مدیریت بحران نباید از تقویت سرمایه اجتماعی غافل شود

به گزارش خبرگزاری مهر، میرطاهر موسوی استادیار دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی در وبینار تخصصی "اخلاقِ مدیریت بحران" به موضوع بدآمدهای جمعی (بحران) در پیامدهای اجتماعی پرداخت و تصریح کرد: امروزه وضعیت اجتماعی ایران و بحران‌های موجود نگران کننده است و در حوزه نظم، همبستگی، اعتماد و سرمایه اجتماعی شاهد روند فرسایشی جدی و شکل گیری زوال و گسست اجتماعی هستیم.

وی افزود: مدیریت بحران صرف ساخت و ساز و بازسازی نیست بلکه اختلال و نابسامانی اجتماعی را هم شامل می‌شود. یکی از مشکلات جدی در مدیریت بحران‌ها ایجاد اعتماد، سرمایه و مشارکت اجتماعی است و فقدان مشارکت اجتماعی صحیح و نظام مند منجر به نابسامانی در مدیریت بحران می‌شود.

موسوی با بیان اینکه ریشه عدم اقبال مردم به مشارکت اجتماعی به غلبه استبداد تاریخی و ترویج مشارکت اجباری باز می‌گردد، تصریح کرد: مشارکت پدیده‌ای است که باید از اصولی برخوردار باشد؛ مشارکت باید اهداف توافقی تعریف شده و بلند مدت داشته باشد. افقی بودن در عرصه مشارکت یک اصل است. یعنی شهروندان در شرایط برابر کنش و واکنش داشته باشند و به صورت عمومی و آمرانه نباشد. در تصمیم سازی و تصمیم‌گیری به صورت افقی شرکت کنند و در مشارکت باید تنوع و تفاوت افکار را بپذیریم و عقاید و قومیت را با تساهل و تسامح بپذیریم. در این صورت مشارکت است و در غیر این صورت یک نوع همکاری است.

وی به سرمایه اجتماعی اشاره کرد و گفت: دستگاه سرمایه اجتماعی به ۵ مؤلفه شامل مشارکت فردی، جمعی، انجمن، اعتماد فردی و تقویت اعتماد در سطوح فردی و خانوادگی، اعتماد جمعی و نهادی، همبستگی اجتماعی و انسجام اجتماعی و حمایت اجتماعی به صورت رسمی و غیر رسمی نیاز دارد.

موسوی با بیان اینکه مشکل مشارکت در بحران‌ها این است که مشارکت‌ها از نوع همکاری و خود انگیخته است، افزود: لذا در بحران‌ها به دلیل انگیزش اخلاقی و مسئولیت اجتماعی موجب هجوم مردم به مناطق آسیب دیده به منظور کمک رسانی می‌شود که این امر در نوع خود بسیار ارزشمند و انسانی است اما در عمل بسیار محدود کننده است. در این میان وظیفه تشکیلات مدیریت بحران انجمن سازی و نهادسازی به طور غیر مستقیم و کمک به شکل گیری فرآیند ایجاد مشارکت انجمنی و تولد نهادها و سازمان‌های مردم نهاد به منظور پیشگیری، مقابله، آمادگی و توانمند سازی در بحران است.

وی عنوان کرد: حمایت اجتماعی در ایران حدود ۸۰ درصد غیر رسمی است و حدود ۲۰ درصد حمایت اجتماعی رسمی است. یعنی مردم در مشکلات و گرفتاری‌ها بیشتر بر روی کمک‌های خانواده و خویشاوندان خود حساب باز می‌کنند تا نهادهای رسمی. بنابراین در ایران در بحران‌ها باید تلاش کنیم حمایت اجتماعی رسمی را تقویت و حمایت اجتماعی غیر رسمی را نهادمند سازیم.

موسوی افزود: یکی دیگر از مسائل در بحران‌ها مداخلات غیر حرفه‌ای در محیط‌های بحران زده است که گروه‌های آسیب دیده را برای مدت طولانی وابسته و دوره بازتوانی را به طور جدی به تعویق می‌اندازند.

همچنین معاون هماهنگی و برنامه ریزی سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران در این وبینار تصریح کرد: در حوادثی مانند سونامی شهر سندای ژاپن در سال ۲۰۱۱ متخصصان متوجه شدند اقدامات آنها بیشتر معطوف به بخش سخت افزاری بوده و بخش نرم افزاری مغفول مانده که سبب تشدید بحران، آشفتگی و سردرگمی مدیران در تصمیم گیری مدیران شده است.

فاطمه صالح افزود: رفتارهای فردی و گروهی مردم به عنوان بخش نرم افزاری نقش مهمی در تعادل و برون رفت از آشفتگی خواهد داشت. از این رو ارتقا آگاهی مردم، آشنایی و آمادگی جامعه به همراه برنامه ریزی مدون اجرایی به افزایش تاب آوری جوامع در مقابل بحران خواهد انجامید.

اردشیر منصوری عضو هیأت مدیره انجمن ایرانی اخلاق در علوم فناوری نیز در این وبینار به ارائه مقدمه‌ای بر اخلاق کاربردی، دوراهه‌های اخلاقی در مدیریت بحران پرداخت و افزود: اخلاق احساس وظیفه و مسئولیت شناسی نسبت به دیگران تعریف می‌شود و سطح حداقلی آن خودداری از دروغ، دزدی، پیمان شکنی و تقلب است و سطح حداکثری آن نیکی به دیگران، کاستن از رنج دیگران، تأمین نیازهای انسان‌ها یا دیگر موجودات زنده است. به عنوان مثال به کسی رنج نرساندن وظیفه حداقلی اخلاق ی است و در حد توان از رنج دیگران کاستن وظیفه حداکثری اخلاقی است. تفاوت قانون و اخلاق این است که قانون شمول کمتری از اخلاق دارد و ضمانت اجرایی قانون مجازات است و ضمانت اجرایی اخلاق وجدان است.

منصوری با اشاره به ضرورت اخلاق در مدیریت بحران گفت: مدیریت بحران با لحظه‌هایی سروکار دارد که صرفاً نظارت قانونی نمی‌تواند حسن رفتار را تضمین کند و در اینجا موضوع ضمانت اجرایی درونی و وجدانی یعنی اخلاق پیش می‌آید. تمام انسان‌ها کم و بیش به اخلاق پایبند هستند، اما در موقعیت‌هایی ممکن است از نقطه اوج اخلاقی فاصله بگیرند. اخلاق قابل آموزش است و آموزش اخلاق می‌تواند رشد اخلاقی را در خانواده کودک، جامعه و … بالا ببرد و می‌توان با آموزش درجه اخلاق را ارتقا داد. از آنجا که مدیریت بحران نیز با تصمیم‌های سرنوشت ساز و حرفه‌ای سروکار دارد می‌توان آن را ذیل اخلاق سازمانی حرفه‌ای قرار داد.

در ادامه این وبینار مباحثی همچون تصمیم سازی اخلاقی در مدیریت بحران و درآمدی بر اخلاق در مهندسی ساختمان نیز ارائه شد.

وبینار تخصصی "اخلاقِ مدیریت بحران" با هدف بررسی و کاربرد اخلاق در مراحل مختلف چرخه مدیریت بحران در سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران برگزار شد و موضوعاتی همچون اخلاق کاربردی در مدیریت بحران، قواعد اخلاقی طراحی و اجرا در ساخت و ساز، پیامدهای اجتماعی بحران‌ها و مواجهه درست با آنها و اصول اخلاقی امداد رسانی مورد بحث و بررسی قرار گرفت.