آنوریسم مغزی؛ علائم، علت‌ها، تشخیص و راه های درمان

آنوریسم مغزی به معنی ایجاد یک ناحیه ورم کرده یا برآمدگی در رگ‌های خونی مغزی است. این ضایعه از نظر آناتومیک اکثراً شبیه میوه آویزان شده از شاخه است.   به گزارش «تابناک»، امکان تراوش یا پارگی آنوریسم مغزی وجود دارد، و لذا خونریزی داخل مغز (سکته هموراژیک) بوقوع می‌پیوندد. در اکثر موارد، پارگی آنوریسم مغزی، در فضای بین مغز و بافت‌های نازک پیرامون آن به وقوع می‌پیوندد. از این نوع سکته هموراژیک، تحت عنوان خونریزی ساب آراکنوئید یاد می‌شود.

آنوریسم دچار پارگی، بلافاصله به یک ضایعه تهدیدکننده جان افراد تبدیل می‌شود؛ لذا به درمان مناسب و صحیحی نیاز دارد. این در حالیست که بسیاری از آنوریسم‌های مغزی دچار پارگی نمی‌شوند، مشکلات جسمانی را ایجاد نمی‌کنند، یا علائم مشخصی ندارند. این آنوریسم‌ها اکثراً در حین انجام آزمایشات، برای تشخیص سایر بیماری‌ها شناسایی می‌شوند.

درمان آنوریسم مغزی بدون پارگی، در برخی موارد مفید واقع می‌شود. بدین ترتیب از بروز پارگی در رگ‌های مغزی، در آینده نزدیک جلوگیری به عمل می‌آید. حتماً با متخصص مغر و اعصاب مورد اعتمادتان صحبت بکنید، تا بهترین گزینه‌های موجود مطابق با نیاز‌های خود را درک نمایید.

علائم آنوریسم مغزی

آنوریسم دچار پارگی

سردرد شدید و ناگهانی، اصلی‌ترین نشانه آنوریسم دچار پارگی است. معمولاً از این سردرد، با عنوان بدترین سردردی که فرد تا این لحظه تجربه کرده است یاد می‌شود.

نشانه‌ها و علائم متداول پارگی آنوریسم عبارتند از :

• سردردهای ناگهانی و خیلی شدید
• تهوع و استفراغ
• سفت شدن ناحیه گردن
• تار شدن یا دوگانگی بینایی
• حساسیت به نور
• حمله عصبی
• افتادگی پلک
• از دست رفتن هوشیاری
• احساس سردرگمی

تراوش در آنوریسم

در برخی موارد، آنوریسم ممکن است با تراوش مقدار اندکی خون همراه بشود. چنین تراوشی (خونریزی موقت)، با نشانه زیر همراه می‌شود :

• سردرد خیلی شدید و ناگهانی

معمولاً پس از تراوش، پارگی به مراتب شدیدتری به وقوع می‌پیوندد.

آنوریسم بدون پارگی

آنوریسم مغزی بدون پارگی، هیچگونه علائمی را بجا نمی‌گذارد، علی الخصوص در صورتی که در مقیاس کوچکی به وقوع پیوسته باشد. این در حالیست که آنوریسم بزرگ‌تر و فاقد پارگی، احتمالاً روی بافت‌ها و اعصاب مغز فشار وارد می‌کند. در این شرایط، با نتایج احتمالی زیر روبرو می‌شویم :

• درد در قسمت بالا، و عقب یکی از چشم‌ها
• بزرگ شدن مردمک چشم
• تغییر قدرت بینایی، یا دوگانگی دید
• بی حسی یک سمت صورت

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد

در صورتی که با شرایط زیر روبرو شدید، بلافاصله به مرکز پزشکی مراجعه نمایید :

• سردرد ناگهانی و خیلی شدید

اگر در کنار شخصی هستید که از سردرد شدید و ناگهانی ابراز ناخشنودی می‌کند، یا هوشیاری خود را از دست می‌دهد و تشنج می‌کند، با شماره‌های اورژانس محلی یا ۱۱۵ تماس بگیرید.

