب‌های خانگی وارد کانال‌های باریک و کوچه‌های تنگ می‌شود که باعث تعفن و رشد انواع حشرات شده است.همچنین این بافت‌ها به علت قدیمی بودن بنا‌ها، فرسودگی و ناکارآمدی و نفوذناپذیری معابر آن علاوه بر جلوه ناخوشایندی که به شهر‌ها داده است، خدمات رسانی در مواقع بحران از جمله زلزله، سیل و آتش سوزی را با مشکل مواجه می‌سازند.

به گفته معاون عملیاتی سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی شهرداری بندرعباس انجام عملیات امداد و نجات در زمان بروز حوادث در بافت‌های فرسوده کمتر از ۵۰ درصد است.

حسن امینی زاده می‌افزاید: گاهی برای اطفای حریق به پنج حلقه شلنگ ۲۰ متری، یعنی حدود صد متر شلنگ نیاز است که سه برابر زمان عادی است.

استان هرمزگان با گسل‌های خطرناک جزو استان‌های پرخطر در زمین لرزه است و گسل زاگرس و گسل مکران از مهمترین گسل‌های استان هرمزگان است. بیش از ۳۰ گسل‌ فرعی ،غرب تا شرق هرمزگان را دربرگرفته است.

مهرداد حسن زاده مدیرکل مدیریت بحران استانداری هرمزگان می‌گوید: تقاطع دو گسل مکران و زاگرس موجب لرزه خیزی هرمزگان شده است.

 حسن زاده می‌افزاید: به علت دارا بودن خاک نرم و گنبد‌های نمکی شمار زلزله‌ها در غرب هرمزگان زیاد، ولی شدت آن کم است، اما در شرق استان زلزله‌ها کمتر، ولی پرخطر است.

زلزله در همه ایران رخ می‌دهد، اما آنچه وقوع آن را در هرمزگان برجسته می‌سازد عمق کم آن است.

غلام زاده استاد زلزله شناسی دانشگاه هرمزگان می‌گوید:زمین لرزه با عمق کم، انرژی بیشتری آزاد می‌کند و تخریبش بیشتر است.

وی با بیان اینکه فعالیت گسل‌ها یکی از رحمت‌های خداوند است می‌گوید:این گسل‌ها موجب بوجود آمدن کوه، چشمه و رودخانه می‌شود، ولی ساختمان‌های نامناسب باعث مرگ و میر می‌شوند.بسیاری از ساختمان های بافت فرسوده با زمین لرزه حدود ۴ ریشتری فرو می ریزد.

عبدالحسین ارجمند  سرپرست شهرداری بندرعباس نیز  می‌گوید: برخی بافت‌ها حتی در برابر زمین لرزه یک ریشتری هم ریزش می‌کنند. مسدودشدن راه در زمان زمین لرزه وتنگ بودن معابر از مشکلات امدادرسانی در مواقع خطر است.

حسن زاده، مدیرکل مدیریت بحران استانداری هرمزگان هم می‌گوید: مسدود شدن راه‌های امدادی موجب از بین رفتن ۷۲ ساعت طلایی در امدادرسانی به مردم می‌شود.آمبولانس‌های اورژانس نیز مجبورند تا ۱۰۰متر را با برانکارد طی کنند که گاهی همین تاخیر باعث کندی حرکت و حتی مرگ مصدوم می‌شود.

میانگین تراکم خالص جمعیت در هر هکتار بافت فرسوده ۳۷۷نفر است.

ضرورت ساماندهی بافت فرسوده در هرمزگان

نبود توجه به توانمندی‌های بافت‌های حاشیه‌ای باعث افزایش افسارگسیخته ناهنجاری‌های اجتماعی در این محلات شده است. برخی از این مناطق به دپوی موادمخدر و انواع مشروبات الکلی تبدیل شده اند. 

