پیشینۀ کشاکش‌های تاجیکستان با طالبان

تبلیغ بازرگانی

تاجیکستان با افغانستان نزدیک به ۱۳۵٠ کیلومتر مرز مشترک دارد. کنترل بخشی از منطقۀ مرزی میان دو کشور به سبب کوهستانی بودن آن بسیار دشوار است. گفته می‌شود در جنگ اخیر میان طالبان و نیروهای مقاومت در پنجشیر، تاجیکستان اسلحه و مهمات در اختیار مبارزان پنجشیر گذاشت و دولت آن کشور به شماری از رهبران «جبهۀ مقاومت ملی» افغانستان پناه داده است.

روابط تاجیکستان با طالبان هیچ‌گاه دوستانه نبوده است. پیش از سقوط طالبان در نوامبر ۲۰۰۱ دولت تاجیکستان از نیروهای ائتلاف شمال به رهبری احمدشاه مسعود که در حال جنگ با طالبان بودند حمایت می‌کرد و از هیچ‌گونه کمکی به آن‌ها دریغ نمی‌کرد. دوشنبه، پایتخت تاجیکستان، در عمل تبدیل به پشت جبهۀ ائتلاف شمال شده بود. مسعود خانواده‌اش را در آن شهر سکونت داده بود. 

بعضی از فرماندهان اصلی ائتلاف شمال نیز در دوشنبه ساکن شده بودند؛ مانند امرالله صالح، رئیس بعدی «ادارۀ امنیت ملی» افغانستان در زمان حامد کَرزَی و وزیر کشور در زمان اشرف غنی، یا محمدقسیم فهیم معروف به «مارشال فهیم» که از نوامبر ۲۰۰۹ تا مارس ۲۰۱۴ معاون اول رئیس جمهوری اسلامی افغانستان بود.

مارشال فهیم در سال ۲۰۱۴ بر اثر حملۀ قلبی درگذشت. اما پیش از آن چندین بار از سوءقصد طالبان جان به در برد. امرالله صالح نیز بارها هدف ترور قرار گرفت. او پس از فرار اشرف غنی از کشور و بازگشت طالبان به قدرت به پنجشیر رفت و در پی تشکیل «جبهۀ مقاومت ملی» خود را رئیس جمهور موقت «جمهوری اسلامی افغانستان» اعلام کرد.

به رغم وعده‌های مکرر طالبان به همزیستی مسالمت‌آمیز با همسایگانشان، دولت تاجیکستان اعتمادی به آنان ندارد. در پنجم اوت گذشته در گرماگرم نبرد میان نیروهای طالبان و ارتش افغانستان نیروهای ویژۀ تاجیکستان در کنار نیروهای ویژۀ روسیه و ازبکستان رزمایش مشترکی به مدت پنج روز برگزار کردند. هدف اعلام شدۀ آن رزمایش جلوگیری از «رخنه گری‌ها» اعلام شد بی‌آنکه نامی از گروهی یا نیرویی برده شود. در ماه اوت وزیر دفاع روسیه از زرادخانۀ عظیمی خبر داد که قرار است در مرزهای مشترک آن دو کشور با افغانستان مستقر شود.

بی‌اعتمادی دولت تاجیکستان به طالبان و سرآسیمگی «امامعلی رحمان»، رئیس جمهور آن کشور، در ماه‌های اخیر به این سبب است که وقتی طالبان در ژوئن گذشته شهر مرزی «شیرخان بندر» را تصرف کردند، مراقبت از آن را به عهدۀ مبارزان اسلام‌گرای تاجیک گذاشتند. این مبارزان وابسته به گروه «جماعت انصارالله» اند که تاجیک‌های تاجیکستان آن را تشکیل داده‌اند. جماعت انصارالله دشمن آشتی ناپذیر رئیس جمهور و رژیم کنونی تاجیکستان‌اند. درواقع، دولت تاجیکستان از رخنۀ این گروه به هراس افتاده است که بیشترین اعضای آن را تاجیک‌های تاجیکستان تشکیل می‌دهند. البته هنوز معلوم نیست طالبان تا چه اندزه مهار این گروه را در افغنستان در دست دارند.

در شمال افغانستان در حدود ۵ میلیون تاجیک زندگی می‌کنند. گروه‌های بزرگی از آنان تاجیک‌های تاجیکستان‌اند که در زمان جنگ داخلی دهۀ نود میلادی به افغانستان پناهنده شدند. در نتیجه، خطری که با بازگشت طالبان به قدرت، تاجیکستان را تهدید می‌کند، در درجۀ نخست، خطر فعال شدن تاجیک‌های پناهنده است. فراموش نکنیم که در جنگ داخلی تاجیکستان از ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۷ ده‌ها هزار نفر کشته و بیش از یک میلیون نفر آواره شدند. زخم‌های آن جنگ هنوز التیام نیافته است. پس از جنگ امامعلی رحمان همۀ مخالفانش را تار و مار کرد. او تاجیکستان را یگانه دژ استوارِ منطقه در برابر اسلام‌گرایی می‌داند.

به همۀ این‌ها باید وابستگی اقتصادی تاجیکستان را به قاچاقِ تریاک و هروئین نیز اضافه کنیم که به گفتۀ «ادوارد لِمون»، کارشناس مسائل امنیتی آسیای میانه، یک سوم اقتصاد آن کشور را تشکیل می‌دهد. این قاچاق از طریق مناطق مرزی صورت می‌گیرد. 

برای پیشگیری از بحران احتمالی که در پی بازگشت طالبان به قدرت، دولت تاجیکستان را سرآسیمه کرده، امامعلی رحمان به هر دری می‌زند. او از سویی دست به دامن آمریکا می‌شود (چنان که در اوایل ژوئیۀ گذشته وزیر امور خارجه‌اش را برای دیدار و گفت و گو با آنتونی بلینکن به آمریکا فرستاد) و از سوی دیگر، به «سازمان پیمان امنیت جمعی» به رهبری روسیه متوسل می‌شود که هدف عمده‌اش محدود کردنِ دامنۀ نفوذ «ناتو» و آمریکا در کشورهای آسیای میانه و قفقاز است. 

اما رهبران تاجیکستان از این نیز هراس دارند که نیروهای روسی کنترل مرزهای کشورشان را در دست بگیرند و استقلال تاجیکستان را از میان ببرند.

دریافت رایگان خبرنامهبا خبر-پیامک های ما اخبار را بصورت زنده دریافت کنید

آبونه شوید

اخبار جهان را با بارگیری اَپ ار.اف.ای دنبال کنید