آنوریسم های مغزی، بدلیل نازک شدگی دیواره‌های سرخرگ رخ می‌دهند. آنوریسم معمولاً به صورت انشعاب یا حالت‌های چندشاخه در داخل سرخرگ‌ها ظاهر می‌شوند، زیرا این قسمت‌های رگ‌های خونی، از نظر ساختاری ضعیف‌تر هستند.

علیرغم اینکه امکان ظهور آنوریسم در هر نقطه‌ای از مغز وجود دارد، اما اکثراً در سرخرگ‌های مستقر در پایه مغز رواج دارند.

علل ایجاد آنوریسم  مغزی

علل واقعی ایجاد آنوریسم ناشناخته هستند، اما یک سری عوامل، خطر بروز این عارضه را افزایش می‌دهند.

عوامل مخاطره آمیز

برخی عوامل منجر به تضعیف دیواره سرخرگ، و به تبع افزایش خطر بروز آنوریسم مغزی یا پارگی آنوریسم می‌شوند. آنوریسم های مغزی در افراد بالغ بیشتر از اطفال، و در زنان بیشتر از مردان شایع هستند.

برخی عوامل مخاطره آمیز در گذر زمان ظاهر می‌شوند، برخی دیگر از ابتدای تولد با فرد همراه هستند.

عوامل مخاطره آمیزی که در گذر زمان توسعه می‌یابند، عبارتند از :

• بالا رفتن سن
• مصرف سیگار
• فشار خون بالا (بیماری فشار خون)
• مصرف مواد مخدر، علی الخصوص کوکائین
• مصرف افراطی الکل

برخی آنوریسم ها، پس از آسیب دیدگی سر (آنوریسم تجزیه‌ای) ، یا برخی عفونت‌های خونی (آنوریسم مایکوتیک) ظاهر می‌شوند.

عوامل مخاطره آمیز در زمان تولد

برخی بیماری‌ها که از زمان تولد در فرد وجود دارند، ریسک ظهور آنوریسم مغزی را افزایش می‌دهند. این عوامل عبارتند از :

• اختلالات مادرزادی در بافت پیوندی همچون سندروم اهلر- دانلوس که منجر به تضعیف رگ‌های خونی می‌شود
• بیماری پُلی کیستیک کلیوی : یک بیماری مادرزادی که منجر به افزایش فشار خون در کیسه‌های نگهدارنده مایعات در کلیه می‌شود.
• آئورت به صورت غیرعادی باریک (باریک شدن آئورت) : یک رگ خونی بزرگ که خون غنی از اکسیژن را از قلب به قسمت‌های مختلف بدن انتقال می‌دهد.
• ناهنجاری بدشکلی شریانی مغز (AVM) : اتصال غیرعادی بین سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌های مغز، که مانع از به جریان افتادن طبیعی خون بین آن‌ها می‌شود.
• سابقه خانوادگی از آنوریسم مغزی : علی الخصوص بستگان درجه ۱ همچون والدین، برادر، خواهر، فرزند

عوارض آنوریسم مغزی

هنگامی که آنوریسم مغزی دچار پارگی می‌شود، خونریزی تنها چند ثانیه طول می‌کشد. این خونریزی مستقیماً به سلول‌های اطراف آسیب وارد می‌کند. علاوه بر این، خونریزی منجر به آسیب دیدگی یا نابودی سایر سلول‌ها می‌شود. علاوه بر این، فشار داخل جمجمه نیز افزایش می‌یابد.

اگر فشار ناشی از پارگی خیلی زیاد بشود، انتقال خون و اکسیژن به مغز مختل می‌شود. این شرایط تا جایی پیش می‌رود که هوشیاری از بین می‌رود، و حتی ممکن است به مرگ بیمار منجر بشود.