طرح بازآفرینی شهری امیدبخش مناطق بافت فرسوده

بر اساس قانون برنامه پنجم توسعه هر سال باید ۱۰ درصد از بافت‌های فرسوده نوسازی شود که این در سال‌های گذشته به علت تحریم‌ها و نبود برنامه جامع به کندی پیش رفته و تنها ۲۰ درصد پیشرفت داشته است.

رضایی سرزده عضو نظام مهندسی ساختمان هرمزگان می‌گوید: تنها برنامه جامع در زمینه بافت‌های فرسوده در سال‌های گذشته طرح مطالعاتی بانک جهانی در سال‌های ۸۳ و ۸۴ بوده است که در سه محله بندرعباس اجرا شد.

اومی‌افزاید: بر اساس این برنامه مکان‌های آموزشی، فرهنگی و درمانی در محله‌های بندرعباس ساخته شد که به علت تحریم‌ها و قطع کمک‌های مالی متوقف شد.

به گفته مهندس رضایی طرح مطالعاتی بانک جهانی بعد‌ها بصورت پراکنده و محدود از سوی شهرداران در برخی محلات اجرا شده و هیچ طرح جامعی قبل از سال ۹۷ در استان اجرا نشده است.

از ابتدای سال ۹۷ بزرگترین طرح توسعه شهری کشوربا نام طرح ملی بازآفرینی شهری همزمان در ۱۰ استان شروع شد که بر اساس این طرح در هر استان یک محله به صورت آزمایشی بازسازی و نوسازی می‌شود.برای اجرای این طرح ۱۹ دستگاه دولتی، شهرداری‌ها، بخش خصوصی و گروه‌های تسهیل گر فعال شدند.

آرش رضایی مدیرکل راه و شهرسازی هرمزگان می‌گوید: در استان هرمزگان محله چاهستانی به عنوان پایلوت ملی اجرای طرح انتخاب شد که اکنون به ۱۵ طرح افزایش یافته است.

 رضایی می‌افزاید: کاهش فقر شهری، ارتقای تاب آوری شهری، ارتقای هویت و منزلت مکانی و افزایش مشارکت شهروندان از اهداف کلان محلی است.

محله چاهستانی‌های بندرعباس به مساحت ۱۱۰ هکتار و جمعیتی افزون بر ۱۵ هزار نفر شامل ۴ محله چاهستانی ها، مینابی ها، نخل پیرمرد و کوی گلستان است.

استاندار هرمزگان نیز می‌گوید: طرح بازآفرینی شهری در هرمزگان از محله چاهستانی‌های بندرعباس شروع شد و  اکنون در بندرعباس ، حاجی آباد، رودان و میناب نیز بازگشایی معابر در حال اجراست.

به گفته فریدون همتی این طرح به طول ۶۱ کیلومتر شبکه گذاری است و تا دوسال آینده به پایان می‌رسد.

فریدون همتی مهمترین مزایای بازآفرینی شهری را توانمندی ساکنان به همراه بهره مندی از شبکه فاضلاب، درمانگاه و مسجد برشمرد. ارزش ملک‌های این مناطق از زمان شروع طرح بیش از ۴ برابر شده که امیدبخش حضور سرمایه گذاران در این مناطق است. ارزشی که نتیجه آن افزایش سرمایه ساکنان و در بلند مدت توانمند شدن است.

تسهیلات بافت فرسوده دو برابر شد

دولت برای تسریع در عملیات نوسازی، بسته‌ای از مشوق‌ها و انگیزه‌های مالی را اعلام کرده است.

معاون عمرانی استاندار هرمزگان می‌گوید:برای طرح بازآفرینی شهری وام ۴۰ میلیون تومانی با سود ۹ درصد و بدون سپرده گذاری پرداخت می‌شود.

رضا مدرس می‌افزاید: کسانی که در بافت‌های فرسوده و حتی در منازل بدون سند و تصرفی هم زندگی می‌کنند می‌توانند برای خانه هایشان در طرح نوسازی بافت فرسوده، سند دریافت کنند.

او می‌گوید: کسانی که در بافت فرسوده زندگی می‌کنند درصورت دریافت زمین معوض، از مشوق‌های بافت فرسوده از جمله تخفیف ۹۰ درصدی پرداخت عوارض ساختمانی بهره مند می‌شود.

این تسهیلات با شرایط بسیار آسان، بدون نیاز به اندوخته و امتیازات قبلی و فقط با معرفی اداره کل راه و شهرسازی در حوزه بافت‌های فرسوده قابل دریافت است.

علی کمالی، مدیر شعب بانک مسکن هرمزگان گفت: تسهیلات بازآفرینی بافت فرسوده شهری در هرمزگان به دو برابر افزایش یافته است و متقاضیان می‌توانند امسال تا سقف ۸۰ میلیون تومان با سود ۹ درصد تسهیلات دریافت کنند.

کمالی افزود: این تسهیلات برای متقاضیانی که از فن آوری‌های نوین ساخت و ساز مانند پنجره دوجداره، فوم بتن در کف ساختمان و دیوار‌های سبک استفاده کنند، ۲۲۰ میلیون تومان است.

مدیر شعب بانک مسکن هرمزگان افزود: این متقاضیان می‌توانند علاوه بر استفاده از تسهیلات باز آفرینی بافت فرسوده شهری، ۸۰ میلیون تومان دیگر بدون سپرده گذاری با سود ۱۸ درصد و ۶۰ میلیون تومان نیز از محل خرید اوراق با سود ۱۶ درصد دریافت کنندکه البته با سند جایگزین هم امکان دریافت تسهیلات وجود دارد.

همچنین با هدف ارتقای شاخص بهداشت و سلامتی در محلات فرسوده، ایجاد شبکه فاضلاب در ۵۰ هکتار از بافت فرسوده شهر بندرعباس نیز آغاز شده است.

گره کور سند دار شدن

همزمان با اجرای طرح بازآفرینی صدور سند مالکیت برای اهالی نیز آغاز شد، با وجود اینکه عده ای سند دریافت کردند اما ناگهان صدور سند متوقف شد.دیوان محاسبات علت توقف سند را سوء استفاده و خرید و فروش زمین های این منطقه بوِیژه زمین های دولتی اعلام کرد.

اشرفی معاون حقوقی راه و شهرسازی هرمزگان می گوید: این مشکل کشوری و در همه استان ها است و نیاز است نمایندگان و استانداران در رایزنی با هیات دولت و مجلس این مشکل را با تصویب قانون جدید حل کنند.

کارشناس حقوقی اداره کل راه و شهرسازی هرمزگان در این باره می‌گوید: واگذاری اسناد مالکیت در بافت‌های فرسوده شهری بر مبنای مصوبه هیئت مدیره و مجمع عمومی سازمان ملی زمین و مسکن صورت می‌گیرد.

اشرفی می‌افزاید: به دلیل شکایت دیوان محاسبات کشور این مصوبه در هیئت عمومی دیوان عدالت اداری ابطال شده است که اکنون امکان صدور اسناد مالکیت در بافت‌های فرسوده وجود ندارد.

او با بین اینکه حل این مشکل نیازمند مصوبه هیئت وزیران یا تصویب قانون در مجلس شورای اسلامی است، می‌گوید: این مشکل در نامه‌های جداگانه‌ای به وزارت کشور و مجمع نمایندگان هرمزگان در مجلس شورای اسلامی اعلام شده است.

احیای بافت‌های فرسوده علاوه بر حل مشکل ترافیک و حفظ زیبایی شهر‌ها به روند خدمات رسانی در مواقع بحران نیز سرعت می‌بخشد.قرار است تا پایان برنامه ششم نیمی از کل محله‌های هدف طرح بازآفرینی شهری در۹ شهر هرمزگان با پرداخت تسهیلات نوسازی شود.

گزارش از محمد امیرمحمدی

انتهای پیام/ا