عوارض قابل گسترش پس از پارگی آنوریسم عبارتند از :

• خونریزی مجدد : آنوریسمی که دچار تراوش یا پارگی شده است، در معرض ریسک خونریزی مجدد قرار دارد. خونریزی مجدد، منجر به وارد آمدن آسیب بیشتر به سلول‌های مغزی می‌شود.
• وازواسپاسم : پس از پارگی آنوریسم، رگ‌های خونی مغز به صورت نامنظمی باریک می‌شوند (وازواسپاسم).این حالت میزان انتقال خون به سلول‌های مغزی را کاهش می‌دهد (سکته ایسکمی)،و ضمناً آسیب و تخریب بیشتر سلولی را به دنبال خواهد داشت.
• هیدروسفالوس : هنگامی که پارگی آنوریسم منجر به رهاشدن خون در فضای بین مغز و بافت اطراف می‌شود (خونریزی ساب آراکنوئید)، در اکثر مواقع این حجم خون، مانع از گردش مایع اطراف مغز و نخاع (مایع مغزی نخاعی) می‌شود. بدین ترتیب مایع مغزی نخاعی انباشت می‌شود، و فشار داخل مغز بیشتر می‌شود. بافت‌های مغزی نیز دچار آسیب دیدگی می‌شوند.
• هیپوناترمی : خونریزی ساب آراکنوئید ناشی از آنوریسم پاره شده ، تعادل سدیمی خون را به هم می زند. این مشکل بدلیل آسیب دیدگی هیپوتالاموس ، یکی از نواحی اطراف پایه مغز رخ می‌دهد. افت سدیم خون (هیپوناترمی)، منجر به ورم کردن سلول‌های مغز، و ایجاد آسیب دائمی می‌شود.

تشخیص آنوریسم مغزی

در صورتی که سردرد شدید و ناگهانی، یا سایر علائم مربوط به پارگی آنوریسم را تجربه کردید، یک آزمایش یا یک مجموعه آزمایشات برای شما تجویز می‌شوند. هدف مشخص کردن این موضوع است که آیا خونریزی در فضای بین مغز و بافت‌های اطراف رخ داده است (خونریزی ساب آراکنوئید)، یا نوع دیگری از سکته در این زمینه مؤثر بوده است.

در صورتی که وقوع خونریزی محرز بشود، آنگاه تیم خدمات اورژانس نوع خونریزی (پارگی آنوریسم) را تعیین می‌کنند.

اگر آنوریسم مغزی از نوع فاقد پارگی را تجربه کرده باشید، و علائمی همچون درد پشت چشم، تغییر قدرت بینایی یا دوگانگی دید در شما ظاهر شده باشند، آنگاه یک سری آزمایشات را انجام خواهید داد تا منشأ آنوریسم مشخص بشود.

آزمایش‌های تشخیصی عبارتند از :

• توموگرافی رایانه‌ای (CT) : آزمایش سی تی اسکن، که حالت خاصی از آزمایش با پرتو X است، به عنوان اولین آزمایش جهت تعیین وضعیت خونریزی مغزی بکار می‌رود. این آزمایش، تصاویر دو بُعدی از برش‌های مغزی را ایجاد می‌کند.ممکن است در کنار این آزمایش، یک ماده رنگی نیز به جریان خون داخل مغز تزریق بشود. بدین ترتیب تشخیص آنوریسم ساده‌تر انجام می‌شود. این حالت خاص از تست آنژیوگرافی CT نامیده می‌شود.
• آزمایش سیال مغزی نخاعی : اگر دچار خونریزی ساب آراکنوئید شده باشید، به احتمال زیاد گلبول‌های قرمز خون در مایع اطراف مغز و نخاع یافت می‌شوند (مایع مغزی نخاعی). اگر احتمال پارگی آنوریسم وجود داشته باشد، اما آزمایش سی تی اسکن هیچ نشانه‌ای از خونریزی را به دنبال نداشته باشد، آنگاه پزشک دستور انجام آزمایش مایع مغزی نخاعی را صادر می‌کند. از فرایند دریافت مایع مغزی نخاعی از پشت بوسیله یک سوزن ، با عنوان «سوراخ کمری-نخاعی» یاد می‌شود.
• تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) : در آزمایش MRI، از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای ایجاد تصاویر دقیق و شفافی از مغز، چه به صورت دو برش‌های دو بُعدی، یا سه بُعدی استفاده می‌شود. نوع خاصی از MRI که جزئیات دقیق‌تری از وضعیت سرخرگ‌ها ارائه می‌دهد (MRI آنژیوگرافی)، برای تشخیص آنوریسم مفید واقع می‌شود.
• آنژیوگرام مغزی : در طول این آزمایش که با اسم آرتریوگرام مغزی نیز از آن یاد می‌شود، پزشک یک لوله نازک و انعطاف پذیر (کاتتر) را وارد یک سرخرگ بزرگ می‌کند.این سرخرگ معمولاً در بخش کشاله ران قرار دارد. رنگ مخصوصی که به کاتتر تزریق می‌شود، با عبور از سرخرگ‌ها به مغز می‌رسد.

در ادامه کار، یک سری تصاویر بدست آمده با پرتو X، جزئیاتی از وضعیت سرخرگ‌ها را ارائه می‌دهند، و هرگونه آنوریسم احتمالی را تشخیص می‌دهند. این آزمایش ماهیت تهاجمی بیشتری نسبت به سایر آزمایش‌ها دارد ، و معمولاً هنگامی استفاده می‌شود که اطلاعات تشخیصی سایر آزمایش‌ها ناکافی باشند.

غربالگری برای تشخیص آنوریسم مغزی

معمولاً استفاده از آزمایش‌های تصویربرداری، به منظور تشخیص آنوریسم بدون پارگی توصیه نمی‌شود. البته در صورت وجود یک سری پیش شرط‌ها، ضرری ندارد که راجع به انجام آزمایشات غربالگری با پزشک خود مشورت کنید :

• سابقه خانوادگی از آنوریسم مغزی، علی الخصوص هنگامی که دو نفر از بستگان درجه یک شما ، والدین و برادر- خواهر، دچار آنوریسم مغزی باشند.
• وجود اختلالات مادرزادی؛ که احتمال ابتلا به آنوریسم مغزی را افزایش می‌دهند.

درمان آنوریسم مغزی

جراحی

• بستن ناحیه آسیب دیده با جراحی: برای قطع کردن آنوریسم بکار می‌رود. جراح اعصاب بخشی از جمجمه را می‌شکافد تا به آنوریسم برسد. سپس رگ خونی منتهی به ناحیه آنوریسم شناسایی می‌شود. وی تکه فلزی کوچکی را روی دهنه این ناحیه قرار می‌دهد تا خونریزی را قطع بکند.
• کلاف پیچی درون وریدی: میزان تهاجمی بودن آن کمتر از تکنیک بُرش است. جراح یک لوله پلاستیکی توخالی را وارد سرخرگ می‌کند (که معمولاً در ناحیه کشاله ران قرار دارد)، و با حرکت دادن آن از داخل بدن، به ناحیه آنوریسم می‌رسد. سپس با استفاده از سیم هدایت کننده، یک سیم نرم پلاتینیومی را از داخل کاتتر عبور داده و به آنوریسم می‌رساند. این سیم داخل آنوریسم پیچیده می‌شود، جریان خون را قطع می‌کند، و اصولاً آنوریسم را از سرخرگ جدا می‌کند.

هر دو جراحی، مخاطرات خاص خود را به همراه دارند. خونریزی کنترل نشده داخل مغز، یا از دست رفتن جریان خون داخل مغز از جمله این خطرات هستند. کلاف درون وریدی، ماهیت تهاجمی ضعیف‌تری دارد ، و در ابتدا امن‌تر به نظر می‌رسد. اما در صورت ظهور و تکرار آنوریسم در آینده، خطر جراحی مجدد را افزایش می‌دهد.

منحرف کننده‌های جریان

از جمله روش‌های درمانی جدید موجود برای آنوریسم مغزی می‌توان به منحرف کننده‌های جریان اشاره کرد. این تجهیزات ایمپلنت‌های لوله‌ای شبیه استنتی هستند که خون را از ناحیه آنوریسمی منحرف می‌کنند. بدین ترتیب انتقال خون به آنوریسم متوقف می‌شود، و امکان التیام ناحیه آسیب دیده فراهم می‌شود. شرایط به وجود آمده مناسب‌ترمیم سرخرگ اصلی است. منحرف کننده‌های جریان، به صورت خاص برای آنوریسم های بزرگ‌تر مؤثر هستند. درمان امن این آنوریسم ها با سایر روش‌ها امکان پذیر نمی‌باشد.

جراح اعصاب، یا متخصص رادیولوژی اعصاب در کنار متخصص اعصاب ، با توجه به ابعاد، موقعیت مکانی ، شرایط کُلی آنوریسم مغزی ، توانایی انجام عمل جراحی و سایر عوامل، توصیه‌هایی را در اختیار شما قرار می‌دهند.

سایر درمان‌ها (آنوریسم دچار پارگی)

سایر روش‌های درمان آنوریسم مغزی دچار پارگی، با هدف کاهش علائم، و مدیریت عارضه‌های جانبی در دست انجام قرار می‌گیرند :

• داروهای ضد درد : برای مثال استامینوفن (تیلنول و غیره)، که برای کاهش سردرد بکار می‌روند.
• مسدودکننده‌های کانال کلسیم : مانع از ورود کلسیم به سلول‌های دیواره رگ‌های خونی می‌شوند. این داروها تنگ شدگی نامنظم رگ‌های خونی (وازواسپاسم) ایجاد شده پس از پارگی آنوریسم را کاهش می‌دهند. بررسی‌ها نشان داده‌اند که یکی از این داروها به اسم نیمودیپین (نیمالیز، نیموتوپ) ، احتمال وقوع آسیب دیدگی‌های تاخیری ناشی از عدم خون رسانی کافی، پس از خونریزی ساب آراکنوئید در پارگی آنوریسم را کاهش می‌دهد.
• روش‌های مداخله‌ای برای پیشگیری از سکته ناشی از خون رسانی ناکافی : با تزریق درون وریدی داروهایی به اسم وازوپرسور همراه می‌باشد. این داروها فشار خون را افزایش می‌دهند تا مقاومت رگ‌های خونی باریک شده از بین برود.

آنژیوپلاستی یکی دیگر از روش‌های درمانی جایگزینی است که مانع از بروز سکته می‌شود. در این روش، جراح با استفاده از کاتتر ، یک بالن کوچک را منبسط می‌کند تا رگ‌های باریک شده داخل مغز ، افزایش حجم پیدا بکنند. می‌توان از دارویی به اسم وازودیلاتور (منبسط کننده رگ)، برای منبسط کردن رگ‌های ناحیه آسیب دیده استفاده کرد.

• داروهای ضد تشنج : برای درمان تشنج‌های ناشی از پارگی آنوریسم بکار می‌روند. این داروها عبارتند از لواتراسیتام (کپرا)، فنیتوئین (دیلانتین، فنیتک و غیره)، والپروئیک اسید (دپاکن) و سایر داروها. چندین متخصص دیدگاه‌های متضادی را راجع به کاربرد آن‌ها مطرح نموده‌اند. این داروها معمولاً به صلاحدید عوامل درمانی، و با توجه به نیازهای هر بیمار تجویز می‌شوند.
• کاتترهای تخلیه نخاعی یا بطنی و جراحی شانت : منجر به کاهش فشار وارد به مغز، ناشی از انباشت مایع مغزی نخاعی (هیدروسفالوس)، پس از ایجاد پارگی آنوریسم می‌شود. کاتتری در فضاهای درون مغزی پُرشده با مایع (بطن‌ها)، یا اطراف نخاع و مغز قرار می‌گیرد. بدین ترتیب سیال اضافه وارد کیسه خارجی می‌شود.

گاهی اوقات استفاده از سیستم شانت هم ضروری می‌باشد. این سیستم از یک لوله لاستیکی سیلیکونی انعطاف پذیر (شانت) و یک دریچه تشکیل شده است. بدین ترتیب کانال تخلیه‌ای ایجاد می‌شود که نقطه شروعش در مغز،  و نقطه پایانش در حفره شکم قرار دارد.

• درمان بر اساس مراقبت‌های احیایی : آسیب مغزی ناشی از خونریزی ساب آراکنوئید، به یک سری درمان‌های شغلی، گفتاری و جسمانی نیاز دارد. بدین ترتیب مهارت‌های تضعیف شده ، مجدداً فراگیری می‌شوند.

درمان آنوریسم های مغزی فاقد پارگی

قطع رگ به روش جراحی، یا اعمال کلاف‌های درون وریدی، یا استفاده از منحرف کننده‌های جریان ، منجر به بسته شدن آنوریسم مغزی فاقد پارگی می‌شوند. و در عین حال از پارگی‌های آتی جلوگیری می‌کنند. البته در برخی آنوریسم های فاقد پارگی، خطرات بالقوه ناشی از جراحی، شدیدتر از مزیت‌های احتمالی هستند.

یک متخصص اعصاب ، با همکاری جراح اعصاب یا رادیولوژیست عصبی ، می‌توانند در تعیین بهترین شیوه درمانی نقش بسزایی داشته باشند.

عوامل قابل توجه در خلال تدوین توصیه‌های درمانی عبارتند از :

• اندازه، مکان، و شرایط ظاهری و کُلی آنوریسم
• سن و شرایط جسمانی عمومی
• سابقه خانوادگی از پارگی آنوریسم
• بیماری‌های مادرزادی که احتمال پارگی آنوریسم را افزایش می‌دهند

اگر فشار خونتان بالا است، با پزشکتان راجع به داروهای کنترل کننده بیماری صحبت کنید. در صورت وجود آنوریسم، کنترل صحیح فشار خون ، خطر پارگی را کاهش می‌دهد.

علاوه بر این، در صورتی که سیگار می‌کشید، با مسئول مراقبت‌های درمانی راجع به استراتژی‌های ترک سیگار صحبت کنید. سیگار کشیدن یکی از دلایل مهم ایجاد، گسترش و پارگی آنوریسم محسوب می‌شود.

تغییرات در سبک زندگی برای کاهش خطر آنوریسم

در صورتی که دچار آنوریسم مغزی فاقد پارگی هستید، می‌توانید بر اساس یک سری تغییرات در سبک زندگی، خطر پارگی را کاهش بدهید.

• سیگار نکشید، به صورت تفریحی از مواد مخدر استفاده نکنید : اگر سیگاری هستید یا به صورت تفریحی مواد مصرف می‌کنید، با پزشک برای استراتژی‌ها یا برنامه درمانی مناسب برای ترک این عادت‌ها صحبت کنید.
• رژیم غذایی سالمی داشته باشید و ورزش بکنید : تغییر رژیم غذایی و ورزش ، برای کاهش فشار خون مفید واقع می‌شوند.با پزشکتان راجع به تغییرات سازگار با وضعیت بدنی‌تان صحبت بکنید.

منبع: درمانکده